Ingalaterrako historia

Ingalaterran jendea bizi izan da duela 800.000 bat urtetik, Happisburgh-en (Norfolk) aurkitu diren oinatzen eta harrizko tresnen arabera.^[1] Europako ipar-mendebaldean bizi izan ziren lehen gizaki modernoen aztarna Kents kobazuloetan aurkitu zen, Devonen, 1927. urtean: masailezur bat zen, duela 41.000 eta 44.000 urte artekoa. ^[2] Duela 13.000 urtetik Ingalaterran uneoro biztanleria egon da: garai hau azken glaziazioaren amaierari dagokio. Mesolitoko, Neolitoko eta Brontze Aroko hainbat aztarna daude bertan: adibidez, Stonehenge.^[3] Burdin Aroan, Fortheko fiordoaren hegoaldeko lurralde osoan britaniar zeltak bizi ziren. K.o. 43. urtean, erromatarrak Britainia Handia konkistatzen hasi ziren, eta Britaniako probintzia haien menpe egon zen V. mendera arte.

Britainian erromatarren agintaldiaren amaierak anglosaxoien iritsiera ahalbidetu zuen, eta historialarien ustez, hau izan zen Ingalaterraren eta ingelesen jatorria. Anglosaxoiek (Germaniar herri askoren multzoa) erresuma ugari sortu zituzten, gaur egungo Ingalaterran eta Eskozia hegoaldean botere nagusiak bihurtu zirenak. ^[4] Antzinako ingelesa eraman zuten, aurrekoak ia guztiz desagerrarazi zituen hizkuntza. Anglosaxoiak uneoro gerra egoeran zeuden, bai nazio sezesionistekin (mendebaldean), bai Yr Hen Ogledd eremuan ("Iparralde Zaharra" galesez; britoi hizkuntzak hitz egiten ziren Britainia iparraldeko eremuak), bai elkarren artean. Bikingoak 800. urtearen inguruan iristen hasi ziren, eta gaur egungo Ingalaterraren zati handi bat okupatu zuten. Urte hauetan zehar, hainbat agintari erresuma anglosaxoi desberdinak elkartzen saiatu ziren, eta X. mendean Ingalaterrako erresuma sortu zen.

1066. urtean, normandiarrek Ingalaterra inbaditu eta konkistatu zuten. Gilen I.a Konkistatzaileak ezarritako dinastia normandiarrak 50 bat urtez agindu zuen, ingeles anarkia hasi arte (koroaren ondorengotza krisia). 1135. eta 1154. urteen artean gertatu zen, eta gerra zibil aldia izan zen. Aldi hura amaitzean, I

ngalaterra Plantagenet etxearen menpe egon zen, eta Magna Carta sinatu zen. Frantzian ondorengotza-krisi bat egon zen, eta herrialde honen eta Ingalaterraren artean Ehun Urteetako Gerra gertatu zen, 1337. urtetik 1453. urtera arte. Horren ondoren, Ingalaterrak beste ondorengotza-gerrak izan zituen. Bi Arrosen Gerran, Plantagenet etxeko bi adar elkarren aurka aritu ziren: York etxea eta Lancaster etxea. Azken leinu honetako Henrike Tudorrek gerra hau amaitu egin zuen eta Tudor dinastia ezarri zuen 1485. urtean, Henrike VII.a Ingalaterrakoa bihurtuz.

Tudor dinastiaren eta beranduago ezarritako Estuardo etxearen garaian, Ingalaterra botere koloniala bihurtu zen. Estuardoen erregealdian, gerra zibil bat gertatu zen Ingalaterran (Ingalaterrako Iraultza), parlamentarioen (erregearen aurka zeudenak) eta monarkikoen artean. Lehenek irabazi zuten, eta 1649. urtean Karlos I.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa exekutatua izan zen. Ingalaterrako historian egon den errepublika bakarra ezarri zen. 1653. urtera arte, monarkia parlamentarioa egon zen: Ingalaterrako Mankomunitatea. Geroago, 1659. urtera arte, The Protectorate diktadura militarra egon zen, Oliver Cromwellen agindupean.