Lankide:Joxan Garaialde/Proba orria

Motak

Etiologiaren arabera, garun-hodietako atakeak (IZB) bi aldaera dituzte: iskemikoak (enbolikoa eta tronbotikoa) eta odoljariokoak.

Hala, iktusa bi modutan agertzen da:

• Iskemikoa (garun-infartua), garuneko odol-fluxua ohi baino modu zakarragoan murrizteagatik.
• Odoljariokoa (garun-isuri edo garun-odoljarioa), garun-hodi bat haustearen ondorioz.

Ezaugarri klinikoa askotarikoa da, eta kaltetutako eremu entzefalikoaren araberakoa da. Horregatik guztiagatik, honela sailka daitezke iktusak:

Iktus baten ondoren garun-arteria ertainari egindako garun-sekzioa, post mortem'.

Iktus iskemikoa

Iktus iskemiko edo garun-hodietako krisi buxatzaile bat (garun-infartu ere deitua) gertatzen da egiturak odol-fluxua bat-batean, eta berehalako etetearen ondorioz, odol-isuria galtzen duenean. Horrek infartu-eremu bat sortzen du, eta une horretantxe gertatzen da benetako garun-infartua. Entzefalo-masa isurtzen duten arteriaren bat buxatzeagatik bakarrik gertatzen da, bai fibrina edo kaltzioa metatzeagatik, bai eritrozitoetan anormaltasunen bat gertatzeagatik, baina, oro har, arteriosklerosiagatik (edo ateroesklerosiagatik) edo enbolo batengatik (garun-enbolia) izaten da, beste leku batetik datorrena, izan bihotzetik edo beste arteria batzuetatik (karotiden edo arku aortikoaren adarkatzetik, esaterako). Garun-arterien iskemia mekanismo eta prozesu hauen bidez gerta daiteke:

Jatorri baskularrekoa eta hemodinamikoa

Arterien estenosiak (hodi-uzkurdura) prozesu asko pizten ditu (garun-hodiespasmoa). Sarritan, gastu kardiakoaren gutxitzeak edo arterietako tentsio larria eta jarraituak eragiten du, eta horrek estenosia eragiten du, eta, beraz, garun-fluxu baxua.

Oso garrantzitsua da bihotzaren aurikulako fibrilazioa kontrolatzea, bihotzeko fibrilazioek garunera irits daitezkeen tronboak osa baitezakete eta IZBak eragin.

Hodi barneko jatorrikoa

Odol-hodi batean dagoen blokeoa erakusten duen iktus enboliko baten irudia.

Iktus tronbotiko edo aterotrombotikoa

Iktus tronbotiko edo aterotronbiko batean, Gatzapen bat (tronboa) sortzen da garuna isurtzen duten arterietako batean, eta horrek iskemia eragiten du; garun-arterietan aterosklerosi-plakak egoteak laguntzen du fenomeno hori agertzen.

Iktus tronbotikoan, eskuarki, odol-gatzapen bat sortzen da plaka aterosklerotikoen inguruan. Arteria pixkanaka blokeatzen denez, garun-hodietako istripu tronbotiko sintomatikoak astiroago agertzen dira iktus hemorragikoan baino. Tronbo batek, berez (odol-hodia erabat blokeatzen ez badu ere), IZB enbolikoa eragin dezake tronboa hautsi eta odolean zehar bidaiatzen badu; mementu horretan, enboloa deritzo. Istripu zerebrobaskularra bi tronbosi motak eragin dezakete:

• Hodi handien gaixotasunak karotida arruntei eta barnekoei eragiten die: orno-arteriei eta Willisen zirkuluari.​ Hauek dira hodi handietan tronboak sor ditzaketen gaixotasunak (beheranzko intzidentzian): aterosklerosia, basokonstrikzioa (arteria gogortzea), aorta arteriaren disekzioa, karotida edo ornoduna, odol-hodietako paretaren hanturazko zenbait gaixotasun (Takayasuren arteritis, zelula erraldoien arteritisa, baskulitis ez-basodisotida, moyayomaren gaixotasuna eta fibropatia fibromuskularra).
• Hodi txikien gaixotasunak garunaren barruan dauden arteria txikienak sartzen ditu tartean: Willisen zirkuluaren adarrak, garuneko erdiko arteria, zurtoina eta orno arteria distaletik eta basilarretik sortzen diren arteriak. Hodi txikietan tronboak sor ditzaketen gaixotasunak hauek dira (beheranzko intzidentzian): lipohialinosia (Odol-presio handiaren eta zahartzearen ondorioz odol-hodietan materia hialino koipetsua metatzea), endekapen fibrinoidea (hodi horiei eragiten dien istripu zerebrobaskularra, istripu zerebrobaskular lakunartzat ezaguna) eta mikroateroma (plaka aterosklerotiko txikiak).

Zelula faltziformeen anemiak (odol-zelulak pilatzea eta odol-hodiak blokeatzea eragin dezakeenak) garun-hodietako istripua ere eragin dezake. Garun-hodietako istripua da zelula faltziformeen anemia duten 20 urtetik beherako pertsonen bigarren heriotza-kausa nagusia.​ Airearen kutsadurak ere garun-hodietako istripua izateko arriskua areago dezake.

Zainen tronbosia

Garuneko sinu benosoaren tronbosiak iktusa eragiten du tokiko zain-presioa handitzearen ondorioz, arteriek eragindako presioa gainditzen baitu. Errazagoa da infartuek Odoljario-eraldaketa bat jasatea (odol-ihesa kaltetutako ingurunera) beste garun-hodietako istripu iskemiko batzuk baino.

Iktus enbolikoa

Gorputzeko beste zati bateko (enboloa) zain batean sortutako odolbildu baten ondorioa da, zeinak, guztiz edo partzialki askatu ondoren, garunera bidaiatzen duen odolaren bidez. Zirkulazio-emarira hainbat arrazoirengatik iritsitako beste material baten ondorioa ere izan daiteke. Eskuarki, bihotzean sortutako odolbildua da, edo baita fraktura (gantz-enbolia), tumore (enbolismo metastasikoa), farmako edo aire-burbuila bat ere. Garuneko arteria txikietara iristean, enboloa geratu egiten da haien tamaina baino handiagoa denean, eta, orduan, fenomeno iskemikoa sortzen du.

Jatorri estrabaskularrekoa

Pareta baskularrean gertatzen diren konpresioen ondoriozko estenosia: abzesuak, kisteak, tumoreak eta beste batzuk.

Garun barneko odolustea (beheko gezia) inguruko edemarekin (goiko gezia).

Iktus hemorragikoa

Erpin hipertentsibo baten edo sortzetiko aneurisma baten ondorioz entzefaloko odol-hodi bat haustearen ondorio dira. Honela sailkatzen dira: intraparenkimatosoak eta odoljario subaraknoideoa.

Garuneko odoljarioaren kausa ohikoenak hipertentsio arteriala eta garuneko aneurismak dira.

Odoljarioak iktusa bi mekanismoren bidez eragiten du. Alde batetik, arteria horren mendeko garun-eremua odol fluxurik gabe uzten du, baina, bestetik, galdutako odolak konpresioa eragiten du garun-egituretan, beste odol-hodi batzuk barne; beraz, horrek eragindako eremua handitu egiten du. Gero, presio osmotikoaren diferentziak direla eta, sortutako hematomak fluxu plasmatikoa erakartzen du, eta, ondorioz, tokiko konpresioa berriro handitzen da. Mekanismo hori dela eta, garuneko odoljario baten larritasunaren eta pronostiko medikoaren balorazioa 24-48 ordu atzeratzen da, kaltetutako eremua erabat zehaztu arte.

Eragileak

Tabakoa, diabetesa, hipertentsioa, obesitatea eta hiperkolesterolemia ditugu eragile nagusien artean, adinarekin batera.

Sintomak

Ohikoa da mugimenduaren arazoak edo paresiak eragitea, hitz egitearenak barne (afasia).

Diagnostikoa

Burmuin infartua eskuineko erdialdean (eremu beltzagoa), OTAren bidez ikusita.

Gaixotasun hori diagnostikatzeko, OTA edo eskanerra da proba osagarririk hoberena.

Tratamendua

Aspirina eta haren moduko antiagregatzaileak erabiltzen dira tratatzeko. Kasu batzuetan, antikoagulatzaileak ere tratamendu egokia da. Errehabilitazioa, bestela, osaketaren bide osagarria da.

Kanpo-estekak

• (Ingelesez) American Stroke Association
• (Ingelesez) European Stroke Organization
• (Gaztelaniaz) Asociación Catalana de Personas con Accidente Vascular Cerebral