Agengo Santa Feren kantua

Wikipedia, Entziklopedia askea
Agengo Santa Feren kantua
Jatorria
Argitaratze-data1054
Ezaugarriak
Egile-eskubideakjabetza publiko eta jabetza publiko

Canczon de Sainta Fed d'Agen (okzitanieraz), Canczon de Sainta Fides (XI. mendeko testuan bertan gehien erabili ziren hizkuntza formez idatzia), Cançó de Santa Fe d'Agen (katalanez), XI. mendeko poema hagiografiko anonimo bat da. Erdi Aroko testu aipagarria da Okzitanierako literatura-testu zaharrenetako bat da, 1054-1076. urteen inguruan datatua eta egile ezezagun batek idatzia.[1]

Okzitaniera / katalana[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olerki hagiografiko honen erromantzearen definizioa hipotesi ezberdinei lotua izan da, Frantziako bibliografian ia beti, eta munduan zabalduen dagoen ikuspegiaren arabera, abestiaren erromantzea okzitaniera zaharra da. Baina beste alde batetik, katalan zahartzat ere jo izan da. Erdi bidean, defendatu da katalana eta okzitaniera XIII. mendea baino lehen oso ezberdinak ez zirela[2]. Martí de Riquerrek defandatu zuen Cançon Santa Fe hau katalanez idatzitako literatura testurik zaharrena zela, eta Robert Lafontentzat, berriz, okzitanieraz idatzitako literatur testurik zaharrena zela.

Joan Coromines erromanista ospetsuak “oc hizkuntzaren hasierako monumentutzat” jotzen du.

Obra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Poemak 593 zortziko ditu. Santa Fe d'Agenen bizitza kontatzen dut, Ageneko alaba gaztearena eta haren 303. urteko martirioa, eta nola torturatzaileek eman zioten zigorra. Daziano prokontsula eta Maximiano enperadorea hilketaren errundun bezala aipatzen dira.

Uste da testu hau latinez idatzitako testu zaharrago baten bertsio erromantzea dela, Passio sanctorum Fidis et Caprisii testuaren bertsioa, De mortibus persecutorum lanean aipatua, Laktantziorena, gaur egun galdua.

Eskuizkribu bakar bat gorde da, Leidenen gordeta, Herbeheretan, eta José Leite de Vasconcelosek argitaratu zuen lehen aldiz 1902an.[3]

Hizkuntza kultua eta arkaikoa da; adibidez, poemaren izenburua Canczon de Sainta Fed hizkuntza horretan idatziko litzateke. Nabarmena da Foy izena, forma horretan, behin bakarrik agertzea abestian, Fides latinezko forman, 72 inguru.

Elisabeth P. Work-ek bi zatitan banatzen du obra: lehenengo zatia hagiografia konbentzional bati dagokio, lehen 41 serieetan, iturri tradizionaletan oinarrituta, eta gaiztakeria itzelak kontatzen dituen abesti original bati dagokio.[2] Lehen zatia adierazgarria eta fina da, eta bigarren zatia kaskarragoa eta astunagoa. Azken zati honek narratzailearen haserrea erakusten du deskribatzen diren gertakari kriminalengatik. Nolanahi ere, hizkuntza beti ere koherentea da ortografiari eta lexikoari dagokienez, eta beti da erritmikoa poema bati dagokionez.

Data eta jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Poemaren datazioak 1060 eta 1070 artean kokatu dute[1]. Poeta anonimoaren aberriak hainbat hipotesi izan ditu: Narbonaren eskualdea, “erreserba guztien azpian” (Antoine Thomas editorearen arabera), Cerdaña edo, hobeto esanda, Cuxaren abadia Conflent-en (Hoepffner eta Alfaric), Conques eta Rouergue (Denis Grémont, Androé Sogue)... Abestiaren dialektoaren isoglosek Ernest Nègre eskualde bat izendatzera eraman dute, Agenetik Saint-Pons-de-Thomières arte, Tarn inguruan. Frédéric de Gournay-ren aburuz, poetak, Conquesen abadiari lotua, publiko pirenaiko batentzako konposatuko zuen abestia , agian Morlaàsen. Robert Lafonti dagokionez, poemaren dialekto aldaeran “Bideko hizkuntza” ikusten du, Conquesen abadiak Nafarroan duen eraginari lotua. Poeta Pierre d'Andouque inguruko parte izango litzateke, Albigeois iparraldeko Conques monje ohia, Iruñeko apezpiku bihurtuta 1082tik 1114ra.

Pasarteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Santa Fe Agenekoaren martirioa Erdi Aroko irudi batean.

Akitania eta garai hartako Baskoi edo euskaldunak aipatu ziren abestian.[4]

« (Okzitanieraz) Tota Basconn’e Aragons

e l’encontrada delz Gascons
sabon quals es aqist canczons... [5]

»
« Baskoi eta Aragoitar guztiek

eta alboko Gaskoiek
badakite abesti [honetan kontatzen dena egi-egiazkoa dela]...[6]

»


« (Okzitanieraz) Cisclant bascon, que son d'Aran

Dizon: `Por ren viva nonn an'!
Levanla'n pes del fog tiran.
Erss l'uns la spada flameian;
tal li doned el cab del bran
tota la testa'n mog tallan
con fez Heros far saint Johan"

»


« Hasi dira txistuka Arango Baskoiak,

eta honela esan dute:
"Ez da, inondik ere, hemendik bizirik irtengo!"
Oinen gainean zutik jarri dute.
Atera du batek suzko ezpata.
Eta halako zartakoa eman dio goitik behera,
lepoa moztuz, burua erauzi dio,
Herodesek Joan (Bataiatzaile) Deunari egitea agindu zuen legez"

»


Argitalpenak eta itzulpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • La Chanson de Sainte Foi d'Agen : poème provençal du XIe siècle, , Leyderen eskuizkribuan oinarritutako argitalpena; faksimilea, itzulpena, oharrak eta glosarioa, Antoine Thomas, Champion, 1925; berrargitalpena, 1974. Online Gallican[7]
  • La Chanson de sainte Foy, Ernest Hoepffner eta Próspero Alfaric, Les Belles-Lettres, 1926, 2 liburuki.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Gournay (de), Frédéric. (1995). «Relire la Chanson de sainte Foy» Annales du Midi 107 (212): 385–399.  doi:10.3406/anami.1995.2484. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Elisabeth P. Work (1983), "The Eleventh-Century Song of Saint Fides: An Experiment in Vernacular Eloquence", Romance Philology, 36:3, pp. 366–385.
  3. ↑ Romania, t. 31, 1902, p. 177-200
  4. ↑ Urkizu, Patri. (1991). Introducción a la filología vasca. Universidad de educación a distancia ISBN 978-84-362-2634-8. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  5. ↑ Soutou, André. (1970). «Localisation géographique de la Chanson de sainte Foy» Annales du Midi 82 (97): 109–122.  doi:10.3406/anami.1970.4657. (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  6. ↑ (Frantsesez) «Fac-similé du début de la Chanson de sainte Foy (Cançon de santa Fe), vers 1060,» Occitan Aveyron (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).
  7. ↑ (Frantsesez) La chanson de Sainte Foi d'Agen : poème provençal du XIe siècle / éd. d'après le ms. de Leide avec fac-sim., trad., notes et glossaire par Antoine Thomas. 1974 (Noiz kontsultatua: 2023-08-11).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Frédéric de Gournay, « Relire la Chanson de sainte Foy », Annales du Midi, t. 107, octobre-, p. 385-399. En ligne sur le site Persée.
  • Denis Grémont, «Le culte de Ste-Foi et de Ste-Marie-Madeleine à Conques au XIe siècle d'après le manuscrit de la Chanson de Ste-Foi », Revue du Rouergue, t. 23, 1969, p. 165-175.
  • Ernest Nègre, «Le dialecte de la Chanson de sainte Foy », Actes du XIIIe Congrès international de Linguistique romane, Québec, 1971, p. 341-347.
  • André Soutou, «Localisation géographique de la Chanson de sainte Foy », Annales du Midi, t. 82, 1970, p. 109-122.
  • Michel Zink, «Autour de la Chanson de sainte Foy et de Bernard d'Angers: réflexions sur la naissance de la poésie romane», Etudes Aveyronnaises, 2013, p. 285-298.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Agengo_Santa_Feren_kantua&oldid=9440523"(e)tik eskuratuta