Edukira joan

Akain

Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau animaliari buruzkoa da; Euforbiazeoen familiako zuhaixka gaitzat duena beste hau da: «Akain-belar»
Akain
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
AzpierreinuaBilateria
FilumaArthropoda
KlaseaArachnida
SuperordenaParasitiformes
Ordena Ixodida
Leach, 1815

Akaina, halaber lakasta (Ipar.) edo txikia denean kaparra, araknido bizkarroia da,[1][2] milimetro gutxikoa, hausnarkarien, txakurren, katuen eta, batzuetan, gizakien larruazalean odola xurgatuz bizi dena. Ixodoidea goifamiliako akaroen izen arrunta da. Artropodo kosmopolitatzat hartzen dira, eta, gaur egun, 850 espezie inguru deskribatu dira mundu osoan.[3]

Gaixotasun askoren bektoreak dira, tartean Lymeko gaitza, Q sukarra,[4] tularemia, babesiosis, ehrlichiosis edo behien anaplasmosis.

Antzinako Egiptoko txakur momifikatuetan Rhipicephalus sanguineus espezieko akainak aurkitu zituzten.[5]

Izenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Batez ere ahozko euskaraz, artapo, bakasta eta kapasta izenak ere erabili izan dira zenbait eskualdetan.

Bizi-zikloa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere bizi-zikloak lau estadio ditu akainak: arrautza, larba, ninfa eta heldua.[6] Morfologikoki, ale helduek 1 - 12 milimetro lortzen dituzte (arrek emeen herena egiten dute), baina lodiago bihurtzen dira txupatzen duten odolez beteta daudenean. Gorputza obalatua dute, nahiko laua, arpoi itxurako kelizero kaltzifikatuekin landua.[7] Horiek beren aho-aparatuaren parte dira, hipostoma[8] eta listu-guruinekin batera.[9] Pieza anatomiko horiek guztiek era orkestratuan funtzionatzen dute, eta funtsezko elementuak dira bai parasitoaren nutrizio-prozesuan, bai gaitasun patogenikoan.[10]

Bizimodua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaparrak landaredian. landareen artean bizi dira, eta albotik pasatzen den animaliaren gorputzera salto egiten dute. Ezaugarri bereziak dituen egitura sentsorial baten bidez detektatzen dute animalia bat gertutik pasatzen ari dela. Hallerren organoa izena duen egitura sensorial hori lehen hanka-parean daukate. Ninfak eta helduak bakarrik dituzte lau hanka-pare, larbak ez.[11] Urte batzuk egon daitezke presa baten zain.[12]

Garrantzia azienda-ekoizpenaren sektorean

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Akainak mundu osoko albaitaritzako arazo nagusietako bat dira, bai ziztadek zuzenean eragiten dutelako, bai kutsatzen dituzten agente infekziosoengatik. Galera ekonomiko handiak eragiten dituzte azienda-ekoizpenaren sektorean, eta, batez ere, behi-, ardi-, txerri- eta hegazti-ustiategiei eragiten diete. Eskala txikiagoan, baina zaldi, behor, txakur eta katuen osasuna ere nabarmen aldatzen dute.[13]

Kaparrak ateratzeko tresna.

Akaina kentzen

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskuz edo tresnatxo batekin kentzen zaio akaina animaliari. Baina kontu handiz ibili behar da oso-osorik atera behar baita akaina, burua eta guzti. Burua geratzen bada, gerora infekzioak sortu litezke.

  • Zentimetro bateko kaparra
    Zentimetro bateko kaparra
  • Odolez puztutako akaina.
    Odolez puztutako akaina.
  • Odolez puztutako akaina.
    Odolez puztutako akaina.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. Akain. .
  2. ↑ Barker, Stephen C.; Murrell, Anna. (2003). «Phylogeny, evolution and historical zoogeography of ticks: a review of recent progress» Ticks and Tick-Borne Pathogens (Springer Netherlands): 55–68. ISBN 978-90-481-6355-7. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Llàcer, Llòria i; Teresa, María. (2002-05-01). «Garrapatas.Parásitos animales» Farmacia Profesional 16 (5): 73–77. ISSN 0213-9324. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  4. ↑ Centers for Disease Control. Q fever. .
  5. ↑ Huchet, J.B.; Callou, C.; Lichtenberg, R.; Dunand, F.. (2013-09). «The dog mummy, the ticks and the louse fly: Archaeological report of severe ectoparasitosis in Ancient Egypt» International Journal of Paleopathology 3 (3): 165–175.  doi:10.1016/j.ijpp.2013.07.001. ISSN 1879-9817. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  6. ↑ Division., United States. Animal and Plant Health Inspection Service. Veterinary Services. United States. Agricultural Research Service. Animal Health. National tick surveillance program. The Services PMC 1786851. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  7. ↑ (Ingelesez) Stromberg, Joseph. «Watch a Tick Burrowing Into Skin in Microscopic Detail» Smithsonian Magazine (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  8. ↑ Richter, Dania; Matuschka, Franz-Rainer; Spielman, Andrew; Mahadevan, L.. (2013-12-22). «How ticks get under your skin: insertion mechanics of the feeding apparatus of Ixodes ricinus ticks» Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 280 (1773)  doi:10.1098/rspb.2013.1758. ISSN 0962-8452. PMID 24174106. PMC 3826218. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  9. ↑ Šimo, Ladislav; Kazimirova, Maria; Richardson, Jennifer; Bonnet, Sarah I.. (2017-06-22). «The Essential Role of Tick Salivary Glands and Saliva in Tick Feeding and Pathogen Transmission» Frontiers in Cellular and Infection Microbiology 7  doi:10.3389/fcimb.2017.00281. ISSN 2235-2988. PMID 28690983. PMC 5479950. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  10. ↑ (Ingelesez) Vancová, Marie; Bílý, Tomáš; Šimo, Ladislav; Touš, Jan; Horodyský, Petr; Růžek, Daniel; Novobilský, Adam; Salát, Jiří et al.. (2020-12). «Three-dimensional reconstruction of the feeding apparatus of the tick Ixodes ricinus (Acari: Ixodidae): a new insight into the mechanism of blood-feeding» Scientific Reports 10 (1): 165.  doi:10.1038/s41598-019-56811-2. ISSN 2045-2322. PMID 31932602. PMC PMC6957509. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  11. ↑ (Ingelesez) Carr, Ann; D. Mitchell III, Robert; Dhammi, Anirudh; Bissinger, Brooke W.; Sonenshine, Daniel E.; Roe, R. Michael. (2017-07-18). «Tick Haller’s Organ, a New Paradigm for Arthropod Olfaction: How Ticks Differ from Insects» International Journal of Molecular Sciences 18 (7): 1563.  doi:10.3390/ijms18071563. ISSN 1422-0067. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  12. ↑ (Ingelesez) Cupp, Eddie W.. (1991-01). «Biology of Ticks» Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice 21 (1): 1–26.  doi:10.1016/S0195-5616(91)50001-2. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).
  13. ↑ (Ingelesez) Betancur Hurtado, Oscar Jaime; Giraldo-Ríos, Cristian. (2017). «Economic and Health Impact of the Ticks in Production Animals» Ticks and Tick-Borne Pathogens  doi:10.5772/intechopen.81167. (Noiz kontsultatua: 2021-03-27).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Biologia Artikulu hau biologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Akain&oldid=9302872"(e)tik eskuratuta