Ameriketako Estatu Batuak-Iran harremanak

Ameriketako Estatu Batuak-Iran harremanak
	;
Misio diplomatikoa
Nork ordezkatua
Mota	aldebiko harreman
Kronologia
	Teherango gatibuen krisialdia
	Iran-Contra
	Persian Gulf crisis (2019–present) (en)

Ameriketako Estatu Batuek eta Iranek ez dute harreman diplomatiko formalik 1980ko apirilaren 7tik. Horren ordez, Pakistan Iranen potentzia babesle gisa aritzen da Estatu Batuetan, eta Suitza, berriz, Estatu Batuen potentzia babesle gisa aritzen da Iranen. Harremanak Washington, D.C.ko Pakistango enbaxadako Irango Interesen Atalaren^[1] eta Teherango Suitzako Enbaxadako Ameriketako Estatu Batuetako Interesen Atalaren bidez gauzatzen dira. 2018ko abuztuan, Irango Buruzagi Gorenak, Ali Jameneik, debekatu egin zuen Estatu Batuekin zuzeneko elkarrizketak izatea.

Bi nazioen arteko harremanak XIX. mendearen erdialdean eta amaieran hasi ziren, Iran Mendebaldean Persia bezala ezaguna zenean. Persia ez zen fidatzen Britainia Handiko eta Errusiako interes kolonialekin Joko Handian. Aitzitik, Estatu Batuak konfiantza gehiagoko atzerriko potentzia gisa ikusten ziren, adibidez Arthur Millspaugh eta Morgan Shuster estatubatuarrak garaiko shahk izendatu zituen ogasunaren arduradun. Bigarren Mundu Gerran, Erresuma Batuak eta Sobietar Batasunak (Estatu Batuen aliatuak) Persia inbaditu zuten, baina harremanak positiboak izaten jarraitu zuten gerraren ondoren Mohammad Mosaddeghen gobernuaren azken urteetara arte. Mohammad Mosaddegh Inteligentzia Agentzia Zentralak antolatutako estatu kolpe batek bota zuen, Mi6ren laguntzarekin. Mohammad Reza Pahlavi shahren erregimenaren eta Estatu Batuetako gobernuaren arteko aliantza estuko garaiari jarraitu zion. Persia Estatu Batuetako aliatu hurbilenetako bat izan zen. Norabide-aldaketa osoa izan zen eta bi herrialdeen arteko desadostasunak eztanda egin zuen 1979ko Irango Iraultzaren ondoren^[2].

Iranek AEBren aurkako ezin-ikusi hau "sistema islamiarraren arteko gatazka naturala eta saihestezina" eta "Estatu Batuak bezalako potentzia zapaltzailea, mundu-diktadura ezarri eta beren interesak sustatu nahi dituena beste nazio batzuk menderatuz eta beren eskubideak zapalduz" esaldiekin azaltzen da, baita Estatu Batuek Israeli emandako laguntza ere ("erakunde sionista" deitzen dutena)^[3]. Mendebaldean, ordea, beste azalpen batzuk ere eman dira, besteak beste, Irango gobernuak kanpoko hamalau-zaku bat eduki behar duela, herrialdeko barne oposizioaren aurkako errepresiorako aitzakia izan dadin eta gobernua bere hautesle leialekin lotu dezan. Estatu Batuek 1979-1981eko Irango bahituen krisiari, Iranek Iraultza Islamikotik behin eta berriz giza eskubideak urratzeari, Estatu Batuek iraultza demokratikoari espioitza-metodoen bidez egindako murrizketei, beren Mendebaldearen aurkako jarrera, eta programa nuklearrari egozten diete egozte harremanak okertzea^[4].

1995etik, Estatu Batuek Iranekiko merkataritzaren gaineko enbargoa mantendu dute^[5]. 2015ean, Estatu Batuak arrakastaz gidatu zituen Irango programa nuklearrari funtsezko mugak jartzeko akordio nuklear baterako negoziazioak (Ekintza Bateratuko Plan Integrala), EANAren ikuskapenak eta aberastasun-mailen mugak barne. 2016. urtean, Iranen aurkako santzio gehienak bertan behera geratu ziren. Trump administrazioa akordio nuklearretik alde bakarrez erretiratu zen, eta berriro ere santzioak jarri zituen 2018an. Iranen aurkako "presio maximoko kanpaina" deitu zioten horri. Erantzun gisa, Iranek pixkanaka murriztu zituen bere konpromisoak akordio nuklearrarekiko, eta, azkenean, JCPOAren aurreko aberastasun-mailak gainditu zituen.

BBCren Mundu Zerbitzuaren 2013ko inkesta baten arabera, estatubatuarren %5ek positiboki ikusten du Iran; %87k, berriz, iritzi negatiboa adierazten du, Iranekiko munduan dagoen pertzepzio okerrena. Bestalde, ikerketek erakutsi dute irandar gehienek jarrera positiboa dutela AEBekiko, baina ez Estatu Batuetako Gobernuarekiko. IranPollen 2019ko inkesta baten arabera, irandarren %13k Estatu Batuen aldeko iritzia du, eta %86k kontrako iritzia adierazten du, Estatu Batuek munduan duten pertzepzio okerrena^[6]. 2018ko Pew-en inkesta baten arabera, AEBetako biztanleen %39k dio Iranen boterea eta eragina mugatzea izan beharko litzatekeela kanpo-politikako lehentasun nagusietako bat. Harremanek hobera egiten dute bi herrialdeek helburu berdinak dituztenean, hala nola Irakeko gerran militante suniak uxatzea eta ISISen aurkako esku-hartzea.