Anarkismo epistemologiko

Paul Feyerabendek anarkismo epistemologikoa proposatu zuen.

Anarkismo epistemologikoa Paul Feyerabend zientziaren filosofo austriarraren eskutik sortutako teoria epistemologiko bat da, zeinak defendatzen baitu ez dagoela arau metodologiko erabilgarri eta salbuespen gabekorik zientziaren garapena eta jakinduriaren hazkundea gobernatzen duenik. Zientziaren arau estatiko eta unibertsalen araberako operazioaren ideia irrealista dela defendatzen du, baita zientziarentzat berarentzat kaltegarri ere.

Izeneko anarkismo terminoaren erabilerak teoria osatzen duen pluralismo metodologikoa islatu nahi luke, metodo zientifikoak ez baitauka monopoliorik egiarengan edo emaitza erabilgarriengan. Feyerabendek behin esana da metodo zientifiko estatikorik ez dagoenez gero, hobe dela “betor datorrena” jarrera edukitzea metodologien aurrean. Feyerabenden ustez, zientzia, mugimendu askatzaile gisa hasi bazen ere, denborarekin geroz eta dogmatikoago eta zurrunago bilakatzen joan da, eta, ondorioz, geroz eta ideologiaren itxura handiagoa hartzen joan da. Halaber, arrakastak arrakasta, zientzia ezaugarri opresibo batzuk hartzen joan da, zeinak geroz eta zailago bihurtzen baitzuen manera argi batean zientzia erlijioarengandik, magiarengandik edo mitologiarengandik bereizi ahal izatea. Feyerabenden iritziz, zientziaren dominazio esklusiboa gizartearen gidaritzarako autoritarioa da eta oinarri gabea. Teoriaren zabalkunde publikoaren ondotik, Feyerabend “zientziaren etsairik okerrena” gisara izendatu zuten haren aurka kokatu zirenek.

Arrazoiak

Teoriaren oinarria honako obserbazioa da: ez dagoela garapen zientifikoaren paradigmako praktikekin –hots, iraultza zientifiko delakoarekin– guztiz bat datorren metodo zientifiko estatiko identifikagarririk. Kritika erradikala da historiografia arrazionalista eta enpirizistari, zeinak iraultza zientifikoko heroiak ikerketa enpirikoan oinarritutako ikerlari jori gisara errepresentatu baitituzte; Feyerabendek, aldiz, Galileoren kasua, esaterako, erretorikarekin, propagandarekin eta trikimailu epistemologikoekin lotu izan du, esanez irizpide estetikoak, apeta pertsonalak eta faktore sozialak historiografia hegemonikoek erakutsi dutena baino zerikusi gehiago izan zutela.

Fisika aristoteldarretik edo newtondarretik abiatutako arau zientifikoak, zeinak onartzen baitute unibertsoaren modelo objektiboen existentzia, labur gelditu dira unibertsoaren osotasuna deskribatzeko saiakeran. Modelo unibertsalen mugimenduak, fisika aristoteldar eta newtondarretik Einsteinen erlatibitatearen teoriara, non beti aurretik zegoen teoria errealitatearen modela unibertsal oso gisa ukatu izan baita, erakusten du, anarkista epistemologikoen ustez, teoria zientifikoak ez dagozkiola egiari, kultur manifestazioetan sarritan lotura hori egin arren, eta, ondorioz, ez direla objektiboak. Feyerabendek konparaketa bat egin zuen paradigma zientifiko bat beste bati gailentzearen eta mito baten adaptazio eta apropiazioaren artean, ondorengo mitoa mitologia konparatuan. Feyerabendek esan zuen, Imre Lakatosekin batera, oinarri objektiboetan zientzia eta sasi-zientzia bereiztearen demarkazio arazoa konponezina zela eta, ondorioz, izugarri kaltegarria arau estatiko unibertsalen arabera ulertutako zientziaren nozioarentzat.

Feyerabendek, halaber, dio zientziaren arrakasta ez datorrela soilik haren metodoetatik, eremu ez-zientifikoetatik barneratu dituen jakinduriei ere zor zaiola. Hala, zientziatik kanpoko jakinduriarik ez dela dioen nozioa “ipuin baliagarri” bat da, historia itxuraldatzen duten dogmatistek instituzio zientifikoen mesedetan erabiltzen dutena. Esate baterako, Kopernikorengan berebiziko eragina izan zuen Pitagorasek, zeina mespretxatua izan baitzen bere ikuspegi ustez mistiko eta irrazionalengatik. Idazlan hermetikoek parte handi bat betetzen dute Kopernikorengan eta Newtonengan. Bada Harri Arotik datorren jakinduria astronomiko nahiko zuzenik, zeina Ingalaterrako eta Hego Pazifikoko harrizko behatokietan neurtu zuten. Asmakizun aurre-modernoek, uzta-errotazio sistemak, landare hibridoek, asmakizun kimikoek eta oraindik piramideen pare jartzen ez diren lorpen arkitektonikoek, esaterako, zalantzan jartzen dute zientzia jakinduria lortzeko modu bakarra izatearen nozioa.

Feyerabendek egindako beste kritika batean zioen zientziak ez zeukala ebidentziarik bere printzipio filosofikoak justifikatzeko, bereziki Legearen Uniformitatea eta Prozesuaren Uniformitatea nozioek denboran eta espazioan zehar hartuko lituzketen formak zirela-eta. “Ulertu beharra daukagu mundu fisikoari buruzko teoria bateraturik ez dela existitzen”, esan zuen Feyerabendek; “eremu mugatuetan balio duten teoriak dauzkagu, haiek formula bakarrera kondentsatzeko saiakera formal hutsak dauzkagu, oinarritu gabeko aldarrikapen asko dauzkagu (esaterako, kimika oro fisikara erreduzitu litekeela), onartutako markoan kabitzen ez diren fenomenoei entzungor egiten zaie; fisikan, hainbat zientzialariren ustez hain oinarrizkoa den zientzia horretan, gutxienez hiru ikuspegi ezberdin dauzkagu egun... bateratze kontzeptualerako (ez soilik formalerako) promesarik batere gabe”.

Are, Feyerabenden ustez, aurkako bi auzi zientifikoren artean aukeratzea zaila da teoria zientifikoak neurgaitzak direlako. Neurgaitza izateak esan nahi du teoria zientifikoak ezin litezkeela adostu edo sintetizatu, izan ere zientziaren interpretazio eta praktika oro informatzen baita uste teorikoetan oinarrituta, zeinak teoria aurkarien defendatzaileak termino desberdinetan aritzera eramaten baititu, hitz-jokoetan murgiltzera eta, hala, besteak dioenaz harago hitz egitera. Hori, Feyerabendentzat, beste arrazoi bat da zientzia arau estatiko unibertsalen arabera doan ideia okerra eta hutsala dela esateko.

Anarkismoa edo dadaismoa

Anarkismo terminoa izenean erabiltzeak teoriaren aniztasun metodologikoaren preskripzioa islatzen du; ustezko metodo zientifikoak egiaren edo emaitza erabilgarrien monopolioa ez duen bezala, ikuspegi pragmatikoa metodologiekiko "denak balio du" jarrera bat da. Metodoaren aurkako bere Itunaren ondorengo edizioetan, Feyerabendek  "anarkismo" terminoa argudiatu zuen, "Nik gorroto dudan arduraldi eta seriotasun puritanoko" praktika politikoekin lotuegia zegoela iritzita (12. or.), "Dadaismoa" terminoa erabiltzea aukeratuz. Onargarria da pentsatzea "anarkismo epistemologikoa" terminoaren nagusitasuna, "Dadaismo epistemologikoa" terminoaren aldean, egilearen azalpen dokumentatua gorabehera, teoria gutxiesteko asmo jakin bati erantzuten diola, dela anarkismoak inoiz ez duelako prentsa politiko edo akademiko onik izan, dela dadaismoa esparru epistemiko eta historiko marjinaltzat hartzen delako, konparazio gisa. Oso bitxia da anarkismo epistemologikoaren definizioa bera Feyerabendetik datorrela uste badugu, eta ez dela egile gehiago atxiki, terminoa kontserbatzea beharrezkoa ez delarik.

Zutabeak

Zientziaren anarkismoa, gero, lehen instantzian, zientziaren historiari buruzko kritika batean eratzen dena, hau da, filosofoek eta metodologiek ahalegin zientifikoaren prozeduren inguruan eraikitako erretratu diskurtsiboaren zalantzan jartzen da. Feyerabendek adierazi zuen bezala, gertatutakoa lan zientifikoaren sinplifikazioa da, zientziak ez baititu gertakari biluziak ezagutzen, baizik eta bere lanak gertaera horien interpretazioak osatzen ditu eta horrek funtsean teorikoak bihurtzen ditu. Hori dela eta, egileak esango digu, zientziaren historia bere ideiak bezain konplexua, kaotikoa eta akatsez betea dela, hala ere, istorio "objektibo" baten moduan berreraiki da eta planteamendu eratu baterako eskuragarria da. arau zorrotz eta aldaezinen arabera.

Bigarrenik, anarkismo epistemologikoa ezagutza zientifikoa erreproduzitzeko prozeduren eta gizarte garaikideetan duen posizio hegemonikoaren kritika gisa eratzen da. Zientziak, dio Feyerabendek, autoritate bikoitza du, alde batetik autoritate teorikoa eta bestetik autoritate soziala. Ikuspegi horretatik, hezkuntza zientifikoa jarrera erredukzionista hori erreproduzitzeko tresna gisa eratzen da, eta ikerketa-eremu bat mugatzetik abiatuta, ezagutza-eremu bat isolatzen da, eta horri logika propioa ematen zaio. Hortik dator domeinu horrek bere ekintzak bateratzea eta prozesu historikoa "gertakari" egonkorretatik abiatzea, historiako gorabeherak gorabehera.

Ikuspegi horrek, zientzia testuinguru jakin batean egindako eraikuntza gisa nabarmentzen duenak, kontingentziaren planteamenduetara hurbiltzen da, eta horiek garapen berriak aurkituko dituzte “La ciencia en una sociedad libre” eta “Adiós a la razón” lanetan. Ikuskera horretan, egileak azpimarratzen du zientzia garai jakin batean bizi diren gizaki jakin batzuen sorkuntza dela, eta haien ekoizpena, Lakatosek adierazi duen bezala, elite zientifikoak onartutako oinarrizko balioespenez eta balioespenez beteta dagoela. Hau da, tradizio jakin batetik abiatuta egindako eraikuntza diskurtsiboa da, eta, horregatik, diskurtso nagusi gisa zirkulatzen duen baldintzak eralda daitezke: "Ona da etengabe gogoratzea zientziatik gaur egun ezagutzen dugun bezala ihes egitea posible dela, eta inolako paperik jokatzen ez duen mundu bat eraiki dezakegula".

Proposamena

Egiaztapen horren aurrean, Feyerabendek epistemologia anarkista proposatzen du, eta horrek esan nahi du ikuspuntu partikular eta mugatu batetik begiratuta egokia dirudienaz edo ez dirudienaz hitz egitea; horrela, ikuspegi, izaera eta jarrera desberdinek epaiketa eta hurbiltze-metodo desberdinak sortuko dituzte. Ikuspegi ugaritasun horri esker, ezagutza hobetu eta, aldi berean, historia modu pluralagoan ulertu ahal izango da. Egileak berak bere teoria anarkista planteamendu pluralista batean kokatu nahi izan du; horregatik, adierazi du bere bilaketa ez dela izan diziplina akademiko berri bat bihur daitekeen jarrera edo doktrina baten barruan kokatzea, baizik eta, batez ere, edozein diziplinatatik kanpo bizitzeko modu batera bideratu dela. Horrek esan nahi du teoria anarkista baten planteamendua gehiago agertzen dela arazoei heltzeko modu gisa, zientzialariaren lanerako arau espezifikoak agintzen dituen corpus itxi gisa baino. Horrek epistemologia eta planteamendu anarkista bera tresna-kutxa gisa ulertzera garamatza, Guattariren planteamenduari jarraiki, hau da, ikertzaileak bere kultura-testuinguru espezifikoaren gizarte-, afektibitate-, teknologia- eta ingurumen-berezitasunetara egokitu dezakeen ibilbide bat eraikitzeko serie ireki gisa.

Beste eragile batzuk

Terence McKenna Feyerabend eta Thomas Kuhn bezalako filosofoen jarraitzailea izan zen.

Ian Hacking Feyerabenden adiskidea izan zen eta elkarri idatzi eta elkar aipatu izan zuten. Metodoaren kontra liburuaren hitzaurrea eta azken edizioaren gorazarrea egin zituen, Jean Largeault filosofo frantsesa aipatuta esanez: “liburu bat baino gehiago da: gertakizun bat”.

Imre Lakatos ere Feyerabenden adiskidea izan zen. Gutun-trukea egin zuten zientziaren filosofiaren inguruan eta gero Metodoaren alde eta kontra liburuan argitaratu, baina Lakatosen heriotzarekin amaitu ziren dialogo hura bolumen batean luzatzeko asmoak. Lakatosek bere buruagatik publikoki halakorik inoiz esan ez bazuen ere, Feyerabendek anarkista epistemologiko kidetzat zeukan. Lakatosek aholkatu zion Feyerabendi, eta gero bultzatu, haren filosofian eta eskoletan oinarritutako liburu bat idazteko; Metodoaren kontra atera zen hartatik.

Kanpo estekak

• Datuak: Q484967