Zenbaki-sistema hogeitar: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

18:14, 4 azaroa 2011ko berrikusketa

Zenbaki-sistema hogeitarra '20' zenbakian oinarritzen den zenbaki-sistema da. Zenbaki-sistema hamartarrekin batera mundu osora zabaldu da.

Matematikak

20 oinarria duen sistema honetan hogei zifra erabiltzen dituzte:, leheengo hamarrak sistema hamartarrenak dira, besteak adierazteko alfabetoaren lehendabiziko letrak erabiltzen dituzten, hau da A eta J artekoak. Oinarria adierazteko ₂₀ ikurra erabiltzen dute.

Horrela, 20₂₀ = 40₁₀ (beraz, 2 × 20 = 40), DA₂₀ = 270₁₀ (beraz, 13 × 20 + 10 = 270), 100₂₀ = 400₁₀ (beraz, 20² = 400).

Erabilera

Zenbaki-sistema hau euskarak erabiltzen duen tradizionala da. Theo Vennemannen euskal substratuaren teoriaren arabera, sistemak Euskal Herrian du iturria eta bertatik Europako beste hizkuntzetara zabaldu zen. Karl Menningerrek, berriz, normandiarrek sortu eta Mendebaldeko Europara zabaldu zutela esan zuen. Roslyn Franken arabera euskaldunen sistema zazpikaria zen^[1].

Sabino Aranak euskarazko ahozko sistemarekin bat egiteko zifra-sistema hogeitarra proposatu zuen^[2], eta, aukera moduan, baita ahozko sistema aldatu eta hamartar bilakatzea ere^[3], baina egun aukera biak baztertuak izan dira^[4].

Europan zenbaki-sistema hamartarra ohikoa bada ere, euskara ez ezik hizkuntza askok ere sistema hau erabiltzen dute:

Frantsesez vingt erabiltzen dute, quatre-vingts 4x20, hau da, 80 esan nahi du.
Danieraz Tres (tresindstyve hitzaren laburdura) erabiltzen dute eta 3x20, hau da, 60 esan nahi du.
Galeseraz ugain erabiltzen dute, deugain 2x20, hau da, 40 esan nahi du.
Bretainieraz, irlanderaz, Eskoziako gaeleraz, albanieraz, georgieraz eta eslovenierazko resiar dialektoan sistema hau ere erabili dute.

Erresuma Batuko moneta-sistema tradizionalean libera esterlina batean hogei txelin zeuden. Era berean ingelesez, score denbora neurtzeko unitatea erabiltzen zuten. Adibidez, Abraham Lincolnek Gettysburgeko hitzaldi famatua "Four score and seven years ago..." ("Duela lau hogeiko eta zazpi urte...") esanez hasi zuen. Hala ere, gaur egun apenas erabiltzen duten metodo hori. Frantzian ere franko batean hogei sos zeuden.

Munduko beste hainbat kulturatan ere sistema hau erabiltzen dute: Amerikan maia eta muiskarrek edo Indian mintzatzen diren santali^[5] eta gataq hizkuntzek^[6] adibidez.

Erreferentziak

↑ Frank, Roslyn. (1999ko maiatzaren 18a). Zazpikaria-ko Sistema: Euskaldunen jakinduria [The Septuagesimal System: Basque Traditional Knowledge].. Seminar for the History of Science section of the University of the Basque Country. Donostia, Euskal Herria. (Noiz kontsultatua: 2010-04-18).
↑ Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 102–112..
↑ Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 112–118..
↑ Arana, Sabino. (1969). «Efemérides Vascas y Reforma de la Numeración Euzkérica» Euskal-Erria (Bilbo: Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca).
↑ Gvozdanović, Jadranka. (1999). Numeral Types and Changes Worldwide. , 223 or..
↑ Chatterjee, Suhas. (1963). On Didei nouns, pronouns, numerals, and demonstratives.. Chicago: Mimeo.

[1] Frank, Roslyn. (1999ko maiatzaren 18a). Zazpikaria-ko Sistema: Euskaldunen jakinduria [The Septuagesimal System: Basque Traditional Knowledge].. Seminar for the History of Science section of the University of the Basque Country. Donostia, Euskal Herria. (Noiz kontsultatua: 2010-04-18).

[2] Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 102–112..

[3] Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 112–118..

[4] Arana, Sabino. (1969). «Efemérides Vascas y Reforma de la Numeración Euzkérica» Euskal-Erria (Bilbo: Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca).

[5] Gvozdanović, Jadranka. (1999). Numeral Types and Changes Worldwide. , 223 or..

[6] Chatterjee, Suhas. (1963). On Didei nouns, pronouns, numerals, and demonstratives.. Chicago: Mimeo.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 7. lerroa: / 7. lerroa: @@
 == Erabilera ==
-Zenbaki-sistema hau [[euskara]]k erabiltzen duen tradizionala da. [[Theo Vennemann]]en [[euskal substratuaren teoria]]ren arabera, sistema [[Euskal Herria]]n du iturria eta bertatik [[Europa]]ko beste hizkuntzetara zabaldu zen. [[Karl Menninger]]rek, berriz, [[normandiar]]rek sortu eta [[Mendebaldeko Europa]]ra zabaldu zutela esan zuen. [[Roslyn Frank]]en arabera euskaldunen sistema [[zenbaki-sistema zazpikari|zazpikaria]] zen<ref>{{erreferentzia |abizena1 = Frank |izena1 = Roslyn |izenburua = Zazpikaria-ko Sistema: Euskaldunen jakinduria [The Septuagesimal System: Basque Traditional Knowledge]. |data = [[1999]]ko [[maiatzaren 18]]a |lekua = Donostia, Euskal Herria. |liburukia = Seminar for the History of Science section of the University of the Basque Country. |hizkuntza = eu |sartze-data = 2010-04-18}}</ref>.
+Zenbaki-sistema hau [[euskara]]k erabiltzen duen tradizionala da. [[Theo Vennemann]]en [[euskal substratuaren teoria]]ren arabera, sistemak [[Euskal Herria]]n du iturria eta bertatik [[Europa]]ko beste hizkuntzetara zabaldu zen. [[Karl Menninger]]rek, berriz, [[normandiar]]rek sortu eta [[Mendebaldeko Europa]]ra zabaldu zutela esan zuen. [[Roslyn Frank]]en arabera euskaldunen sistema [[zenbaki-sistema zazpikari|zazpikaria]] zen<ref>{{erreferentzia |abizena1 = Frank |izena1 = Roslyn |izenburua = Zazpikaria-ko Sistema: Euskaldunen jakinduria [The Septuagesimal System: Basque Traditional Knowledge]. |data = [[1999]]ko [[maiatzaren 18]]a |lekua = Donostia, Euskal Herria. |liburukia = Seminar for the History of Science section of the University of the Basque Country. |hizkuntza = eu |sartze-data = 2010-04-18}}</ref>.
 [[Sabino Arana]]k euskarazko ahozko sistemarekin bat egiteko zifra-sistema hogeitarra proposatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin|aldizkaria=Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao|izena1= Sabino|abizena1= Arana|egile1-lotura= Sabino Arana|argitaletxea= Eléxpuru Hermanos|lekua=[[Bilbo]]|urtea= [[1908]]|url= http://www.kultura.ejgv.euskadi.net/r46-19239/es/q56War/q56ControladorServlet?mapping=detalleMonografia.do&accion=4&idObjeto=2422376&idLibro=09600015620 |orrialdea=102&ndash;112}}</ref>, eta, aukera moduan, baita ahozko sistema aldatu eta hamartar bilakatzea ere<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin|aldizkaria=Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao|izena1= Sabino|abizena1= Arana|egile1-lotura= Sabino Arana|argitaletxea= Eléxpuru Hermanos|lekua=[[Bilbo]]|urtea= [[1908]]|url= http://www.kultura.ejgv.euskadi.net/r46-19239/es/q56War/q56ControladorServlet?mapping=detalleMonografia.do&accion=4&idObjeto=2422386&idLibro=09600015620|orrialdea=112&ndash;118}}</ref>, baina egun aukera biak baztertuak izan dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua= Efemérides Vascas y Reforma de la Numeración Euzkérica|izena1= Sabino|abizena1= Arana|egile1-lotura= Sabino Arana|argitaletxea= Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca|lekua=[[Bilbo]]|urtea= [[1969]]|aldizkaria=[[Euskal-Erria]]}}</ref>.