Chavín de Huántar: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

23:51, 20 abendua 2012ko berrikusketa

Chavín de Huántar¹ UNESCOren gizateriaren ondarea
Chavín de Huántar
Mota	Kulturala
Irizpideak	iii
Erreferentzia	330
Kokalekua	Txantiloi:PER
Eskualdea²	Latinoamerika eta Karibea
Izen ematea	1985 (IX. bilkura)
¹ UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) ² UNESCOren sailkapena

Chavín de Huántar Peru iparraldeko arkeologia-aztarnategi garrantzitsua da, K. a. IX. mendekoa. Marañon ibaitik hurbil dago, Andeetako goi-ordokian. Erdialdean ageri den plaza baten inguruan dauden bi eta hiru altuerako eraikuntzek osatzen dute multzo guztia. Bertako eskulturarik ospetsuena Estela Raimondi izenekoa da. Peruko kostaldean badira chavin kulturako beste gune batzuk Chicama Viru, Punkuri eta Casma haranetan.

Arkitektura

Chavin de Huantar hiriak gizarte aski aurreratua zuen, eta horrek nekazaritza teknika berriak eta arkitektura monumentala lantzen hastea ekarri zuen. Nekazaritza teknika herriak asmatu ziren, artoa bihurtu zen elikagai nagusia, eta artoa lantzeko ubideak, akueduktuak eta abar eraiki behar izan zituzten. Garai hartan hasi bide ziren, halaber, ongarriak erabiltzen. Bizitoki egonkorrak sortu ahala, bestalde, gizarte aldaketak gertatu ziren eta ekoizpenaz gainerako beste zeregin batzuk sortu ziren, artearekin eta erlijioarekin loturiko zereginak hain zuzen ; herrietan gune handiak eraikitzen hasi ziren, erlijio zereginetarako ospakizun zentroak seguru asko, eskultura bikainez hornituak.

Chavin de Huantar izan zen garai hartan Peru inguruko erlijio gune handienetako bat, ez neurriari dagokionez, baizik eta arkitektura multzoaren konplexutasunari eta han aurkitu diren eskultura lanen kopuruaz.

Hirigunea plaza zabal baten inguman eraikitako egitura desberdinez osaturiko multzo bat da ; eraikin aipagarriena gaztelua da, bertako Tenplu Zaharra batez ere. U baten formako tenplua da, erdian ekialdera irekitako patio lauki-zuzen bat duena. Kanpoaldetik plataforma gotor batzuk ditu, eta honetan giza eta animalia buruak ditu txertatuak. Kanpoaldera irekitako ate bakarra dago, lehen solairuko sarrera nagusikoa, eta leihorik batere ez ; barrualdea ordea ez da gotorra, E bat eratuz maila desberdinetan eraikitako galeriez, eskailerez, maldez etab. osatua baizik.

Artea

Chavin estiloak K.a. 400-200 urteen artean iritsi zuen garai oparoena. Estilo honen ezaugarriak harlanduetan, erlaitzetan, ateburuetan, obeliskoetan eta abarretan antzematen da, eskulturan batez ere, baina baita zeramikan, urregintzan eta kotoiaren lanketan ere.

Chavin estiloko lan aipagarrienak eskulturaren edo, hobeki esan, irarlanen alorrekoak dira. Arkitektura obretan txertaturik ageri dira lan bikainenak, eskultura monumentalak eta harri zizelatuak. Oro har, abstrakzio handiko lanak dira, elementu heraren errepikazioz (kondorra, jaguarra etab.) apainduak. Gaiei dagokienez, irudi antropomorfoak agertzen dira ia beti, baina feluloekin, jaguarrekin, hegaztiekin etab. osatuak. Hilarriak eta oroitarriak dira eskultura nagusiak, besteak beste Lanzon, Tello eta Raimondiren oroitarriak, Kondorren oroitarria etab. Monumentu horiek zerrenda horizontal eta bertikaletan inskribaturiko irudiak dituzte, eta adituen ustez esanahi jakineko esaldi modukoak osatzen bide zituzten ; hizkera formal oso konplexu batean idatzitako esaldiak dira.

Hilobietan hainbat bitxi aurkitu da, hezurrez, harriz eta zeramikaz eginak, baina urrezkoak dira guztietan aipagarriak. Chavin kultura izan baitzen urrea erabili zuen Peruko lehen kultura.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

9°35′33.99″S 77°10′42.43″W / 9.5927750°S 77.1784528°W

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{Gizateriaren ondare infotaula
-[[Fitxategi:Chavín de Huántar.JPG|thumb|Chavín de Huántar.]]
+| Izena = Chavín de Huántar
+| Irudi = Chavín de Huántar.JPG
+| Oina = Chavín de Huántar
+| Mota = Kulturala
+| Irizpideak = iii
+| ID = 330
+| Eskualdea = [[Latinoamerika]] eta [[Karibe]]a
+| Kokapena = {{PER|1}}
+| Urtea = 1985
+}}
+'''Chavín de Huántar''' [[Peru]] iparraldeko [[arkeologia-aztarnategi]] garrantzitsua da, [[K. a. IX. mende]]koa. Marañon ibaitik hurbil dago, [[Andeetako goi-ordokia]]n. Erdialdean ageri den plaza baten inguruan dauden bi eta hiru altuerako eraikuntzek osatzen dute multzo guztia. Bertako eskulturarik ospetsuena ''Estela Raimondi'' izenekoa da. Peruko kostaldean badira [[chavin kultura]]ko beste gune batzuk [[Chicama Viru]], [[Punkuri]] eta [[Casma]] haranetan.
+==Arkitektura==
-'''Chavín de Huántar''' [[Peru]] iparraldeko [[arkeologia-aztarnategi]] garrantzitsua da, [[K. a. IX. mende]]koa. Marañon ibaitik hurbil dago, [[Andeetako goi-ordokia]]n. Erdialdean ageri den plaza baten inguruan dauden bi eta hiru altuerako eraikuntzek osatzen dute multzo guztia. Bertako eskulturarik ospetsuena ''Estela Raimondi'' izenekoa da. Peruko kostaldean badira [[chavin]] kulturako beste gune batzuk [[Chicama Viru]], [[Punkuri]] eta [[Casma]] haranetan.
+Chavin de Huantar hiriak gizarte aski aurreratua zuen, eta horrek [[nekazaritza]] teknika berriak eta arkitektura monumentala lantzen hastea ekarri zuen. Nekazaritza teknika herriak asmatu ziren, [[arto]]a bihurtu zen elikagai nagusia, eta artoa lantzeko [[ubide]]ak, [[akuedu]]ktuak eta abar eraiki behar izan zituzten. Garai hartan hasi bide ziren, halaber, [[ongarri]]ak erabiltzen. Bizitoki egonkorrak sortu ahala, bestalde, gizarte aldaketak gertatu ziren eta ekoizpenaz gainerako beste zeregin batzuk sortu ziren, artearekin eta [[erlijio]]arekin loturiko zereginak hain zuzen ; herrietan gune handiak eraikitzen hasi ziren, erlijio zereginetarako ospakizun zentroak seguru asko, eskultura bikainez hornituak.
+Chavin de Huantar izan zen garai hartan Peru inguruko erlijio gune handienetako bat, ez neurriari dagokionez, baizik eta [[arkitektura]] multzoaren konplexutasunari eta han aurkitu diren eskultura lanen kopuruaz.
+Hirigunea [[plaza]] zabal baten inguman eraikitako egitura desberdinez osaturiko multzo bat da ; eraikin aipagarriena gaztelua da, bertako Tenplu Zaharra batez ere. U baten formako tenplua da, erdian ekialdera irekitako [[patio]] lauki-zuzen bat duena. Kanpoaldetik plataforma gotor batzuk ditu, eta honetan giza eta animalia buruak ditu txertatuak. Kanpoaldera irekitako ate bakarra dago, lehen solairuko sarrera nagusikoa, eta leihorik batere ez ; barrualdea ordea ez da gotorra, E bat eratuz maila desberdinetan eraikitako galeriez, eskailerez, maldez etab. osatua baizik.
+== Artea==
+[[File:Estela.jpg|thumb|left|Raimondi oroitarria, Ancash, Peru]]
+Chavin estiloak K.a. 400-200 urteen artean iritsi zuen garai oparoena. Estilo honen ezaugarriak [[harlandu]]etan, [[erlaitz]]etan, [[ateburu]]etan, [[obelisko]]etan eta abarretan antzematen da, eskulturan batez ere, baina baita [[zeramika]]n, [[urre]]gintzan eta [[kotoi]]aren lanketan ere.
+Chavin estiloko lan aipagarrienak eskulturaren edo, hobeki esan, [[irarlan]]en alorrekoak dira. Arkitektura obretan txertaturik ageri dira lan bikainenak, eskultura monumentalak eta harri zizelatuak. Oro har, [[abstrakzio]] handiko lanak dira, elementu heraren errepikazioz ([[kondor]]ra, [[jaguar]]ra etab.) apainduak. Gaiei dagokienez, irudi antropomorfoak agertzen dira ia beti, baina [[felulo]]ekin, jaguarrekin, hegaztiekin etab. osatuak. [[Hilarri]]ak eta [[oroitarri]]ak dira eskultura nagusiak, besteak beste Lanzon, Tello eta Raimondiren oroitarriak, Kondorren oroitarria etab. Monumentu horiek zerrenda horizontal eta bertikaletan inskribaturiko irudiak dituzte, eta adituen ustez esanahi jakineko esaldi modukoak osatzen bide zituzten ; hizkera formal oso konplexu batean idatzitako esaldiak dira.
+Hilobietan hainbat bitxi aurkitu da, [[hezur]]rez, harriz eta [[zeramika]]z eginak, baina urrezkoak dira guztietan aipagarriak. Chavin kultura izan baitzen urrea erabili zuen Peruko lehen kultura.
 == Erreferentziak ==
 {{ lur | data=2011/12/27}}
+{{coord|9|35|33.99|S|77|10|42.43|W|display=title}}
+{{Gizateriaren ondarea Perun}}
 [[Kategoria:Gizateriaren Ondarea Perun]]

	Gizateriaren Ondarea Perun
Chan Chan arkeologia gunea • Chavín arkeologia gunea • Cusco • Limako hirigune historikoa • Arequipako hirigune historikoa • Machu Picchu santutegi historikoa • Huascarán natura parkea • Manú natura parkea • Nazca lerroak eta Pampas de Jumana • Río Abiseo natura parkea • Caral-Supe hiri sakratua