Tota Azearitz: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
[[Fitxategi:tumba reinas de navarra.JPG|right|200px|thumb|Susoko Monasterioa: ezkerrean Totaren hilobia ([[Donemiliaga Kukula]])]]
'''Tota Azearitz''' edo '''Tota Iruñekoa''' —{{lang-la|Tota Asnari}}; {{lang-es|Toda Aznárez}}— ([[876]]ko [[urtarrilaren 2]] - [[958]]ko [[urriaren 15]]) [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregina [[Antso I.a Gartzez]]ekin ezkondu zelako. [[Azeari Sanoitz Larraungoa]] eta [[Oneka Ortitz]] lehengusuen alaba eta [[Orti I.a Gartzez]]en iloba.
'''Tota Azearitz''' edo '''Tota Iruñekoa''' —{{lang-la|Tota Asnari}}; {{lang-es|Toda Aznárez}}— ([[876]]ko [[urtarrilaren 2]] - [[958]]ko [[urriaren 15]]) [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregina [[Antso I.a Gartzez]]ekin ezkondu zelako. [[Azeari Sanoitz Larraungoa]] eta [[Oneka Ortitz]] lehengusuen alaba eta [[Orti I.a Gartzez]]en iloba.


== Biografia ==
[[Abd ar-Rahman III.a]]ren odoleko izebak,{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 314}} 934an, Iruñeko Erresumarako bidean zegoen [[razzia]] bat zuzentzen ari zenean, bere ahaidetasun loturak aldarrikatu zituen kalifak bakea eman ziezaion eta bere erresumatik aldendu zedin. Abd ar-Rahmanek, erantzun bezala, Tota erregina musulmanen kanpamentuan aurkeztea eskatu zuen, asmo onen froga gisa. Tota [[Calahorra]]n agertu zen bere segizioarekin, kalifa zegoen tokian, eta honek ohore handiz hartu zuen. Calahorran, erreginak basailutza eman zion Abd ar-Rahman III.ari, eta erasorik ez egiteko eta kalifarekin elkarlanean aritzeko hitzarmen bat sinatu zuen. Hitzarmen honen ondorioz, Totaren semea zen Gartzea Sanoitz Iruñeko errege bilakatu zen. Gainera, Tota eta kalifaren arteko itun honen ondoren, tropa musulmanek Iruñeko erresuma aliatua zeharkatu zuten eta [[Leongo Erresuma]]ren aurka joan ziren, [[Araba]] eta [[Gaztela]] suntsituz.{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 223 eta 314-17}}

Suitzako Alpeetako [[San Galoren abadia]]ko fraide baten 956. urteko albiste labur batek, 939. urteko musulmanek [[Simancasko gudua]]n eta Alhándegan jasandako hondamena deskribatzean, Tota erreginari eman zion garaipena:

{{esaera2|Uztailaren 19ko ordu tertzia inguruan, [[Oton I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Oton erregearen]] laugarren urtean, ostirala, 29. ilargian, [[eguzki eklipse]] bat gertatu zen. Egun berean, [[Galizia]] eskualdean, Tota izeneko erreginetako batek sarrazenoen armada kontaezin bat ia osorik suntsitu zuen, bere erregea eta beste 49 gerlariak izan ezik.{{sfn|Rodríguez Fernández|1998|p=}}{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 356}}}}

Bere biloba [[Antso I.a Leongoa]], "Gizena" ezizena zuena, bere alaba Urrakaren semea, ez zen leondar eta gaztelar nobleen gustukoa. Hauek, [[Errando Ontzaluitz Gaztelakoa|Fernan Gonzalez]] kondea buru zutela, tronutik kendu eta [[Ordoño IV.a Leongoa|Ordoño IV.a]] errege izendatu zuten. Tota erreginak, Antso III.ari, bere iloba zen Abd ar-Rahman III.arekin hitzarmen bat egiten lagundu zion, tronua berreskuratzeko. Horrela, Tota, Antso eta kalifaren armada bateratuek Leongo erresuma eraso zuten eta Ordoño kargutik kentzea lortu zuten.

Tota erreginaren hilobia, oso osaera errazeko sarkofagoa, [[San Millán de Susoko monasterioa|Susoko monasterioaren]] atarian dago, garai hartan monasterioa Iruñeko Erresumarena baitzen. 2001. urteaz geroztik, bere izena duen kale bat du Iruñeko [[Arrotxapea]] auzoan.

== Seme-alabak ==
Zazpi seme-alaba izan zituen:
Zazpi seme-alaba izan zituen:


* [[Urraka Iruñekoa]], [[Ramiro II.a Leongoa]]rekin ezkonduko zena.
* [[Urraka Iruñekoa]], [[Ramiro II.a Leongoa]]rekin ezkonduko zena.
* [[Oneka Iruñekoa]], [[Alfontso IV.a Leongoa]]ren emaztea. [[Leongo Erresuma|Leongo]] erregina [[926]] eta [[931]] artean. [[931]]an hila.
* [[Oneka Iruñekoa]], [[Alfontso IV.a Leongoa]]ren emaztea. [[Leongo Erresuma|Leongo]] erregina [[926]] eta [[931]] artean. [[931]]an hila.
* [[Antsa Iruñekoa|Iruñeko Antsa]], lehendabizikoz [[Ordoño II.a Leongoa]], bigarrenez [[Araba]]ko kondea [[Alvaro Herrameliz]] eta hirugarrenez [[Fernán González|Fernan Gonzalez]], [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako kondearekin]] ezkondu zena.
* [[Antsa Iruñekoa|Iruñeko Antsa]], lehendabizikoz [[Ordoño II.a Leongoa]],{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 258}} bigarrenez [[Araba]]ko kondea [[Alvaro Herrameliz]]{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 309}} eta hirugarrenez [[Fernán González]], [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako kondearekin]] ezkondu zena.{{sfn|Martínez Díez|2005|p=I. lib: 329}}
* [[Gartzea I.a Sanoitz]], [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregea, [[Andregoto Galindez|Andregoto Garindoitz]]ekin eta [[Teresa Leongoa]]rekin ezkondu zena.
* [[Gartzea I.a Sanoitz]], [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] erregea, [[Andregoto Galindez|Andregoto Garindoitz]]ekin eta [[Teresa Leongoa]]rekin ezkondu zena.
* [[Beraskita Sanoitz]], lehendabizikoz [[Araba]]ko [[Munio Beilaitz]] kondea, bigarrenez [[Ribagorza]]ko Garindo eta hirugarrenez Orti Garindoitzekin ezkondu zena.
* [[Beraskita Sanoitz]], lehendabizikoz [[Araba]]ko [[Munio Beilaitz]] kondea, bigarrenez [[Ribagorza]]ko Garindo eta hirugarrenez Orti Garindoitzekin ezkondu zena.
15. lerroa: 26. lerroa:
== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{erreferentzia_zerrenda}}

== Bibliografia ==
* {{erreferentzia|egilea = [[Ibn Hayyan]]|izenburua = Crónica del Califa Abderrahmân III an-Nâsir entre los años 912 y 942: (Al Muqtabis V), traducción de Jesús Viguera y Federico Corriente|urtea = 1981|argitaletxea = Anubar|lekua= Zaragoza|isbn= 84-7013-185-0}}
* {{erreferentzia|abizena= Martínez Díez|izena=Gonzalo |izenburua=El Condado de Castilla (711-1038): la historia frente a la leyenda |urtea=2005|lekua=Valladolid |isbn = 84-9718-275-8}}
* {{erreferentzia|abizena= Rodríguez Fernández|izena= Justiniano| izenburua= Ramiro II, rey de León| urtea = 1998| argitaletxea = La Olmeda|lekua=Burgos|isbn= 84-89915-01-6}}

;Eleberriak
* {{erreferentzia|abizena= Irisarri|izena= Ángeles|izenburua= Toda, Reina de Navarra| urtea = 1991|argitaletxea = [[Mintzoa]]|lekua=Iruñea|isbn= 84-85891-46-5}}


{{bizialdia|876ko|958ko|Aznar, Tota}}
{{bizialdia|876ko|958ko|Aznar, Tota}}
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginen ezkontideak]]
[[Kategoria:Nafarroako errege-erreginen ezkontideak]]
[[Kategoria:Erdi Aroko emakumeak]]

20:25, 22 otsaila 2020ko berrikusketa

Tota Azearitz

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakToda Aznárez
JaiotzaIruñea, 876ko urtarrilaren 2a (egutegi gregorianoa)
Herrialdea Nafarroa Garaia, Euskal Herria
HeriotzaIruñea, 958ko urriaren 15a (egutegi gregorianoa) (82 urte)
Hobiratze lekuaSan Millán de Susoko monasterioa
Familia
AitaAznar Santxitz Larraungoa
AmaOneka Ortitz Iruñekoa
Ezkontidea(k)Antso I.a Gartzeitz
Seme-alabak
Jarduerak
Jarduerakagintaria

Tota Azearitz edo Tota Iruñekoa —latinez: Tota Asnari; gaztelaniaz: Toda Aznárez— (876ko urtarrilaren 2 - 958ko urriaren 15) Iruñeko erregina Antso I.a Gartzezekin ezkondu zelako. Azeari Sanoitz Larraungoa eta Oneka Ortitz lehengusuen alaba eta Orti I.a Gartzezen iloba.

Biografia

Abd ar-Rahman III.aren odoleko izebak,[1] 934an, Iruñeko Erresumarako bidean zegoen razzia bat zuzentzen ari zenean, bere ahaidetasun loturak aldarrikatu zituen kalifak bakea eman ziezaion eta bere erresumatik aldendu zedin. Abd ar-Rahmanek, erantzun bezala, Tota erregina musulmanen kanpamentuan aurkeztea eskatu zuen, asmo onen froga gisa. Tota Calahorran agertu zen bere segizioarekin, kalifa zegoen tokian, eta honek ohore handiz hartu zuen. Calahorran, erreginak basailutza eman zion Abd ar-Rahman III.ari, eta erasorik ez egiteko eta kalifarekin elkarlanean aritzeko hitzarmen bat sinatu zuen. Hitzarmen honen ondorioz, Totaren semea zen Gartzea Sanoitz Iruñeko errege bilakatu zen. Gainera, Tota eta kalifaren arteko itun honen ondoren, tropa musulmanek Iruñeko erresuma aliatua zeharkatu zuten eta Leongo Erresumaren aurka joan ziren, Araba eta Gaztela suntsituz.[2]

Suitzako Alpeetako San Galoren abadiako fraide baten 956. urteko albiste labur batek, 939. urteko musulmanek Simancasko guduan eta Alhándegan jasandako hondamena deskribatzean, Tota erreginari eman zion garaipena:

« Uztailaren 19ko ordu tertzia inguruan, Oton erregearen laugarren urtean, ostirala, 29. ilargian, eguzki eklipse bat gertatu zen. Egun berean, Galizia eskualdean, Tota izeneko erreginetako batek sarrazenoen armada kontaezin bat ia osorik suntsitu zuen, bere erregea eta beste 49 gerlariak izan ezik.[3][4] »


Bere biloba Antso I.a Leongoa, "Gizena" ezizena zuena, bere alaba Urrakaren semea, ez zen leondar eta gaztelar nobleen gustukoa. Hauek, Fernan Gonzalez kondea buru zutela, tronutik kendu eta Ordoño IV.a errege izendatu zuten. Tota erreginak, Antso III.ari, bere iloba zen Abd ar-Rahman III.arekin hitzarmen bat egiten lagundu zion, tronua berreskuratzeko. Horrela, Tota, Antso eta kalifaren armada bateratuek Leongo erresuma eraso zuten eta Ordoño kargutik kentzea lortu zuten.

Tota erreginaren hilobia, oso osaera errazeko sarkofagoa, Susoko monasterioaren atarian dago, garai hartan monasterioa Iruñeko Erresumarena baitzen. 2001. urteaz geroztik, bere izena duen kale bat du Iruñeko Arrotxapea auzoan.

Seme-alabak

Zazpi seme-alaba izan zituen:

Erreferentziak

  1. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 314 orr. .
  2. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 223 eta 314-17 orr. .
  3. ↑ Rodríguez Fernández 1998.
  4. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 356 orr. .
  5. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 258 orr. .
  6. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 309 orr. .
  7. ↑ Martínez Díez 2005, I. lib: 329 orr. .

Bibliografia

  • Ibn Hayyan. (1981). Crónica del Califa Abderrahmân III an-Nâsir entre los años 912 y 942: (Al Muqtabis V), traducción de Jesús Viguera y Federico Corriente. Zaragoza: Anubar ISBN 84-7013-185-0..
  • Martínez Díez, Gonzalo. (2005). El Condado de Castilla (711-1038): la historia frente a la leyenda. Valladolid ISBN 84-9718-275-8..
  • Rodríguez Fernández, Justiniano. (1998). Ramiro II, rey de León. Burgos: La Olmeda ISBN 84-89915-01-6..
Eleberriak
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Tota_Azearitz&oldid=7746098"(e)tik eskuratuta