Giza sexualitate: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

16:43, 27 maiatza 2020ko berrikusketa

Sarrera

Giza sexualitatea esperientzia erotikoak sentitzeko eta sexualki adierazteko gaitasuna da.^[1]^[2] Horrek sentimendu eta portaera biologikoak, erotikoak, fisikoak, emozionalak, sozialak edo espiritualak inplikatzen ditu. Gizakiek hainbat helbururekin egiten dituzte sexu-jarduerak, ugalketarako, gizarte-loturak mantentzeko, edo norberaren nahiz bestearen gozamenerako eta atseginerako. Sexualitatearen alderdi biologikoak eta fisikoak, neurri handi batean, giza ugalketa-funtzioei dagozkie, giza sexu-erantzunaren zikloa barne.^[3]^[4]

OMEk, OPSek eta WAek (2000) honela definitzen dute sexualitatea:

... gizaki izatearen funtsezko dimentsioa da: sexuan oinarrituta, generoa, sexu- eta genero-identitateak, sexu-orientazioa, erotismoa, lotura afektiboa eta maitasuna, eta ugalketa barne hartzen ditu. Pentsamendu, fantasia, desira, sinesmen, jarrera, balio, jarduera, praktika, rol eta harreman modura esperimentatzen edo adierazten da. Sexualitatea faktore biologiko, psikologiko, sozio-ekonomiko, kultural, etiko eta erlijiosoen edo espiritualen elkarreraginaren emaitza da.^[5]

Pertsona baten sexu-orientazioa beste sexuarekiko edo sexu berarekiko sexu-intereseko patroia da.^[6] Sexualitatearen alderdi fisiko eta emozionalek sentimendu sakonen edo maitasun-, konfiantza- eta zaintza-adierazpen fisikoen bidez adierazten diren banakoen arteko loturak barne hartzen dituzte. Sexualitateak bizitza kulturalean, politikoan, legalean, filosofikoan, moralean, etikoan eta erlijiosoan eragina du, eta hauek, sexualitatean ere badute eragina.

Giza akoplamenduari, ugalketari, ugalketa-estrategiei eta ikaskuntza sozialaren teoriari buruzko ikuspegi ebolutiboek sexualitateari buruzko ikuspuntu gehiago ematen dute. Sexualitatearen alderdi soziokulturalek gertaera historikoak eta sinesmen erlijiosoak barne hartzen dituzte. Kultura batzuk sexualitatearen errepresore gisa deskribatu dira. Sexualitatearen azterketak giza identitatea ere barne hartzen du talde sozialen barruan, baita sexu- eta ugalketa-osasuna ere.

Terminoak eta etimologia

Sexu hitza latinezko sexus hitzetik dator, sectus hitzetik, "Sekzioa", "Bereizketa", grezierazko genos hitzetik (hortik ere genitaltasuna eratorria), eta lehen aldiz Zizeronen De inventione I lanean erabilia agertzen da.

Orientazio eta indentiate sexuala

Sexu-orientazioaren definizioetan, tradizioz, beste sexuko pertsonenganako erakarpena (heterosexualitatea), sexu berarekiko erakarpena (homosexualitatea) eta bi sexuekiko erakarpena (bisexualitatea) sartzen dira; aldiz, asexualitatea sexu-orientazioko laugarren kategoriatzat hartzen dute ikertzaile batzuek eta ohiko sexu-orientazio eza gisa definitu da. Asexualek erakarpen gutxi edo batere ez dute beste pertsona batzuekiko. Hau, sexu-orientazio eza gisan har daiteke. ^[7]^[8]^[9]

Ikerlariek oraindik ez dakite nola garatzen den sexu-orientazio espezifiko bat. Hainbat ikerketa egin dira genetikaren, ekintza hormonalaren, garapen-dinamiken eta eragin kultural eta sozialen eragina zehazteko. Ikerketa hauen emaitzek iradokitzen dute faktore biologiko eta ingurumenekoek eragin konplexua dutela formazioan. Sexu-orientazioa garatzeko arrazoi biologikoak adierazten dituzten ebidentzien kopurua kausa sozialen ebidentziena baino askoz handiagoa da, batez ere gizonezkoena. ^[10]^[11]^[12]^[13]

Androfilia eta ginefilia (edo ginekofilia) sexu-orientazioa deskribatzeko erabiltzen diren terminoak dira, erakarpena sentitzen duen pertsonari sexu edo genero-identitate bat egotzi gabe. Hauek genero kontzeptualizazio bitar heterosexual eta homosexualaren alternatiba dira. Androfilia gizonekiko edo maskulinotasunarekiko erakarpen sexuala da, eta ginefilia, berriz, emakumeenganako erakarpen sexuala.

Sexu-identitateak gizabanako batek bere gorputzarekiko duen pertzepzioa adierazten du, bere ezaugarri fisiko edo biologikoei buruz egiten duen ebaluazioaren arabera. Sexu-identitatearen definizioan hainbat faktorek hartzen dute parte, besteak beste, psikologikoak, sozialak eta biologikoak, eta, azken honetan, gonadalak, kromosomikoak, genitalek eta hormonek. ^[14]

Gehienetan, gizonak genital maskulinoekin eta XY kromosomekin jaiotzen dira; emakumeek, berriz, genital femeninoak eta bi X kromosoma dituzte. Baina badira faktore horiek sailkatu ezin dituzten pertsonak; izan ere, kromosomen, hormonen eta genitalen konbinazioak ez dituzte betetzen gizonarekin eta emakumearekin erlazionatu diren ohiko definizioak. Biztanleriaren maiztasuna jakitea zaildu egiten da intersexualitatea egoteari edo ez egoteari buruzko muga argi eta zehatzik ez dagoenean. Kalkuluen arabera, Ameriketako Estatu Batuetan 2000 haurretik 1 intersexualitate ikusgarriarekin jaiotzen da. ^[15]

Kultura batzuek sexu-sistema ulertzeko modu desberdinak dituzte. AEBko hego-mendebaldeko Dine tradizionalek lau generoko espektroa aitortzen dute: emakumezko femeninoa, gizonezko maskulinoa, gizonezko femeninoa eta gizonezko maskulinoa. "Hirugarren genero" terminoa India eta Pakistango hijra (/jishra/), Samoako fa 'afafine', Hawaiiko mahu, Mexikoko muxe zapotekak, Thailandiako kathoey eta Balkanetako zinpeko Birjinak deskribatzeko erabili da.

Bikote ereduak

Heterosexuala eta monogamoa

Poligamoa

Iraultza sexuala

Amodio askea

Maitasun asea, politika eta feminismoa

Ezagutzen diren genero eta orientazio sexualak

Sexu-portaeraren adierazpenak eta garapena

Onartuta dauden sexu-jokabideen moduen mugan sexu-portaeraren adierazpenak daude; adibidez, masturbazioa eta homosexualitatea, orain dela gutxi arte parafiliatzat edo degeneratutako edo moralki degradatutako pertsonen perbertsiotzat hartzen zena, hein handi batean, gizartean erlijioak duen eraginagatik. Usadio eta ohituren bilakaeraren eta tolerantzia-marjinaren zabaltzearen ondorioz, jokabide horiek baliozkotzat hartu dira sexualitate askerako eskubideen esparruan.

Gizabanakoak berak bere joerekin ondoeza edo gatazka duen kasuetan, edo osotasun fisiko eta morala arriskuan jartzen den kasuetan bakarrik hitz egin daiteke sexu-nahasmenduez, eta kasu horietan tratamendu psikoterapeutiko eta farmakologikoen beharra dago.

Kultura gehienek sexualitateari buruzko arau sozialak dituzte. Adibidez, kultura askok sexualitate gisa definitzen dute sexu-ekintza, gizon baten eta emakume ezkondu baten arteko sexu-ekintzak besterik ez baitira. Tabu sozial edo erlijiosoek sexualitate osasuntsuaren garapena nabarmen baldintzatu dezakete ikuspuntu psikologikotik.

Aspektu soziokulturalak

Sexu heziketa

Sexualitatea historian

Sexualitatea, kolonizazioa eta arraza

Ugalketa eta sexu-eskubideak

Antisorgailuen estigma

Estigma eta aktibismoa HIES-epidemian

Erlijioa

Kristautasuna

Eliza Katoliko Erromatarra

Anglikanismoa

Ebanjelikalismoa

Islama

Judaismoa

Hinduismoa

Shikismoa

Kultura

Taoismoa

Historia

Antzinaroko eta Erdi Arko praktikak

"Qi" (气), bizi indarra; eta "jing" (精), bizi esentzia

Eiakulazioaren kontrol maskulinoa

"Jing" (精)-aren kontzeptua

"Yin" (阴) eta "Yang" (阳)-aren kontzeptua

Emakumearen eginkizuna

Denbora eta lekua

Luzarotasuna eta hilezkortasuna

Tantra

Tantra hinduismoan

Tantra budismoan

Neotantra

Filosofia tantrikoa bere sinboloetan

Energia femeninoa, Kali jainkosa

Sexua eta erotismoa

Sexu tantrikoa

Legedia

Sexu-grina

Erakarpena

Praktika sexualak

Masturbazioa

Koitoa

Sexu orala

Sexu anala

Frot eta tribadismoa

Sexu tantrikoa

Slow Sex

Kama Sutra

Kapituluak

Maitasuna egiteko posturas eta moduak

Plazera

Sexologia

Kinsey informea

Masters eta Johnson

Alderdi biologikoak eta fisiologikoak

Anatomia eta ugalketa fisikoa

Burmuina

Gizonezkoen Anatomie eta ugalketa-sistema

Kanpoko anatomia maskulinoa

Barneko anatomia maskulinoa

Emakumzkoen anatomia eta ugalketa-sistema

Kanpoko anatomia femeninoa

Barneko anatomia femeninoa

Sexu-erantzunaren zikloa

Sexu-disfuntzioak eta sexu-arazoak

Sexu-transmisiozko gaixotasunak

Gonorrea

Sifilia

Giza Papiloma

Klamidia

HIESa

Genitaletako herpesa

Aspektu psikologikoak

Birsorkuntza

Abortu induzitua

Jaiotza-tasaren kontrola / antisogailuak

Fisherren printzipioa

Sexualitatea eta adina

Haurren sexualitatea

Sexualitatea eta nerabezaroa

Sexualitatea helduaroan

Sexualitatea zahartzaroan

Erotismoa

Pornografia

Euskal Herrian

Eztabaidak

Euskal sexu hiztegia

Sexua euskal literaturan

Haur Besoetakoa

Sexual Herria

Sexu askapenerako mugimenduak Euskal Herrian

Helburuak

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Sex and Society. Marshall Cavendish 2010 ISBN 978-0-7614-7907-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ (Ingelesez) Ferrante, Joan. (2014-01-01). Sociology: A Global Perspective. Cengage Learning ISBN 978-1-285-74646-3. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ (Ingelesez) Greenberg; Bruess, Clint E.; Oswalt, Sara B.. (2016-02-19). Exploring the Dimensions of Human Sexuality. Jones & Bartlett Publishers ISBN 978-1-284-08154-1. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ (Ingelesez) Bolin, Anne; Whelehan, Patricia. (2008). Human Sexuality: Biological, Psychological, and Cultural Perspectives. Taylor & Francis ISBN 978-0-7890-2671-2. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «Promoción de la salud sexual. Recomendaciones para la acción | UNESCO HIV and Health Education Clearinghouse» hivhealthclearinghouse.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «Sexual orientation, homosexuality and bisexuality» web.archive.org 2013-08-08 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ Asexuality. Springer-Verlag (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ Vo, Anne T.; Schreiber, Jacob S.; Martin, Ashley. (2018-04-16). «Toward a Conceptual Understanding of Evaluative Thinking» New Directions for Evaluation 2018 (158): 29–47. doi:10.1002/ev.20324. ISSN 1097-6736. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «Asexuality: prevalence and associated factors in a national probability sample | Journal of Sex Research | Find Articles» web.archive.org 2012-05-13 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «Adolescents» Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care (Kluwer Academic Publishers): 71–103. ISBN 0-306-46761-5. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «Appendix» Delivering Culturally Competent Nursing Care (Springer Publishing Company) ISBN 978-0-8261-9381-0. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ Copelton, Denise A.. (2005-01). «Book Review: Marriages and Families: Making Choices in a Diverse Society» Teaching Sociology 33 (1): 99–103. doi:10.1177/0092055x0503300115. ISSN 0092-055X. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ Stein, Edward. (2013-04-15). Forms of Desire. doi:10.4324/9780203760130. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ Davis, Maxine.. (1971). La sexualidad en la adolescencia.. Ediciones Hormé PMC 49993959. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).
↑ «WHO | Gender and Genetics» web.archive.org 2020-05-27 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

Wikiliburuetan liburu bat dago honi buruz:
Euskal Sexu Hiztegia

[1] (Ingelesez) Sex and Society. Marshall Cavendish 2010 ISBN 978-0-7614-7907-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[2] (Ingelesez) Ferrante, Joan. (2014-01-01). Sociology: A Global Perspective. Cengage Learning ISBN 978-1-285-74646-3. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[3] (Ingelesez) Greenberg; Bruess, Clint E.; Oswalt, Sara B.. (2016-02-19). Exploring the Dimensions of Human Sexuality. Jones & Bartlett Publishers ISBN 978-1-284-08154-1. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[4] (Ingelesez) Bolin, Anne; Whelehan, Patricia. (2008). Human Sexuality: Biological, Psychological, and Cultural Perspectives. Taylor & Francis ISBN 978-0-7890-2671-2. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[5] «Promoción de la salud sexual. Recomendaciones para la acción | UNESCO HIV and Health Education Clearinghouse» hivhealthclearinghouse.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[6] «Sexual orientation, homosexuality and bisexuality» web.archive.org 2013-08-08 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[7] Asexuality. Springer-Verlag (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[8] Vo, Anne T.; Schreiber, Jacob S.; Martin, Ashley. (2018-04-16). «Toward a Conceptual Understanding of Evaluative Thinking» New Directions for Evaluation 2018 (158): 29–47. doi:10.1002/ev.20324. ISSN 1097-6736. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[9] «Asexuality: prevalence and associated factors in a national probability sample | Journal of Sex Research | Find Articles» web.archive.org 2012-05-13 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[10] «Adolescents» Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care (Kluwer Academic Publishers): 71–103. ISBN 0-306-46761-5. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[11] «Appendix» Delivering Culturally Competent Nursing Care (Springer Publishing Company) ISBN 978-0-8261-9381-0. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[12] Copelton, Denise A.. (2005-01). «Book Review: Marriages and Families: Making Choices in a Diverse Society» Teaching Sociology 33 (1): 99–103. doi:10.1177/0092055x0503300115. ISSN 0092-055X. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[13] Stein, Edward. (2013-04-15). Forms of Desire. doi:10.4324/9780203760130. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[14] Davis, Maxine.. (1971). La sexualidad en la adolescencia.. Ediciones Hormé PMC 49993959. (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[15] «WHO | Gender and Genetics» web.archive.org 2020-05-27 (Noiz kontsultatua: 2020-05-27).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ 15. lerroa: / 15. lerroa: @@
 == Terminoak eta etimologia ==
 Sexu hitza [[latin]]<nowiki/>ezko ''sexus'' hitzetik dator, ''sectus'' hitzetik, "[[Sekzio (argipena)|Sekzioa]]", "[[Bereizketa]]", [[greziera]]<nowiki/>zko ''genos'' hitzetik (hortik ere [[genitaltasuna]] eratorria), eta lehen aldiz [[Zizeron]]<nowiki/>en [[De inventione I]] lanean erabilia agertzen da.
 == Orientazio eta indentiate sexuala ==
+Sexu-orientazioaren definizioetan, tradizioz, beste sexuko pertsonenganako erakarpena ([[heterosexualitate]]<nowiki/>a), sexu berarekiko erakarpena ([[homosexualitate]]<nowiki/>a) eta bi sexuekiko erakarpena ([[bisexualitate]]<nowiki/>a) sartzen dira; aldiz, [[asexualitatea]] sexu-orientazioko laugarren kategoriatzat hartzen dute ikertzaile batzuek eta ohiko sexu-orientazio eza gisa definitu da. Asexualek erakarpen gutxi edo batere ez dute beste pertsona batzuekiko. Hau, sexu-orientazio eza gisan har daiteke. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asexuality|argitaletxea=Springer-Verlag|url=http://dx.doi.org/10.1007/springerreference_306862|sartze-data=2020-05-27|encyclopedia=SpringerReference}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Anne T.|abizena=Vo|izenburua=Toward a Conceptual Understanding of Evaluative Thinking|orrialdeak=29–47|abizena2=Schreiber|abizena3=Martin|izena2=Jacob S.|izena3=Ashley|data=2018-04-16|url=http://dx.doi.org/10.1002/ev.20324|aldizkaria=New Directions for Evaluation|alea=158|zenbakia=2018|issn=1097-6736|doi=10.1002/ev.20324|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Asexuality: prevalence and associated factors in a national probability sample {{!}} Journal of Sex Research {{!}} Find Articles|data=2012-05-13|url=https://web.archive.org/web/20120513004558/http://findarticles.com/p/articles/mi_m2372/is_3_41/ai_n6274004/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
+Ikerlariek oraindik ez dakite nola garatzen den sexu-orientazio espezifiko bat. Hainbat ikerketa egin dira [[genetika]]<nowiki/>ren, [[ekintza hormonal]]<nowiki/>aren, [[garapen-dinamiken]] eta eragin kultural eta sozialen eragina zehazteko. Ikerketa hauen emaitzek iradokitzen dute faktore biologiko eta ingurumenekoek eragin konplexua dutela formazioan. Sexu-orientazioa garatzeko arrazoi biologikoak adierazten dituzten ebidentzien kopurua kausa sozialen ebidentziena baino askoz handiagoa da, batez ere [[gizon]]<nowiki/>ezkoena. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Adolescents|argitaletxea=Kluwer Academic Publishers|orrialdeak=71–103|url=http://dx.doi.org/10.1007/0-306-47643-6_4|aldizkaria=Sexual Orientation in Child and Adolescent Health Care|isbn=0-306-46761-5|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Appendix|argitaletxea=Springer Publishing Company|url=http://dx.doi.org/10.1891/9780826193827.ap01|aldizkaria=Delivering Culturally Competent Nursing Care|isbn=978-0-8261-9381-0|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Denise A.|abizena=Copelton|izenburua=Book Review: Marriages and Families: Making Choices in a Diverse Society|orrialdeak=99–103|data=2005-01|url=http://dx.doi.org/10.1177/0092055x0503300115|aldizkaria=Teaching Sociology|alea=1|zenbakia=33|issn=0092-055X|doi=10.1177/0092055x0503300115|sartze-data=2020-05-27}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Edward|abizena=Stein|izenburua=Forms of Desire|data=2013-04-15|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203760130|doi=10.4324/9780203760130|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
+[[Androfilia]] eta [[ginefilia]] (edo [[ginekofilia]]) sexu-orientazioa deskribatzeko erabiltzen diren terminoak dira, erakarpena sentitzen duen pertsonari sexu edo genero-identitate bat egotzi gabe. Hauek genero kontzeptualizazio bitar heterosexual eta homosexualaren alternatiba dira. Androfilia gizonekiko edo [[Maskulino (argipena)|maskulino]]<nowiki/>tasunarekiko erakarpen sexuala da, eta ginefilia, berriz, [[emakume]]<nowiki/>enganako erakarpen sexuala.
+Sexu-identitateak [[gizabanako]] batek bere [[Gorputz (argipena)|gorputza]]<nowiki/>rekiko duen pertzepzioa adierazten du, bere ezaugarri fisiko edo biologikoei buruz egiten duen ebaluazioaren arabera. Sexu-identitatearen definizioan hainbat faktorek hartzen dute parte, besteak beste, psikologikoak, sozialak eta biologikoak, eta, azken honetan, [[gonadala]]<nowiki/>k, [[Kromosoma|kromosom]]<nowiki/>ikoak, [[genital]]<nowiki/>ek eta [[Hormona|hormon]]<nowiki/>ek. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Davis, Maxine.|izenburua=La sexualidad en la adolescencia.|argitaletxea=Ediciones Hormé|data=1971|url=http://worldcat.org/oclc/49993959|pmc=49993959|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
+Gehienetan, gizonak genital maskulinoekin eta XY kromosomekin jaiotzen dira; emakumeek, berriz, genital femeninoak eta bi X kromosoma dituzte. Baina badira faktore horiek sailkatu ezin dituzten pertsonak; izan ere, kromosomen, hormonen eta genitalen konbinazioak ez dituzte betetzen gizonarekin eta emakumearekin erlazionatu diren ohiko definizioak. [[Biztanleria]]<nowiki/>ren maiztasuna jakitea zaildu egiten da [[Intersexualitate|intersexualitatea]] egoteari edo ez egoteari buruzko muga argi eta zehatzik ez dagoenean. Kalkuluen arabera, [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batu]]<nowiki/>etan 2000 haurretik 1 intersexualitate ikusgarriarekin jaiotzen da. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=WHO {{!}} Gender and Genetics|data=2020-05-27|url=https://web.archive.org/web/20200527144023/https://www.who.int/genomics/gender/en/index1.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-05-27}}</ref>
+Kultura batzuek sexu-sistema ulertzeko modu desberdinak dituzte. [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]<nowiki/>ko [[hego-mendebalde]]<nowiki/>ko [[Dine]] tradizionalek lau generoko [[Espektro (argipena)|espektroa]] aitortzen dute: emakumezko femeninoa, gizonezko maskulinoa, gizonezko femeninoa eta gizonezko maskulinoa. "Hirugarren genero" terminoa [[India]] eta [[Pakistan]]<nowiki/>go [[hijra]] (/jishra/), [[Samoa]]<nowiki/>ko [[fa 'afafine']], [[Hawaii]]<nowiki/>ko [[mahu]], [[Mexiko]]<nowiki/>ko [[muxe zapoteka]]<nowiki/>k, [[Thailandia]]<nowiki/>ko [[kathoey]] eta [[Balkanak|Balkan]]<nowiki/>etako [[zinpeko Birjinak]] deskribatzeko erabili da.
 === Bikote ereduak ===