Eskusoinu txiki

Eskusoinu txikia edo akordeoi diatonikoa.

Eskusoinu txikia edo soinu txikia botoidun akordeoi diatoniko mota bat da, europako beste herrialde batzuetatik ekarritako akordeoi diatonikoei egindako hainbat aldaketekin Euskal Herrian errotu zena. Trikiti musika jotzeko erabiltzen denean, trikitia^[1] —edo, zenbait euskalkitan eta orohar hedatuago, trikitixa— ere deitzen zaio; bai eta iraganean infernuko hauspoa^[2] ere (Erromatar Eliza Katolikoko apaizek emandako izena, eliza horren moralaren aurkako ohiturak sustatzen zituela eta). Giltzadi instrumentu hau Euskal Herrira italiar langileek ekarri zuten XIX. mende erdi aldera, eta trikiti musika jotzeko erabiltzen da bereziki.

Euskal akordeoi diatonikoak baditu bi tekla gehigarri Jazinto Rivas Elgetak gehitu eta bere ikasleek ere gehikuntza onartu zutelako gaur egun arte iraun dutenak, eskala kromatiko osoa jo ahal izatea ahalbidetzen dutenak. Urte askotan panderoaz lagundurik jo izan da, festa herrikoietan. Jatorriz, soinu txikia zeritzon instrumentuari eta trikitia edo trikitixa panderoak eta soinu txikiak osaturiko taldeari (eta, hedaduraz, jotzen zuten musikari)^[3]. Europako beste lur batzuetan eta Ameriketan ere ezaguna da, bestelako aldaera askorekin.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Trikitilaria eta pandero jotzailea Eibarren.

Sakontzeko, irakurri: «Trikiti musika»

Soinu txikia XIX. mendean hedatu zen Euskal Herrian. 1860ko hamarkadan Beasaindik Olaztira zihoan Iparraldeko Trenbidea eraikitzera etorritako italiar langileek ekarri zutela uste da^[3]^[4]^[5]. Garaiko erromerietan erabiltzen ziren txistu eta danborraren ordez hasi ziren erabiltzen, txistu eta danborra bezala eramateko erraza baitzen, baina soinu aniztasun handiagoa zuelako eta kanturako aukera eskaintzen zuelako, ziur aski. Badirudi batez ere baserri giroan errotu zela hasieran^[5]. Euskal herritik datorkigun lehen aipamen idatzia 1889koa da, Urkiolako erromeriari erreferentzia egiten diona^[4].

Garai hartan arrotza izateaz gain dantza lotu eta arinagoak egiteko erabiltzen zenez, sektore kontserbadoreek mespretxatu egiten zuten trikitia; garai hartakoa da "infernuko hauspoa" ezizena. Hasierako garaietan debekatu ere egin zuten, erromeriak debekatuz eta zenbaitetan musikariak eta dantzariak ere atxilotuz. Frankismo garaian ere ez zen ongi ikusia, eta diktaduraren bukaeran soilik hasi zen zilegitasuna hartzen.

1990eko hamarkadan eskusoinua formato modernoagoetan txertatu zuten hainbat musika taldek, "trikipop" deitu zen moldean. Eskusoinuari lagunduz gitarra, bateria eta soinu elektronikoak proposatzen ziren. Korronte horren ondorio dira Gozategi, Maixa eta Ixiar, Gose... eta beste hainbat talde.

Eskusoinu jole famatuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Euskaltzaindia: Hiztegi Batua.
↑ «infernuko hauspo» Labayru Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2021-06-09).
↑ ^a ^b «Trikitixa - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-02-19).
↑ ^a ^b SLU, Herritar Berri. (2016-10-20). «trikitia joaz eta panderoa astinduz egin zuten historia» 7K revista dominical (Noiz kontsultatua: 2021-02-19).
↑ ^a ^b «Trikitixa gose da» www.argia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-02-19).