Eibar

Eibar
Gipuzkoa
Eibarko ikuspegia.
Izen ofiziala	Eibar
Estatua Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea	Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa Debabarrena
Alkatea	Miguel de los Toyos (PSE-EE)
Herritarra	eibartar
Koordenatuak	43°11′2″N 2°28′24″W
Eremua	24,78 km2
Garaiera	124 m
Distantzia	45 km Donostiara
Posta kodea	20600
Biztanleria	27.281 bizt. (2013)
Dentsitatea	1.100,93 bizt./km²
Sorrera	1346 hiri gutuna
http://www.eibar.eus

Eibar Gipuzkoako mendebaldeko udalerri bat da, Debabarrena eskualdeko handiena.

Geografia

Udalerri mugakideak

Gipuzkoa mendebaldeko udalerria, Bizkaiarekin egiten du muga. Hain zuzen ere, Eibarrek mugakide ditu (mendebaldean) Ermua, Mallabia eta Zaldibar herri bizkaitarrak. Gainera, Gipuzkoako herriei dagokienez, mugakide ditu Debabarreneko Soraluze (ekialdean) eta Elgoibar (ipar-ekialdean), eta Debagoieneko Bergara (hego-ekialdean) eta Elgeta (hegoaldean).

Auzoak

Baserri-auzoak

Eibarren bost baserri-auzo daude:

• Otaola-Kiñarraga, (Otola-Kiñarra): Ego errekaren hegoaldean dauden lur guztiak, Elgeta eta Bergararekin mugakide.
• Arrate: Elgoibarrekin mugan, izen bereko santutegiaren inguruko lurrak.
• Gorosta: Gorosta errekaren urak biltzen dituen ingurua; Arrate auzoaren eta Santa Kurutz gainaren arteko lurrak.
• Mandiola: Santa Kurutz gainetik Bizkaiko mugarainoko lurrak, Akondia eta Urko mendien lurrak barne.
• Aginaga (Agiña): Ixua gainetik Markinarako bidean.

Hedadurari dagokionez, Kiñarraga-Otaola auzoa da handiena. Izan ere, ez da benetako auzoa, zenbait auzune txikiagoren batura baizik (Otaola, Urki, Kiñarraga...). Inguru horretan nekez jotzen du eguzkiak eta herri-basoak izan dira nagusi beti. Historian zehar baserri gutxi jaso dira Kiñarraga-Otaola inguruan, eta sortu diren bakarrak, gehienbat, herritik gertu eraiki dira. Eibar handitu ahala, baserriak galtzen joan dira, ordea.

Baserri kopuruaren arabera, Mandiola da auzorik handiena eta aberatsena. Gorostan eta Arraten ere badira hainbat baserri eta baseliza. Hala ere, hiru auzo horiek nahiko txikiak dira eta oso lotura estua izan dute herrigunearekin.

Baserri auzo horiei balle ere esaten zaie Eibarko euskaraz, baina berba hori bere horretan erabili barik baizik eta izenari lotuta. Honela: Kiñarra-balle, Arrate-balle, Gorosta-balle, Mandiola-balle eta Agiña-balle. Ez dago argi nola idatzi behar diren izen konposatu hauek: Gorosta-Balle, Gorosta-balle, Gorosta Balle ala Gorostaballe. Artikuluarekin ere erabiltzen dira batzuetan: Gorostaballiak (NORK kasuan).

Bost auzoen artean berezi eta bakartuena Aginaga da. Ixua mendiaz bestalde dagoenez, Artibai ibaiaren arroan, Eibarko herrigunearekin hartu-eman txikiagoa izan du eta haren izaera berezia du, eliza, eskola, kanposantua, taberna eta abarrekin. Hizkera aldetik, Markinako hizkeraren eragin nabarmena dauka, Eibarkoaren ezaugarriak gordetzen dituen arren.

Eibarko udaletxea Untzaga plazan

Herriguneko auzoak

• Azitain
• Urkizu. Herrian 'Urkuzua' izenez ere ezaguna.
• Saratsuegi. Eibartarrek Sautsi esaten diote, XXI. mendean urbanizatutako inguru honi.
• Txonta
• Jardineta
• Ipurua
• Urki. Jatorri etimologikoa, Urkidi.
• Ubitxa. Jatorri etimologikoa, Ubidieta,-> Ubieta -> Ubitta -> Ubitxa.
• Legarre
• Amaña

Ekonomia

Ekonomiaren arloan, Eibar hiriak beti izan du metalarekin zerikusia duen industriarik, eta armagintza izan da herriari izana (eta baita izena ere) eman dion lanbide tradizionala. XV. gizalditik XX. gizaldira bitartean, horixe izan da eibartarren lanbide ezagunena (grabatuarekin eta damaskinatuarekin batera). XX. mendean, berriz, armagintzak indarra galtzen joan zen, eta beste sektore batzuk indartzen. Azpimarratzekoa, bereziki josteko makinak egiten zituen Alfa, eta bizikleta fabrika ugariak (GAC, Orbea, Abelux, BH...), guztiak ere Eibarren sortutakoak, nahiz eta XX. mende amaieran beste herri batzuetara joan ziren gehienak, Eibarren historikoki izan duen lur-sail gabeziak bultzatuta. Gaur egun, Eibarko ekonomia metalen eraldatzean oinarritzen da, bereziki autoen atalak egiteko, baina horrez gain, makina erreminta, armak eta mikrofusioa ere nabarmentzekoak dira.

Demografia

Gipuzkoa eta Bizkaiko beste herri batzuetan bezala, Eibarren ere biztanleriaren hazkunde handia gertatu zen XX. mendeko 50eko eta 60ko hamarkadan. Eskualdearen hazkunde begetatiboaz gain, Espainiatik etorkin asko iritsi ziren, Gipuzkoako garapen ekonomikoak sortutako eskulan eskaria betetzera.

1980ko hamarkadan populazioaren gainbehera hasi zen, krisialdi ekonomikoaren eraginez. Biztanleen galera ez da eten, nahiz eta XXI. mendearen hasieran pixka bat moteldu zen.

Biztanleriaren bilakaera

Administrazioa

Sakontzeko, irakurri: «Eibarko alkateen zerrenda»

Miguel de los Toyos (PSE) da herriko alkatea.

Udalerri Hauteskundeak Eibarren

Alderdi politikoa	2011		2007
	Botuak%	Zngtzk	Botuak%	Zngtzk
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	%35,4	9	%48,1	11
Bildu	%25,88	6	-	-
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV)	%18,49	4	%22,19	5
Alderdi Popularra (PP)	%7,83	2	%8,3	1
Aralar	%4,49	0	-	-
Ezker Batua-Berdeak (EB-B)	%4,04	0	-	-
Hamaikabat (H1!)	%2,11	0	-	-
Ezker Batua-Berdeak/Aralar (EB-B/A)	-	-	%10,61	2
Eusko Alkartasuna (EA)	-	-	%9,24	2

Kultura

Kirolak

SD Eibar da herriko futbol talde garrantzitsuena, eta 2014. urtetik Espainiako futbol ligako lehen mailan lehiatzen da. SD Eibar futbol taldeak 3.000 bazkide inguru ditu.

Eibarko Klub Deportiboak 2.500 bat bazkide biltzen ditu 12 kirol eta kultur ekintzatan.

Eibarko euskeria

Eibarko euskara (euskeria) mendebaleko euskalki edo bizkaieraren aldaera da. 2011. urtean 13.585 euskaldun ziren Eibarren, hau da, herritarren % 51,6.

Play media

Euskal Herriko Ahotsak proiektuak Eibarko ondareari buruz eginiko erreportaje laburra, bertako hiztunak eta irudiak aintzat hartuta.

Ondasun nabarmenak

Arrateko Amaren santutegia.

• San Andres eliza, XVI-XVII. mendeetan eraikia, baina eraikuntza eta itxura gotikoa du, nahiz eta hainbat elementu pizkundetar eta barroko izan. Bertan San Petriren eskultura erromaniko bat eta flandriar beirate bat daude, balio handikoak. Erretaula nagusia Diego Araotz eskultorearena da.
• Arrateko Amaren santutegia, XVII. mende hasierakoa.
• Azitaingo baseliza: Azitain auzoko eliza, Kristo bizargabe batekin (munduko bakarretakoa).
• Untzueta jauregia, XVII. mendekoa.
• Aldatze jauregia, XVII. mendekoa. Armarri bikaina du fatxadan.
• Markeskua jauregia, XVI. mendekoa. Bertan da UEUren kultura-egoitza.
• Eibarko udaletxea, Ego ibaiaren gainean eraikitako hormigoizko eraikina, lehenetarikoa. Ramon Kortazar arkitektoak diseinatu zuen eta 1901eko irailaren 14an inauguratu zen. Bertako balkoitik 1931ko apirilaren 14an Espainiako Bigarren Errepublikako bandera izango zena zintzilikatu zuten, honela gainontzeko beste hiriei aurrea hartuz.
• Coliseo antzokia, 1949an irekia eta 2007an berriztatua.

Eibartar ospetsuak

Sakontzeko, irakurri: «Eibartar ospetsuen zerrenda»

Eibarkoak ditugu, besteak beste, Juan Antonio Mogel eta Juan San Martin idazleak eta Ignacio Zuloaga margolaria.

Kanpo loturak

Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Eibar

• (Euskaraz)(Gaztelaniaz) www.eibar.eus Udalaren webgunea
• (Euskaraz)(Gaztelaniaz) Eibar KE futbol taldearen webgunea
• Eibar.Org Eibarko internauten webgunea
• Eibarko Armagintza Museoa
• Eibarko euskeria
• (Euskaraz)(Gaztelaniaz) Egoibarra batzordea, Eibarko ondare kulturala