Euskal jaiak

Artikulu hau euskal folklorearen jaiei buruzkoa da; Euskal Herriko jaiak gaitzat duena beste hau da: «Jaiak Euskal Herrian»

Euskal jaiak, ingelesez eta Ameriketako Estatu Batuetan Basque Festival izenez ere ezagunak, euskal folkloreko jaialdiak dira. Euskal Herrian, XIX. mendearen bukaeran antolatzen hasi ziren Anton Abadiaren eskutik. Euskal diasporan maiz ospatu izan diren jaiak dira eta horrela ezagunak dira Reno, Boise eta Winnemuccan ospatzen diren jaialdiak, non euskal dantzak, Euskal Herriko gastronomia, herri kirolak eta abar erakusten diren. Egun, ospetsuak dira irailean Donostian, Ordizian eta Zarautzen ospatzen diren euskal jaiak.

Euskal diasporan ere herrialde ugaritan ospatzen da.

Donostiako jaiak

Donostiako euskal jaiak irailaren hasieran izaten dira; 2019. urtean, abuztuaren 31tik irailaren 8 arte iraun zuten.

Jai horietan, kultura, kirola, gastronomia, folklorea eta euskal tradizioak batzen dira. Ekitaldi aipagarrienetako bat Donostiako Sagardo Eguna da (irailak 1). Egun horretan ohikoa izaten da sagardoa edatea eta txorizo pintxoren bat jatea, trikitiek eta euskal musikak girotuta.

Beste ekitaldi nabarmen bat Kontxako Banderako estropadak dira, hiru egunetan jokatuak: abuztuaren 29a, sailkapenetarako; lehen jardunaldia, irailaren 1ean; eta bigarrena, 8an.

Euskal tradizioek protagonismo handia dute, horregatik egiten dira egun horietan Gipuzkoako Aizkolari Txapelketa, esku-huskako pilotako torneoa, harri-jasotze proba... Eta trikitilari, txistulari eta dantzariek plazak eta kaleak alaitzen dituzte.^[1]

Ordiziako jaiak

Ordizian herriko jaiak ospatzen dituzte Santa Anan (uztailak 26), eta hurrengo egunean Santaneroen dantza izenez ezagutzen den Esku-dantza tipikoa dantzatzen dute. Urtean zehar ezkondutako bikoteek parte hartzen dute dantza horretan, 1509tik aurrera mantentzen den tradizioa. Euren giroagatik eta animazio handiagatik dira ezagunak jai hauek.

Nabarmentzekoak dira, besteak beste, danborrada, nazioarteko txirrindularitza proba, kuadrillen eguna ospatzen den hilaren 27ko giro berezia...

Udalerriak interes berezia hartzen du irailean. Euskal jaiez gain, Nekazari Azoka ere egiten da. Bertan, Ardien Gazta Lehiaketa ospetsua egiten da, artzainek egina, Estatuko gastronomorik ospetsuenen bilgune eta dastaleku, urte osoan zehar produkturik onena bildu zuten 90 artzain baino gehiagoren begi itxaropentsu eta itxaropentsuen aurrean.

Amaitzeko, gazta irabazlearen enkante ikusgarri bat egiten da, 500.000 pezetatik gorako gehiegizko zifrak lortzen dituena.

Azoka berezi bat ere egiten da abenduan, Gabonen ondorengo asteazkenean, eta, bertan, honako hauek nabarmentzen dira: reineta sagarra, fruitu lehorrak, ardi latxa, kapoiak, indioilarrak eta okak.^[2]

Zarauzko jaiak

Sakontzeko, irakurri: «Zarauzko euskal jaiak»

Sustrai herrikoi handiko jai hauek irailaren 1ean hasi eta 9an amaitzen dira, Arantzazuko Ama Birjinaren egunean, Euskal Jaiaren eguna ospatzen delarik.

Egun hauetan, kaleak dantzari taldeez (euskal dantzariak) betetzen dira, bertako txistu eta beste instrumentu batzuekin batera; herri kirolak erakusten dira; bertsolariak kantuan aritzen dira eta bertsoak inprobisatzen dituzte euskaraz; dantza folklorikoen eta dantza tradizionalen erakustaldiak egiten dira; haurrentzat jolasak antolatzen dira eta herri dantzak egiten dira.

Euskal Asteko jai agendan dauden adin guztientzako ekitaldiak. Jai hauek oso herrikoiak dira eta inguruko herrietako bisitariak etortzen dira. Egun hauetan, kostako hiribildu honek atzera egin du bere tradizioak berreskuratzeko.

1924an sortu ziren, turistek herrian egiten zuten egonaldia luzatzeko asmoz, eta sustrai herrikoi handiak lortu dituzte, eta euskal jai tradizioen zati handi bat biltzen dute. Egun horietan, herritarrak eskualdeko jantziekin janzten dira, euskal tradizio herrikoiak berreskuratzeko asmoz.

Hitz horiek erakusten duten bezala, Mauricio Flores Kaperotxipi margolari zarauztarra izan zen, 1924ko irailaren 9an, euskal usadio eta ohituretan sustraitutako Euskal Jai paregabea sortzeko ideia izan zuena. Berehala batu zitzaizkion ideia horri Jose Zinkunegi medikua, Nikolas Mugika margolaria eta Bonifacio Echegaray idazlea.

Sortzaileen bizitzei buruzko xehetasunek erakusten dute kultur jardueretan parte hartzen zuten guztiak zirela parte hartzen zutenak; esate baterako, Zarauzko 'La Reja' gizartean biltzen ziren denak, eta, dirudienez, eragin eta indar berezia izan zuen Zarauzko bizitza sozial eta kulturalean Primo de Riveraren diktaduran.

Horrelako festa bat urtetik urtera intentsitate handiagoz prestatu ahal izateko, ez zen nahikoa antolatzaile batzuekin; beraz, Zarauzko Udalak emandako baimenaz gain, ezinbestekoa izan zen bertako biztanle guztiek parte hartzea. Izan ere, sariak erosteko dirua ematen zuten, programak eta kartel dotoreak leku guztietan zabaltzen zituzten eta, aldi berean, lehiaketetan parte hartzen zuten beren kopetako izerdiarekin, gurdiak prestatuz, euskal usadioak antolatuz eta giroa etengabe musika eta dantzekin alaituz.

Aldaketarik sakonena, ordea, 60ko hamarkadan gertatu zen, ordura arte irailaren 9an ospatzen zen Euskal Jaia astebetez ospatuko baitzen, EUSKALZALEAK taldearen ekimenari esker. Horrela sortu ziren Euskal Astea eta Umeen Euskal Eguna. Azken hau, irailaren 9aren aurreko igandean ospatzea erabaki zen, eta, beraz, data bien arteko tartea, Euskal Asteari eskainiko zitzaion.^[3]