Hilaria Supa

Wikipedia, Entziklopedia askea

 

Hilaria Supa

member of the Andean Parliament (en) Itzuli

2011 - 2016

Peruko legebiltzarkide

2006ko uztailaren 27a - 2011ko uztailaren 26a
Barrutia: Q107673840 Itzuli
Hautetsia: Q25411002 Itzuli
Bizitza
JaiotzaHuarocondo District (en) Itzuli, 1957ko abenduaren 28a (66 urte)
Herrialdea Peru
Lehen hizkuntzaCusco Quechua (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, giza eskubideen aldeko ekintzailea, linguistic rights activist (en) Itzuli, emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea eta etxeko langilea
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa Peruvian Nationalist Party (en) Itzuli

Hilaria Supa Huamán (Huayllacocha, Huarocondo, Anta, Cusco, Peru, 1957ko abenduaren 28a) jatorri kitxua duen politikaria da, aktibista, nekazari buruzagia eta Peruko arrazismoaren aurkako borrokalaria. Giza eskubideak, herri indigenen eskubideak, emakume indigenen eskubideak, pertsonen salerosketaren aurkako borroka, antzinako jakintzen defentsa eta kitxua, Andeetako identitatearen eta kulturaren zati den hizkuntza erabiltzeko eskubidea defendatzeagatik nabarmendu da. 2011tik 2016ra Andeetako parlamentaria izan zen. Aldez aurretik, 2006tik 2011ra, Cuscon eserleku bat hartu zuen Peruko Errepublikaren Kongresuan, Perutik, eta Peruren historian zin egin zuen Andeetako lehen emakume kongresista izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wayllaqocha komunitatean jaio zen, Antan (Cusco). Helena Huamán zen ama. Amaren gurasoek hazi zuten. Gurasotzat zituen aitona-amonak, etxalde bateko peoiak izan ziren, eta aitonaren bere komunitateko aberatsen esplotazioaren aurrean egin zuen borroka inspirazio izan zuen bere borrokari ekiteko.[1][2]

Oso txikitatik ikasi zuen emakumeen aurkako indarkeriaz, lau bat urte zituela. Etxaldean, emakume gazteen aurkako abusua eta bortxaketak ugariak ziren, eta agintari bakarra lur-jabea zen. Aitonak negar egiten zuen eta behin eta berriz esaten zion, berak (Hilariak) ez zuela gauza bera gertatzen utzi behar eta bere burua defendatzen ikasi behar zuela. 1965ean aitona hil zutenean, izeba baten etxera joan zen lanera, eta 7 urte zituenetik etxeko zerbitzari lan egin zuen.[1][3] Cusco, Arequipa eta Liman lan egin zuen etxeko lanetan.

Bere bikotekidea, seme-alaben aita, kamioi-istripu batean hil ondoren, Antara itzuli zen. Beste bikote bat eta beste alaba bat izan zituen. Guztira, bi alaba eta istripu batean hil zen seme bat.[1] Cuscora 22 urterekin itzuli zen, baina emakumeen aurkako tratu txarren eta gizonen alkoholismoaren ondorioz, antolatu beharra zegoela pentsatu zuen. Indarkeriari eta hezkuntzari buruzko hitzaldiekin hasi ziren.[1]

Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aktibista[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1980an, beste emakume batzuekin batera, haurrentzako jangelak sortzeko konpromisoa hartzen hasi zen, eta Micaela Bastidas batzordearen presidente izan zen berriro Antan. Lurra eta ura lortzeko borrokan ere parte hartu zuen.[1]

1991n Anta probintziako Emakume Nekazarien Federazioa (FEMCA) eratu zuten, eta nekazariak alfabetatzeko eta medikuntza tradizionala sustatzeko ardura izan zuen. Agrokimikoen erabilera arduragabea kritikatu zuen.

1996an, Alberto Fujimoriren gobernuak Peruko nekazarien aurka biztanleria "indigena" murrizteko sustatu zituen esterilizazio masiboak salatu zituzten emakumeen buru izan zen.[1]

Hilaria Supak emakumeen nazioarteko bileretan parte hartu du, bere kitxua erabiliz eta sustatuz. Cuscoko Nekazarien Departamentuko Federazioko buru ere izan zen, Peruko Nekazarien Konfederazioko eskualde-erakundea.[4][5] Kongresuan Andeetako emakumearen alde egindako lanarengatik eta bere eskubideen aldeko borrokarengatik nabarmendu da.

2002an "Los hilos de mi vida" argitaratu zuen, bere ibilbidea azalduz. Urte horretan, "Peruko Emakume Enblematikoak" diploma jaso zuen, esterilizazio behartuak salaketa jarri zuten hamabi nekazariekin batera. 2004an, Mugimendu Zabaleko emakumeek Bakearen Nobel sarirako postulatu zuten, Ester Mogollon-en fundazio-lerroa. Mil Mujeres/Mila Emakume sarirako, 2005eko Bakearen Nobel sarirako, Peruk izendatutako zortzietako bat izan zen.[6][7]

Ibilbide politikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2006an Peruko Errepublikako Kongresurako hautagai izendatu zuten, Union por el Perú taldeko hautagai gisa, eta Peruko historian Andeetako lehen emakumezko biltzarkidea izan zen. Uztailaren 25ean indigenen hizkuntza batean zin egin zuen, kasu horretan Cuscoko kitxuan, eta ondoren Maria Sumire adiskidea; horregatik, Martha Hildebrandt fujimoritar kongresistak kritikatu egin zituen bi indigenak. Biltzarkide-aldian jabetu zen diskriminazioaz, eta hamarkada bat geroago hauxe azaldu zuen:[3]

Hilaria Supa Huamán zin egiten

Biltzarkidea izan nintzenean, konturatu nintzen diskriminazioaz. Diskriminazioa izan dut nire bizitza osoan, eta oraindik ere banuen. Ni itxaropen handiz iritsi nintzen kongresura, jende kultua eta ona aurkituko nuela uste nuen. Pentsatu nuen denok hitz egin eta eztabaidatuko genituela herriko gaiez, herrialdearen egoeraz, hezkuntzaz, osasunaz, nekazaritzaz, herriaren garapenaz. Nik benetan sartu eta bat egin nahi nuen. Baina ez zen hala izan, aldea izugarria zen. Nik neure buruari esaten galdetzen nion: Hori da unibertsitateetan ikasi duen jendea? Hori da guk baino ezagutza handiagoa duen jendea, guk baino ulermen handiagoa duena? Baina, gu baino okerrago portatzen ziren. Nik uste nuen ezjakintasuna eskola batean sartzerik izan ez izana zela, edo irakurtzen ikasi ez izana.

Kongresura Alejandro Aguinagarekin, Fujimoriren Osasun ministroarekin eta behartutako esterilizazioen defendatzailearekin, batera iritsi zen.

2009ko apirilaren 23an, Correo egunkariak bere apunte-liburuxkako argazki bat argitaratu zuen, eta bertan "¡Qué nivel!" izenburupean ortografia- eta gramatika-akatsak agertzen ziren. Martha Hildrebrandt legegile eta hizkuntzalariak argitalpen horren alde egin zuen.[8] Horren ondorioz, haserretu egin ziren Parlamentuko kideak eta iritzi publikoa, ez baitziren aintzat hartu eta barre egin zitzaion autodidakta bati, ez baitzuen inoiz eskolara joateko aukerarik izan. Gainera, bere ama hizkuntza ez da gaztelania.[9] Gainera, eskuetan artritisa du —arropa garbitzen lan egin zuen urteetan sortua—, eta horrek ez dio uzten ondo idazten, zirriborratu baino ezin du egin eta. Hala ere, aurrera egitea lortu zuen.

2009an, egunkariko izenburu izan ziren medikuntza tradizionala Osasun Sistema Nazionalean sartzeko proposamena, medikuntza tradizionalean dihardutenak legeztatuz (petrikiloak, xamanak, emaginak, etab.), hau da, antzinako metodoak erabiltzen dituztenak, belarrez edo erritualez sendatzea, esaterako.

2011ko Peruko hauteskunde orokorretan, Andeetako Parlamentuan Peruko bost ordezkarietako bat izan zen.[10]

Ekimenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Biltzar Nazionaleko aretoetako batean, bere ausardiagatik, Felix Julcaren Una mirada al quechua de Áncash liburua aurkeztu zen.[11]
  • 2014ko azaroan, Tupac Amaru II.ari omenaldia egin zitzaion Biltzar Nazionalean, Zopa, ZENDAF eta beste kultur talde batzuen lanean.
  • Parinacohasen egindako Taki Unguy ospakizunean parte hartu du, Andeetako erresistentzia espiritualeko balentria horren berrogeita hamargarren urteurrenean (470).[12]

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 2002an Los hilos de mi vida – El testimonio de Hilaria Supa Huamán, una campesina quechua, Willkamayu argitaletxea, Lima.

Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 2002an, "Peruko Emakume Enblematikoak" diploma jaso zuen, esterilizazio behartuak salaketa jarri zuten hamabi nekazariekin batera.
  • 2004an, Mugimendu Zabaleko emakumeek Bakearen Nobel sarirako postulatu zuten.
  • 2005ean Mil Mujeres/Mila Emakume sarirako. Bakearen Nobel sarirako. Peruk izendatutako zortzietako bat izan zen.[6][7]

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Hezkuntza Batzordearen bilkura, 2010.12.13
    Hezkuntza Batzordearen bilkura, 2010.12.13
  • Hilaria Supa Huamán zin egiten, 2011.07.27
    Hilaria Supa Huamán zin egiten, 2011.07.27
  • Artisauaren eguna, 2012.02.17
    Artisauaren eguna, 2012.02.17
  • Amerikako Herrien Giza Eskubideak Defendatzeko Elkarte Zibilaren seigarren urteurrena, 2012.02.24
    Amerikako Herrien Giza Eskubideak Defendatzeko Elkarte Zibilaren seigarren urteurrena, 2012.02.24
  • Peruko Nekazari Konfederazioko buruak, Claudia Coari kongresukidea eta ezkerrean Hilaria Supa Aldez Aurreko Kontsultaren Legearen hurrengo araudiari buruzko prentsaurrekoa. Lege hori lehenago onartu zuen Espainiako Parlamentuak, 2012.03.21
    Peruko Nekazari Konfederazioko buruak, Claudia Coari kongresukidea eta ezkerrean Hilaria Supa Aldez Aurreko Kontsultaren Legearen hurrengo araudiari buruzko prentsaurrekoa. Lege hori lehenago onartu zuen Espainiako Parlamentuak, 2012.03.21
  • Ekuadorreko batzar nazionala, 2012.08.28
    Ekuadorreko batzar nazionala, 2012.08.28

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f «Perú: "Sé que va a haber discriminación" entrevista a Hilaria Supa Huamán | Servindi - Servicios de Comunicación Intercultural» www.servindi.org.
  2. ↑ «Dile #NoAlRacismo como Hilaria Supa | Alerta contra el racismo» alertacontraelracismo.pe.
  3. ↑ a b Suiry Sobrino Verástegui. (12 de abril de 2015). «La Historia Detrás de Hilaria Supa» MujeresMundi.
  4. ↑ Congreso de la República del Perú saludó a la CCP por su 72° Aniversario. Confederación de Organizaciones de Productores Familiares del Mercosur Ampliado (COPROFAM), 21 de abril de 2019.
  5. ↑ Stéphanie Rousseau, Anahi Morales Hudon: Indigenous Women’s Movements in Latin America: Gender and Ethnicity in Peru, Mexico, and Bolivia. Palgrave Macmillan, New York 2017, p. 180.
  6. ↑ a b «Hilaria Supa Huamán» www4.congreso.gob.pe.
  7. ↑ a b «Women and Life on Earth: nominadas» www.wloe.org.
  8. ↑ «Polémica en Perú por faltas ortográficas de legisladora indígena» El Universo 23 de abril de 2009.
  9. ↑ Perú: Congreso rechaza “burla” de diario Correo contra Hilaria Supa | Blog de RIDEI. .
  10. ↑ https://web.archive.org/web/20080413031043/http://www.congreso.gob.pe/parlamento-andino/_inicio.htm
  11. ↑ Aparece la invitación y comentarios en Internet
  12. ↑ López y Millones. Dioses del Norte, Dioses del Sur ISBN 978-9972-51-221-6

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Myriam Yataco (2012), Peruko estatu-politikak eta hizkuntza indigenen bazterketa. In: Droit et Cultures 63, 2012/1, or. 11-142. Editions L'Harmattan. Nuevas tendencias en la Política Lingüística en Perú (María Sumire eta Hilaria Supa Huaman y su obra), or. 128-132.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Hilaria Supa Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hilaria_Supa&oldid=9556941"(e)tik eskuratuta