Karl Polanyi

Karl Polanyi
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Viena, 1886ko urriaren 25a
Herrialdea	Hungaria
Heriotza	Pickering (en) , 1964ko apirilaren 23a (77 urte)
Hobiratze lekua	Fiumei kaleko hilerria
Familia
Ama	Cecília Wohl
Ezkontidea(k)	Ilona Duczyńska (en)
Seme-alabak	ikusi Kari Polanyi Levitt (en)
Haurrideak	ikusi Michael Polanyi Laura Striker (en)
Familia	ikusi John Charles Polanyi (iloba)
Hezkuntza
Heziketa	Eötvös Loránd University (en)
Hizkuntzak	ingelesa hungariera
Jarduerak
Jarduerak	ekonomialaria, antropologoa, historialari ekonomikoa, historialaria, kazetaria, filosofoa, idazlea, unibertsitateko irakaslea eta soziologoa
Enplegatzailea(k)	Columbia Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi The Great Transformation

Karl Paul Polanyi (hungarieraz: Polányi Károly, ˈpolaːɲi ˈkaːroj ahoskatua; Viena, 1886ko urriaren 25a, Pickering, Ontario, 1964ko apirilaren 23a) ekonomialari politikoa, antropologoa, filosofoa eta zientzialari soziala izan zen, antropologia ekonomikoan eta ekonomia ortodoxoaren alorrean ekarpen handiak egin zituena. Liberalismo ekonomikoaren aurka azaldu zen 1944ko The Great Transformation (Aldakuntza Handia) liburuan. Ekonomia konbentzionalaren aurka, gizartea, kultura eta ekonomia batera aztertu beharra aldeztu zuen.

Biografia

Lehen urteak

Karl Polanyi 1886ko urriaren 25ean jaio zen Vienan, garai hartan Austria-Hungariako Inperioaren hiriburua zena, familia judu dirudun batean. Aita ingeniari eta enpresari hungariarra zuen, Michael Pollacsek. Bere ama berriz, Cecile Wohl, jatorri errusiarrekoa, hungariar zirkulu intelektualean, pertsona ezaguna zen. Bere anaia gaztea, Michael Polanyi, izen handiko kimikaria izatera iritsi zen, zientziaren filosofiari ere ekarpenak egin zizkiona.

Hala ere, bere heldutasun intelektuala Budapesten gertatu zen, non ideia sozialak garatu zituen. Karl Polanyik Filosofia eta Zuzenbideko ikasketak egin zituen Budapesteko Unibertsitatean — 1908an Filosofian doktoratu eta 1914an Zuzenbidean lizentziatu zen —, non bere anaia Michael eta Oszcar Jaszirekin Galilei Zirkulua (Galilei Kör) sortu zuen, Hungariako independentzia sustatzen zuen eta Szabadgondolat deituriko aldizkaria argitaratzen zuen ikasle liberalen taldea.

Karl Polanyik, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuen zalditeriako ofizial gisa. Gatazkaren ondoren, Mihály Karolyiren gobernu sozialdemokratari lagundu zion, zeinak 1918an hungariar independentzia gidatu zuen. 1919an Hungariako Sobietar Errepublika aldarrikatu zen, Béla Kun buru zuela, eta Polanyik Vienara ihes egin behar izan zuen, non, 1923an, Ilona Duczynskarekin ezkondu zen. 1924 eta 1933 artean Der Oesterreichische Volkswirt aldizkari ekonomikoan lan egin zuen artikulugile gisa. Urte horietan hasi zuen Austriako eskola ekonomiko liberalaren kritika, eta fabianismoaz eta, oro har, sozialismo kristauaz interesatzen hasi zen.

Urte hauetan zehar bere etxean mintegi pribatu bat antolatu zuen ekonomia sozialista demokratikoaren ereduaren inguruan. Karl Polanyik ekonomia kolektiboa defendatzen zuen, baina ez zentralizatua, udal-erakundeen bitartez antolatua. Bere proposamenaren helburua erabaki ekonomikoak oinarri tekniko hutsetik hartzea saihestea zen. Bilera horietatik sortu zen Ludwig von Misesekin izandako ika-mika, 1920an sistema sozialista batean, kalkulu ekonomiko arrazional bat existitzearen posibilitatea ukatu baitzuen.

Ingalaterra

[aldatu | aldatu iturburu kodea] Austriako faxismoaren gorakadaren ondorioz, Polanyik Londresera emigratu zuen 1933an, baina Der Oesterreichische Volkswirt filmerako idazten jarraitu zuen 1938ra arte. Urte hauetan Ingalaterrako sozialista kristauen zirkuluetan sartu zen eta Christianity and the Social Revolution (1935) liburukian parte hartu zuen "The Essence of Fascism" izeneko artikulu batekin.

1937tik aurrera, Workers Educational Association-en ere aritu zen irakasle, Oxfordeko eta Londresko unibertsitateetako helduentzako hezkuntza-programa batean. Ingalaterrako historia ekonomikoari buruz emandako klaseek, bere saiakerarik ezagunenean erabili zuen materialen zati bat eman zioten: Eraldaketa handia. Polanyik 1940 eta 1943 artean idatzi zuen lan hau Estatu Batuetan, Rockefeller beka bati esker. Eraldaketa handia 1944an argitaratu zen, eta komunitate zientifikoak ondo hartu zuen. Ordurako, Polanyi Londresera itzuli zen, eta berriro ere lan egin zuen helduentzako klaseak emanez eta historia ekonomiko eta sozialari buruzko hitzaldiak emanez.

Ipar Amerika

1947an Polanyi Ekonomiako Irakasle bisitari izendatu zuten Columbiako Unibertsitatean. Hala ere, AEBetako gobernuak ukatu egin zuen bere emaztearen sarrera, Austriako militantzia komunistan jardun izanagatik. Azkenean, senar-emazteak Kanadan finkatu ziren, Torontotik gertu, eta handik Polanyi New Yorkera joan ohi zen eskolak ematera. 1953an erretiratu zen arte, Polanyik Historia Ekonomiko Orokorrari buruzko irakasgai bat eman zuen, hainbat erakunde ekonomikoren jatorrian oinarrituta.

Erretiroa hartu ondoren, Polanyik Ford Fundazioaren laguntza jaso zuen antzinako zibilizazioen sistema ekonomikoak aztertzeko. Polanyik, Conrad Arensberg eta Harry Pearson-ekin batera, ikerketa talde bat antolatu zuen. Talde horren azterketak Merkataritza eta merkatua antzinako inperioetan (1957) liburuki kolektiboan islatu ziren, substantzialismo antropologikoaren sorrerako testuetako bat. 1977an Polanyiren hil ondorengo lan bat agertu zen, Gizakiaren mantenua izenekoa. Harry Pearsonek Polanyiren klaseetako apunteetan eta argitaratu gabeko testuetan oinarrituta argitaratutako testu multzoa da, Merkataritza eta merkatua tesietan sakontzen dutenak.

1963an Karl Polanyik eta Ilona Duczynskak The Plough and the Pen argitaratu zuten. Writings from Hungary 1930-1956, hungariar literaturaren aurkezpen bat publiko anglohiztunari zuzendua. Urte bereko urrian, Karl Polanyik 1919az geroztik bisitatu ez zuen Hungaria bisitatu zuen. Bere azken jarduera publikoa Co-Existence izeneko aldizkaria sortzea izan zen. 1964an hil zen.

Karl Polanyiren obrak

Eraldaketa handia

1944an argitaratutako Eraldaketa Handia (The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time) liburuak XX. mendearen hasieratik Mendebaldean bake eta librekanbioarekiko konfiantzazko aldi luze samarra amaitu zuen krisi ekonomiko eta sozial handia azaldu nahi du. Zehazki, Polanyik gatazka eta zurrunbilo sorta zabal baten arrazoi sakonak bilatzen ditu, besteak beste, bi mundu gerra, urrezko patroiaren erorketa edo proiektu politiko totalitario berrien sorrera. Azkenik, Eraldaketa handiak liberalismo ekonomikoa proiektu utopiko gisa ezaugarritzen du, eta proiektu horrek gizarte modernoaren oinarri material eta politikoak suntsituko zituen. Metodologikoki, Eraldaketa handiak datu ekonomiko, soziologiko eta antropologikoak batzen ditu gertakari historiko handiak aztertzeko.

Merkataritza eta merkatua antzinako inperioetan eta Gizakiaren mantenua

Polanyiren pentsamenduaren alderdi garrantzitsu bat da kapitalismoak ez duela trukerako berezko joera askatu, baizik eta historikoki exotikoa izan den gizarte bat sortu duela. Gizarte modernoan, ekonomia "independizatu" egingo zatekeen gainerako gizarte-erakundeetatik, gero pixkanaka haiek menderatzeko. Aldiz, gizarte tradizional guztietan, ekonomia "sartuta" edo "txertatuta" egongo litzateke beste gizarte-harreman batzuetan, hala nola ahaidetasun-harremanetan edo erlijio-fenomenoetan. Polanyiren ustez, alderdi instituzionalak funtsezkoak dira ekonomia orotan, mugimendu ekonomikoen errepikapena ziurtatzen dutelako eta ekoizpen-sistemari batasuna ematen diotelako.

Merkatuak eta merkataritza-sistema

Polanyik merkatuak bereizten ditu, fenomeno ia unibertsala baina garrantzi sozial marjinala duena, eta merkataritza-sistema modernoa, berrikuntza historikoa, merkatu guztiak ekonomia nazional edo internazional bakar batean integratzea dakarrena. Modu idealean, merkataritza-sistema batean, mekanismo ekonomikoek giza agintaritzaren esku-hartze kontzienterik gabe funtzionatzen dute, ez da beharrezkoa motibazio ekonomiko gehiago aipatzea gosearen beldurra eta irabazi-nahia baino, eta jabetza babestea eta kontratua betetzea beste lege-betekizunik ez da behar. Hala ere, Polanyiren ustez, eredu hori ezin da erabili, eta, kanpoko erakundeen etengabeko laguntza ere behar du garatzeko eta erreproduzitzeko. Merkatuaren hedapen orokortua erakunde politiko zentralak indartuz baino ez litzake posible izango. Merkatuaren arrakastak erregulazio politiko handia behar izan zuen, estatuak enpresariak baino askoz eraginkorragoak baitira merkataritza bultzatzeko orduan. Are gehiago, Polanyiren arabera, zentralizatutako erakundeek merkataritza-gizartean bizitza zaintzeaz arduratu behar izan zuten, behin eta berriz krisi material, psikologiko eta politikoaren eraginpean baitzegoen.

Ekonomia txertatua

[aldatu | aldatu iturburu kodea] Polanyik, gainera, ekonomia beste gizarte-harreman batzuetan txertatuta dagoen gizarte aurrekapitalistetako zirkulazio ekonomikoa nola gertatzen den aztertzen du. Sistema horietan, "motibazio indibidualak, definituak eta artikulatuak, ekonomiaz kanpoko gertakariek (familiakoa, politikoa edo erlijiosoa) zehaztutako egoeren arau gisa sortzen dira. Familia-ekonomia txikiaren lekua ahaidetasun-talde zabalagoek hainbat herritan egindako jarduera-ildoen arteko elkargunea baino ez da "(Polanyi, 1977:117).

Polanyik hiru modalitatetan banatzen ditu truke ekonomikorako jarraibide tradizional nagusiak: "elkarrekikotasuna", multzo simetrikoen puntu korrelatiboen arteko mugimenduak dakartzana; "birbanaketa", lehenengo zentro baterantz eta, ondoren, zentro horretatik kanporantz egindako jabetze-mugimenduak dituena; eta "trukea", merkatu-sistema batean egiten diren mugimenduak bezalako elkarrekiko mugimenduak eskatzen dituena.

Egia esan, banaketa hau Polanyik asko aipatzen dituen Bronislaw Malinowski bezalako egileen idatzi antropologiko klasikoetatik dator. Polanyiren eta bere taldearen helburua formalismo antropologikoaren tesiak ezeztatzea zen, garai hartan AEBetako soziologia ekonomikoan nagusi zirenak eta ohiko jokabide instrumental merkantilisten unibertsaltasuna aldarrikatzen zutenak.

Hiru erakunde horiek antzinako bizitza sozial eta ekonomikoa arautzen zuten, eta gaur egungo kapitalismoan "merkataritza-sistemak" eta "indibidualismoak" menderatzen zituzten. Haren funtzionamendu-eremu nagusia etxeko unitateen barruan dago, non "elkarrekikotasuna", "birbanaketa" eta autarkiak bizitza ekonomikoa antolatzen eta giza ugalketa bermatzen jarraitzen duten.

Polanyiren eragina

Polanyik pentsamendu ekonomiko tradizionalaren eta monetarismoaren aurka egitea ekonomiaren eta soziologiaren historiaren ondarearen parte da. Sustantibismoaren sortzailetzat jotzen da, ekonomiaren ikuspegi kultural mota bat, ekonomiak gizartean eta kulturan nola txertatuta dauden azpimarratzen zuena. Bere ikuspuntua ekonomia ortodoxoaren korronte nagusiaren aurkakoa den arren, antropologian, historia ekonomikoan, soziologia ekonomikoan eta zientzia politikoan duen eragina nabarmentzen da. Era berean, oso kontuan hartzen da posizio ekonomiko sozialagoetan, Keynesianismoa eta Teoria Monetario Modernoa izan daitezken moduan.

Bibliografia

Lehen mailako iturriak

• Karl Polanyi, The Great Transformation[1] (1944) -traducción española: La gran transformación - (Texto completo de La gran transformación), Madrid, La Piqueta, 1989. ISBN 84-7731-047-5.
• Karl Polanyi, fragmento del capítulo I de la La gran transformación (1944) (Madrid, La Piqueta, 1989. ISBN 84-7731-047-5) en Vicente Blanco, D.J. La libertad del dinero[2]. Germania, 2003, ISBN 84-89847-96-7, pág. 27 a 38.
• Polanyi, Arensberg, Pearson, Karl, Conrad M., Harry W.. (1957 (1976)). Comercio y Mercado en los Imperios Antiguos. Barcelona: Labor Universitaria.
• Polanyi, Karl. (1977 (1994)). El sustento del hombre. Capitán Swing.

Bigarren mailako iturriak

• De Haan, Peter (2016). From Keynes to Piketty. Palgrave Macmillan UK. ISBN 978-1-137-60001-1. doi:10.1057/978-1-137-60002-8.
• Gregory Baum, Karl Polanyi on ethics and economics, Montreal, McGill-Queen’s University Press, 1996.
• Maurice Godelier, Lo ideal y lo material, Madrid, Taurus, 1989, Madrid: Taurus. ISBN 84-306-2212-8.
• Kenneth McRobbie (ed.), Humanity, society and commitment: on Karl Polanyi, Montréal, Black Rose Books, 1993.
• Kenneth McRobbie (ed.), Karl Polanyi in Vienna. The Contemporary Significance of The Great Transformation, Montreal, Black Rose, 2000.
• Marguerite Mendell y Daniel Salée (ed.), The legacy of Karl Polanyi: market, state and society at the end of the twentieth century, Londres, Macmillan, 1991.
• K. Polanyi-Levitt (ed.), The Life and Work of Karl Polanyi, Montreal, Black Rose, 1990.
• J. R. Stanfield, The economic thought of Karl Polanyi: lives and livelihood, Basingstoke, Macmillan, 1986.
• Mark Harvey, Ronnie Ramlogan, Sally Randles, ew Perspectives on the Place of Economy in SocietyManchester University Press, 2008.

1. ↑ ^{a b c d e f g} (Ingelesez) Polanyi, Karl. (2001-03-28). The Great Transformation: The Political and Economic Origins of Our Time. Beacon Press ISBN 978-0-8070-5643-1. (Noiz kontsultatua: 2025-02-19).
2. ↑ ^{a b} (Gaztelaniaz) Blanco, Dámaso-Javier Vicente. (2003). La libertad del dinero. Germania ISBN 978-84-89847-97-2. (Noiz kontsultatua: 2025-02-19).
3. ↑ ^{a b} (Gaztelaniaz) Polanyi, Arensberg, Pearson, Karl, Conrad M., Harry W.. (1957 (1976)). Comercio y Mercado en los Imperios Antiguos. Barcelona: Labor Universitaria.
4. ↑ ^{a b c d} (Gaztelaniaz) Polanyi, Karl. (1977 (1994)). El sustento del hombre. Capitán Swing.
5. ↑ (Ingelesez) de Haan, Peter. (2016). «From Keynes to Piketty» SpringerLink  doi:10.1057/978-1-137-60002-8. (Noiz kontsultatua: 2025-02-19).

Kanpo estekak

• Datuak: Q318029
• Multimedia: Karl Polanyi / Q318029