Lankide:Joxan Garaialde/Bero
Beroaren teoriaren historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Suaren garrantziari buruzko lehen erreferentzia formala Heraklito-n aurkitzen da (K.a. 540.- K.a. 475), zeinak sua materiaren jatorriaren jatorria zela esan zuen.
Anaximenes-entzat, beroa eta hotza materiaren egoera arruntak dira. Konprimitu eta kondentsatzen zena hotza zela zioen, eta arraroa eta soltea zena beroa zela; horregatik, haren ustez, errarefakzioak (Gorputz gaseoso bat gutxiago trinkotu) gauzak berotzen ziren prozesuaren berri ematen zuen, lurrun bihurtu arte.
Aristoteles (K.a 384.- K.a 322), oinarrizko bi ezaugarri pare gehitu zituen: beroa eta hotza, lehorra eta hezea. Gorputz batek tenperatura jakin bat edukitzearen funtsezko arrazoia bi ezaugarri horiek bertan aurkitzen ziren kantitateek ematen zuten.
Galenok (129-199) lau bero eta lau hotzez osatutako eskala kualitatibo bat proposatu zuen; irakiten den lau zati ur eta lau izotz zati gehituz puntu neutroa lortzen zuena[1].
Ideia horiek 23 mende baino gehiago iraun zuten. Bitxia da aipatzea, aldi horretan, jada aintzat hartu zirela fenomeno fisiko batzuk, hala nola solidoen eta likidoen hedapena eta airearen eta lurrunaren dilatazio termikoa beroaren mendekoak zirela, baina tenperaturei ez zitzaien erreparatzen ez zirelako fisika aristotelikoak aipatzen zituen nolakotasunen parte.
XVI. mendearen erdialdean hasi ziren Aristotelesen ideiak zalantzan jartzen, materiaren kintaesentzia baten existentzia proposatu zenean, hau da, erreakzio kimiko guztien ardura duen agente unibertsal baten existentzia. Robert Boyle-k (1627-1691) suari edozein gorputz-izaera ukatu, eta materiaren nolabaiteko batasun bat egon behar zuela uste zuen, eta horrek korpuskuluez osatuta egon behar zuela inplikatzen zuen.
Bien bitartean, XVII. mendean eta XVIII. mendearen lehen urteetan, materiaren egiturari buruzko eztabaidak hasi ziren, eta, beroaren historian, beste gertaera garrantzitsu bat gertatu zen: Georg Stahl-ek (1660-1734) flogistoren teoria enuntziatu zuen. Hori ez da su materialarekin nahasi behar, errekuntza gertatzen denean sutan eta beroan ageri dena; baizik eta gorputz erregai guztiek duten elementu eskuraezin bat da.
XVII. mendean zehar, beroari buruzko bi teoria kontrajartzen dira: flogistorena eta atomista greziarren jarraitzaileek defendatutakoa, zeinak suaren gorpuztasuna onartzen zuten, kontuan hartuz partikula txiki, arin eta sotilez osatuta zegoela eta, aldi berean, izugarrizko mugikortasuna zuen materian (bere egoera ezberdinetan) barneratzeko bere presentziarekin, besterik gabe, funtzionatzeko gai den fluido ezin neurtuzko baten moduan: kalorikoa. 1775 eta 1787 artean, Lavoiserrek gasen teoria bat garatu zuen, eta, bertan, printzipio kalorikoa sartu zuen. Garai horretan, tenperaturaren kontzeptua sortu zen, eta, gauzen hoztasuna neurtzeko, termometroak egiten hasi ziren. Joseph Black-ek (1728-1799) termometro horiek beroa aztertzeko erabili zituen, eta ikusi zuen nola tenperatura desberdinetan zeuden substantzia ezberdinek oreka batera iristeko joera zuten haiekin kontaktuan jartzean[2].
1798an, Benjamin Thompson-ek, Rumfordeko kondeak, (Bavaria) ikusi zuen, kanoiak zulatzean lortutako bero kantitatea zulagailuaren egoeraren araberakoa zela, eta ondorioztatu zuen beroa ez zela fluido bat, mugimendu modu bat baizik. Marruskaduraz, bero kopuru mugagabea sortzeko aukera ondorioztatu zuen, sortutako beroa, gutxi gorabehera, egindako lanarekiko proportzionala baitzen, teoria kalorikoarekin erraz eztabaida ezin zen gertaera. 1812an, Humphry Davy-k aurreko suposizioa berretsi zuen. Ideia hori Julio R. von Mayer mediku eta fisikariaren lanekin, 1842an, bukatu zen, eta, geroago eta behin betiko, 1850ean, James Prescott Joule-rekin batera, beroa eta lana energia termikoaren agerpenak baino ez direla ezarri zuten, hau da, ehuneko bat lan bihurtu daitekeena, lana guztiz bero bihur daitekeen bitartean[3].
Azkenik egiaztatu zen beroa ezin zela substantzia material gisa ulertu, baizik eta energia forma bat dela. Beroaren baliokide mekanikoaren neurketek teoria kalorikoaren amaiera markatu zuten. Guzti horretatik sortzen da termodinamika, eta, horretatik, bero motorra. Termodinamika hasi zen aldi berean, materiaren teoria molekularra garatzen ari zen, beroaren eta inplikatutako fenomenoen ideia koherente bat eratzeko aukera ematen zuena. Gasen teoria zinetikoak teoria kalorikoaren bidez azaldu ezin ziren fenomeno asko azaldu zituen. [[Kategoria:Kalorimetria]] [[Kategoria:Beroaren transferentzia]]