Lankide:Joxan Garaialde/Burokrazia
Karl Marx[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Beharbada, fenomenoaren eta haren ondorioen azterketa orokor bat egiten saiatu ziren lehenak Karl Marx eta Friedrich Engels izan ziren. Haientzat, burokrazia lau iturritatik sortu eta garatzen da: erlijioa, estatua, merkataritza eta teknologia[1].
Oro har, pentsalari horientzat, burokraziak paper negatiboa ere badu (adibidez, Marxek idazten du: «Errealitatean, burokrazia, estatuaren antolakuntza zibil gisa, zibilen egoera sozialaren aurka dago». Burokrazia, «errepublika petral» gisa ere deskribatzen du Marxek. Hala ere, ezberdintasun interesgarri bat sartzen dute: burokrazia estatuaren tresna gisa eta burokrazia gizarte zibilaren tresna gisa (Marxek zein Engelsek —«korporazioetan» edo gilda eta gremioetan— gizarte burges gisa kontzeptualizatzen dutena).
Hala, Marxek iradokitzen du burokrazia, kasu horretan, gizarte burgesaren erakunde politikoen sorrera (korporazioen garapenaren bidez) ahalbidetu duen elementuetako bat bezala eta, gehiago gainera, burokrazia estatuaren tresna ez izatearen posibilitatea, baizik eta ekoizpen-eragileen eta, oro har, «gizarte zibilaren» zerbitzura dagoen tresna bezala. Kontzepzio marxistan, burokraziak ez du aberastasuna sortzen laguntzen, baina produkzio hori gobernatzen (kontrolatu eta antolatzen) du, haren zati bat legeen bidez bereganatuz (zergak, lizentziak, tasak, eta abar). Beraz, kostu soziala da (edo ekoizleentzako kostua), baina onargarria izan daitekeen kostua da, ordena soziala mantentzea ahalbidetzen duen eta produktu komunaren hedapena ahalbidetzen duen neurrian. Orduan, ikuspuntu horretatik, burokraziari dagokion arazoa da ez hainbeste burokraziak gizartean paper legitimoa izan dezakeen, baizik eta rol horren kostua zein den, batez ere, gizarte-klaseek (ekoizpen faktoreen jabeek: proletalgoa, kapitalistak, lurjabeak, eta abar) etengabe eztabaidatzen dute ekoizpen-prozesuko produktuaren banaketaren inguruan (ikus, adibidez, «esplotazio soziala»). Iradoki izan da Marxek ez zuela sakon aztertu burokraziaren eginkizun orokorra, batez ere, klase-ekoizleak boteretik urruntzeko aukerari zegokionez.
Auguste Comte[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hala ere, eta hark baino lehenago (1851), Auguste Comtek iradokizun bat proposatu zuen, hain zuzen ere zentzu horretan (Système de Politique Positive-n), gobernuari banakako ekintza helburu komunera bideratzeko eginkizuna esleituz. Comterentzat, gobernu hori —hala esan izan da— nahitaez autoritarioa izango litzateke, izan ere, estatu horren ekintza administratzaile zientifiko-teknikoek «lege naturalak» aurkitu eta aplikatzean oinarritzen baita. Comteren ustez, «jakintsu positibistek» dute heztearen zeregin nagusia, bakoitzari bere lekua ulertarazteko, beharrezkoak diren ezagutzak emango dizkion prozesu batean; «gizadiaren organo» gisa duen funtzioa (zehatza izan behar duen sistema baten bidez) programei eta «instituzio-koadroei» buruz banakotasunaren esku-hartzea erabat mugatzera joatea... ahalegindu behar du ikerketa administratiboa (ohiko moduan inplementatuz), zentralizazio bateratua, langileen aldizkako biresleipena harreman pertsonalak saihesteko, eduki zehatzak eta programa zorrotzak dituzten ikastaroak, dena, aldez aurretik planifikatu eta iragarrita dago[2]. Elite tekniko-burokratiko batengatik, lidergo politikoaren eskualdatzea garrantzi handiagoa hartu zuen batzuentzat (ikus, adibidez, «Trotski») geroko kontzepzio marxista ezartzeko saiakeretan. Orokorrean, Comteren proposamena XIX. mendearen bigarren erdikoaren Europa kontinentaleko kudeaketa sistemen oinarritzat hartzen da
Max Weber[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Askoren ustez, Max Weberrek sartu zuen kontzeptua hiztegi akademiko modernoan, bere garaiko Europako kontinenteetako administrazio publikoko sistemen azterketan oinarrituta. Weberrentzat, burokraziak konnotazio positiboa du, izan ere, aurreko alternatibak baino sistema arrazionalagoa baita, administrazio sistemak tradizioetan edo karismatan oinarritzen baitzuten autoritatea.
Max Weberrek antolakuntza formal idealaren teoria sortu zuen, eta, gaur egun, antolamendu-eredurik ezagunena da, arau eta prozeduren bidez jarduerak arrazionalizatzean baitatza, aginte juridikoaren egitura baten barruan ahalik eta eraginkortasun handiena lortzeko[3].
Weberren ustez, burokrazia gobernu edo kontrol juridiko sistema da (arau esplizitu eta orokorren mende baldin badago). Inpertsonala da (hau da, agintea funtzio jakin batzuk betetzeko gaitasuna duenari dagokio; zeregina betetzeari dagokionez, ez da ezarritako irizpideek zehaztuta eta ez tradizioak edo karismak zehaztutako pertsonengan oinarrituta; ikus «meritokrazia» ere); eraginkorra da; eragilea, eta iraunkorra (funtzioak eta eskumenak maila egokian banatzen eta jartzen dituen neurrian), eta gizarte-desberdintasunak murrizteko joera du (alde batetik aginpidea banatzen duen neurrian eta bestetik aginte horretara heltzea eta bere pribilegio posibleak ez direlako belaunaldiz belaunaldi transmititzen).
Dena den, Weberrek azpimarratu ere du burokrazia zaharkitu daitekeela (boterea dutenek gorde nahi baitute) eta/edo malgutasun falta izan, adibidez, kasu indibidual edo bereziei aurre egiteko orduan.
Weber konturatu zen ezin zela antolakuntza mota ideal bat egon. Beraz, benetako burokrazia ez da bere eredu ideal optimo eta eraginkor bezainbatekoa izango. Weberren arabera, modu hauetan endekatu daiteke:
- Agintaritzaren hierarkia bertikala, agian, ez da nahikoa esplizitua edo zedarritua, nahasmena eta jurisdikzio-gatazkak eraginez.
- Eskumenak argiak izan daitezke, eta arauen izpirituaren aurka erabil daitezke; batzuetan, prozedura bera erabakia edo, oro har, haren ondorioak baino garrantzitsuagotzat jo daiteke.
- Nepotismoak, ustelkeriak, konfrontazio politikoak eta bestelako endekapenek inpertsonalitatearen arauari aurre egin diezaiokete, merituetan oinarritutako kontratazio eta sustapen sistema bat sortu ahal izateko.
- Funtzionarioek erantzukizunei ihes egin diezaiekete.
- Funtzioen banaketa ez eraginkorra izan daiteke, gehiegizko erregulazio-jarduera eraginez, ahaleginak bikoiztuz eta, oro har, eraginkortasun eza sortuz[4].
Endekatu gabeko burokrazia ere zenbait arazoren eraginpean egon daiteke:
- Gehiegizko espezializazioa.
- Prozesuetan, zurruntasuna eta inertzia, erabakiak astiro hartuz edo horiek aplikatzea ezinezkoa izatea ezohiko kasuak sortzen direnean eta prozesu zaharrak egoera berrietara egokitzeko aldaketak, bilakaera eta egokitzapena atzeratzea ere.
- Definizioz, sistema beti perfektua eta zuzena dela suposatzea, aldaketarako eta autokritikarako zure erakundearen joera gutxituz.
- Estimu gutxi kontrako iritziei.
- Gero eta arau eta prozesu gehiago sortzea, haien konplexutasuna areagotuz eta koordinazioa gutxituz eta arau kontraesankorrak sortzea erraztuz.
Leon Trotski[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Leon Trotskyi marxistaren kontzepzioan, Stalinen garaipenaren ostean, SESB ohiaren erregimena kasta pribilegiatu baten domeinu politikoari zegokion, burokraziari.Según algunos sociólogos modernos, como el francés Michel Croizier:
| « | Langilearen inpertsonalitateak araua salbuespenik gabe aplikatzeko edozein sistema-malgu deusezten du; kontrol arauen biderkatzeak edozein ekimen eragozten du, eta berrikuntza eta departamentalizazioaren aurka jokatzen du; taldeek beren helburuetara iresteko nahiari uko egitera eta erakundearen kontura uztera eramaten ditu, eta edozein moldaketa eragozten du. | » |
| Croizier "Le Phénomène bureaucratique", Paris, Le Seuil, 1963 | ||
Muturreko adibideetan, gizakiak objektu inpertsonal gisa tratatzera ekar dezake burokraziak. Prozesu hori hainbat filosofo eta idazlek (Franz Kafka, Aldous Huxley, George Orwell eta Hannah Arendt) kritikatu dute, eta, Dilbert komikian, satira egin dute. Mafaldak, Quinok sortutako marrazki bizidunetako pertsonaiak, Burokrazia izena jarri zion bere dortokari.
- ↑ Ver, por ejemplo: K. Marx: "Notas para una crítica de la filosofía del Derecho de Hegel", (1843) etc
- ↑ Petit, Annie: Le prétendu positivisme d’Ernest Renan, párrafo 126-147. (En francés.)
- ↑ La Burocracia, Modelo de Weber y Organización Formal. .
- ↑ Así, por ejemplo, durante la época colonial en Hispanoamérica, llegaron a existir 400 mil leyes y regulaciones pertinentes a la administración de las colonias. En 1681, una tentativa de racionalización las redujo a solo once mil. Se esperaba que los administradores coloniales conocieran y aplicaran cada una, lo que obviamente no podía suceder (datos tomados de John Kenneth Galbraith: "Viaje por la economía de nuestro tiempo")