Madrigal
Madrigala ahots batzuetarako idatziriko musika-lana da. XIV. mendean sortu zen, Italian. Madrigalaren gaia maitasunezkoa edo alegoriazkoa izaten zen gehienetan.[1] Bizpahiru ahapaldi izaten zituen, bakoitza hiru lerrokoa, eta musika beraz kantatzen ziren, azken ahapaldia izan ezik, ritornello izenekoa; ritornelloak guztiz erritmo ezberdina izaten zuen.[2]
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bere goraldirik handiena Pizkundean eta lehen Barrokoan izan zuen. Musikalki, frottolan zuen jatorria. Hitzak italierazko gai profano dute, harmonia kontrapuntistikoa eta izaera herrikoia. Izena, oro har, Italiako XII. mendearen amaierako eta XIV. mendearen hasierako Madrigalekin lotzen da, gehienbat a capella ahotsetarako konposatuak, eta, kasu batzuetan, ahots-zatiak bikoizten dituzten instrumentuekin.[3]
Madrigala bere garaiko musika-forma profanorik garrantzitsuena izan zen. Bereziki XVI. mendearen bigarren erdian loratu zen. Bere hedapena Philippe Verdelot-en Madrigaleseko Lehen Liburua rekin hasi zen, Venezian 1533an argitaratua. Argitalpen honek arrakasta handia izan zuen eta formak azkar egin zuen gora, lehenik Italian, eta mendearen amaiera aldera, Europako beste herrialde batzuetara. Garrantzia galdu zuen XVII. mendearen hirugarren hamarkada inguruan, opera bezalako forma profano berrien hazkundearen ondorioz desagertu zenean, eta kantatarekin nahastu zenean.[4]
Madrigala bereziki estimatua izan zen Ingalaterran, 1588an Nicholas Yongeren Musica Transalpina argitaratu zenetik; hori Italiako madrigalen bilduma bat, ingelesera itzulitako testuekin. Ingalaterran Europan baino askoz bizitza luzeagoa izan zuen; konpositoreek kalitate handiko obrak egiten jarraitu zuten, Europako gainerako herrialdeetan moda galdu egon ondoren.[5]
Madrigal-egileen zerrenda
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erdi Aroko madrigal-egileak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Antzinako egileak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Pizkundeko egileak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Orlando di Lasso.
- Andrea Gabrieli.
- Claudio Monteverdi.
- Giovanni Pierluigi da Palestrina.
- Philippe de Monte.
- Sebastián Raval.
- Giovanni Gastoldi.
Madrigal-egile berantiarrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barrokoko egile berantiarrak (musika tresnekin lagunduta
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Orazio Vecchi
- Adriano Banchieri
- Giulio Caccini
- Claudio Monteverdi
- Heinrich Schütz
- Hans Leo Hassler
- Johann Hermann Schein
Ingalaterrako eskola
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- William Byrd
- John Dowland
- John Farmer
- Orlando Gibbons
- Thomas Morley
- Thomas Tomkins
- Thomas Weelkes
- John Wilbye
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ https://dle.rae.es/madrigal
- ↑ https://www.ejemplos.co/madrigal/
- ↑ https://uapa.cuaieed.unam.mx/sites/default/files/minisite/static/786c6ec2-255e-469c-b2c7-f695b6d5e886/Elmadrigalitaliano/index.html
- ↑ https://hmong.es/wiki/Madrigal
- ↑ https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclopædia_Britannica/Madrigal
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Ingelesez):[1] The Italian Madrigal Resource Center.
