Pachino
| Pachino | |
|---|---|
| Italiako udalerria | |
 | |
| Administrazioa | |
| Estatu burujabe |  Italia |
| Eskualdea |  Sizilia |
| Free municipal consortium | Free Municipal Consortium of Syracuse |
| Posta kodea | 96018 |
| ISTAT kodea | 089014 |
| Herriburua | Pachino |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 36°43′00″N 15°06′00″E / 36.7167°N 15.1°E |
 | |
.svg) | |
| Azalera | 50.98 km² |
| Altuera | 65 m |
| Mugakideak | Ispica, Portopalo di Capo Passero eta Noto |
| Demografia | |
| Biztanleria | 21.714 (2023ko urtarrilaren 1a) −523 (2018) |
| Dentsitatea | 425,93 bizt/km² |
| Informazio gehigarria | |
| Sorrera | 1760 |
| Telefono aurrizkia | 0931 |
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 |
| Hiri senidetuak | Biel/Bienne |
| Katastro kodea | G211 |
| Sailkapen sismikoa | 2 (Ertaina) |
| Matrikula | SR |
| comune.pachino.sr.it | |
Pachino (italierazko ahozkera: [paˈkiːno]; sizilieraz: Pachinu; italieraz: Pachino) Italiako udalerri bat da. Sirakusako probintzian kokatuta dago, Sizilia eskualdean. 21.714 biztanle ditu, 50,98 kilometro koadroko azaleran banatuta.
Izena, latinezko Bacchus hitzetik dator, ardoaren erromatar jainkoa dena, eta vinum hitzetik, latinezko ardoa esan nahi duena. Jatorrian, hiria, Bachino deitzen zen, azkenean, Pachinora aldatu zen, Sizilian, italiera, hitz egin eta idatzitako hizkuntza ofizial bihurtu zenean. 1760an sortu zuten Starrabba nobleek, Giardinelliren printzeek eta Rudinceko markesek, Scibiniren etsaigoaren muinoan, non aurretik dorre bat eraiki zen 1494an. Pachino, 1943an, 8. britainiar armadak inbaditu zuen, Siziliaren aliatuen inbasioan.
Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachinok honako udalerri hauekin egiten du muga:
Ispica
Portopalo di Capo Passero
Noto
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachino Siziliako hego-ekialdean dago, 51 kilometro Sirakusatik hegoaldera. Inguruko herriak Noto (iparraldea), Portopalo di Capo Passero (hegoaldea) eta Ispica (ekialdea) dira. Ondoko Marzamemi portua Siziliako hegoaldeko muturrean dago, eta XVIII. mendeko eraikin asko eta arrantzale-etxeak ditu[1].
Hondartzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachino inguruko hondartzak kostaldetik 8 kilometrora daude. Ezagunenak Lido eta Cavettone Morghella dira joniar kostaldean (Marzamemitik hegoalderantz), Mediterraneoko kostaldean, berriz aipatzekoak dira Cuffara (Carratois deitutakoa ere), Amber Coast, Contrada Tanneries, Scarpitta, Chiappa eta Ranedditik gertu, Ulises. Itsasoa argia eta urdin sakonekoa da joniar kostaldean, itsasoaren hondoa bistan dagoen tokian. Mediterraneoko kostaldean, berriz, berde esmeraldakoa da, arrainetan aberatsa eta eskualdean merkataritza-erreferente garrantzitsu bihurtu da, bereziki Cataniako lonjarako. Arrainen sukaldaritzak eta itsasoaren garbitasunak, Pachino oso leku turistiko bihurtu dute. Turisten jarioa iraunkorra eta esanguratsua da, bereziki egokia windsurf kirolerako.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sirakusako hego-ekialdeko probintzian kokatuta egotean, itsasoaren mailatik 65 metrora, Mediterraneo itsasoa eta Jonikoaren artean, Pachinok udazken eta udaberri artean klima epela du eta udan klima beroa. Urte osoan oso eguzkitsua da, eta neguan egun eguzkitsua izateko probabilitatea %80tik gorakoa da, udaberrian %90etik gorakoa, udan ia %100ekoa eta udazkenean %70etik gorakoa. Köppen klima sailkapen azpimota "CSA" (klima mediterraneo subtropikala) da[2].
 Datu klimatikoak (Pachino) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 15 | 15 | 15 | 22 | 24 | 29 | 32 | 32 | 28 | 26 | 21 | 17 | 21 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 9.5 | 9.5 | 14 | 16 | 18 | 22 | 24 | 26 | 21.3 | 17.8 | 14.3 | 10.6 | 15.8 |
| Euria (mm) | 5 | 5 | 5 | 4 | 2 | 0 | 0 | 0 | 2 | 4 | 6 | 6 | 39 |
| Euri egunak (≥ 0.01 mm) | 12 | 9 | 8 | 6 | 4 | 1 | 1 | 1 | 3 | 7 | 11 | 11 | 74 |
| Iturria: Weatherbase[3] | |||||||||||||
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iturria: ISTAT[4]*
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachino 1760an sortu zuten Starraba nobleek, Giardinelliren printzeek eta Rudiniko markesek, Scibiniren etsaigoaren muinoan, non aurretik dorre bat eraiki zen, 1494an. Pachino, 1943an, 8. Britainiar Armadak okupatu zuen Siziliaren aliatuen inbasioan.
Historiaurrea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachinoko muinoa Kretazeoan sortu zen duela 70 milioi urte baino gehiago. Dirudienez, Promontorium Pachini, Historiaurrearen lehen garaietatik populatuta egon zen, lekukotasun asko ez dauden arren: duela 10.000 urte inguru, Corruggi kobazuloak biztanleak izan zituen, non aurkikuntza arkeologiko ugari agertu diren, zati handi batean, Sirakusako Paolo Orsi Eskualdeko Arkeologia Museoan kontserbatzen dira. Karrakagailuak, aiztoak, lantzak, puntzoiak, orratzak eta eguneroko beste objektu batzuk. Corruggi eta Fico haitzuloetatik, Neolito garaian (K.a. 8000 eta 1500 artean), gizakia haitzuloetara bizitzera joan zen (inguru honetako ezagunenetako bat Grotte Calafarina da). Ondoren, Burdin, Kobre eta Brontze aroetan, siziliarrak iritsi arte, labarretako etxebizitzak Cugni de Calafarina izeneko ingurura eraman zituzten. Hortik sortu ziren herria eta hilerria, hildakoentzat trikuharri bat eriki zen eta metalen lanerako lurpeko labe bat, zeinen hondakinak Paolo Orsik argitara atera zituen, gaur egun oraindik ondo kontserbatzen dira baita ikusgaiak ere.
Antzinaroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| « | ... Hobe da atzerapen eta denbora askorekin Pachino eta Trinacria osoa biratzea, |
» |
K.a. 750ean, Pachino lurraldean feniziarrek, punikoek eta greziarrek bizi ziren. K.a. 200etik K.a. 400era erromatarrak izan ziren nagusi, eta, horien pean, merkataritza eta kolonizazio gune bihurtu zen. Erromatarrek izugarri garatu zuten nekazaritza, bereziki, mahats eta garia.
Garai helenistikoan, zenbait tenplu eraiki ziren, bat Apolo Libystinori eskainia. Gaur egun, oraindik ere ikus daitezke Cugni barrutian, landa giroko tenplu botibo baten hondakinak daude. Gune berean, Via Elorinako errailak oraindik ikus daitezke harkaitzean. Antzinako hondakinen kontzentrazio handia dela eta, Cugni barrutia parke arkeologiko moduko bat da.
Erdi Aroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
_nei_pressi_di_Pachino_(Siracusa).JPG)
Erromatarren ondoren, bizantziarrak iritsi ziren (K.o. 300 eta 800 artean), ondoren arabiarrak (800 eta 1090 artean) eta, azkenik, normandiarrak. Arabiarrek Marzamemiko auzoari (usoen portua) eman zioten izena. Bertan, 1950eko hamarkadara arte funtzionalki iraun zuen almadraba eraikitzeaz gain, zitrikoen laborantza sartu zuten zelaia berreskuratu, Xibini dorreko akueduktua osatu,. Beste lan batzuen artean Seniako gatzagak eta putzuak daude, soroak ureztatzeko (oraindik martxan daudenak), hauetako bat Marzamemiren atarian, u puzzu de quattru uocchi deitua, hainbat herrik erabiltzen dutena mendeetan zehar, baita industria mailan ere.
Hiriaren gainbehera normandiar, aragoiar eta angebinoekin gertatu zen. Garai honetan eraiki ziren Xibini eta Fano dorreak, pirata turkoen inbasioak ekiditzeko.
Aro Modernoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lurralde feudal berri asko Sizilian jaio ziren 1583tik 1714 arte. Garai horretan, funtsezko aldaketa gertatu zen Notoko kostaldeko geografian: Marzamemi, Cabo Passero, Portopalo, Marza eta Pachinoko almadrabak, baita Portopaloko portua ere. Gaur egungo Pachinoren historia hasten da 1734an, Piazza Armerinaren Starrabba, Scibini eta Bimmiscako feudoaren jabeak, lurraldean populatzea erabaki zuenean, bere interesak hobeto zaintzeko, baita konde titulua eskuratzeko ere. Horretarako, Gaetano eta Vincenzo Starrabba anaiek, 1758an, Karlos III.a Borboikoari eta, ondoren, 1760an Fernando IV.a Borboikoari hiri bat sortzeko baimena eskatu zioten (Licentia populandi). Dekretu hori Napolin eman zen 1760ko uztailaren 21ean, eta 1760ko abenduaren 1ean exekutatu zen. Horrela, 1760ko abenduaren 1ean, feudo berriko baroi tituloaren inbestidura lortu zen.
Aro Garaikidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1943ko uztailaren 10ean, Licatatik Pachinora doan kostalde zatian, aliatuak Sizilian lehorreratzen hasi ziren. Italiaren aurkako erasoa estatubatuarrek eta britainiarrek erabaki zuten Casablancako Konferentzian; planifikazioa eta antolaketa Dwight Eisenhower jeneralaren esku utzi ziren. Husky Operazioa Bigarren Mundu Gerrako lehorreratze handienetako bat izan zen, potentzia anglosaxoiak Europara itzultzea eta Ardatzeko potentzia ahulenaren aurkako erasoa ahalbidetu zuena.
1943ko uztailaren 10eko eguerdian, Alexander eta Montgomery jeneralek Savoy familiari eskainitako hotelean bazkaldu zuten. Izan ere, Marzamemin eta Portopalon lehorreratu ziren tropak Pachinon ere aurkitu ziren[5].
Britainiar eta kanadar tropak lehorreratu zirenean, eta aurrera joan ahala, italiar tropen erresistentzia gutxi aurkitu zuten[6]. Montgomery bera uztailaren 11n iristean, hunkitu zen bere agindupeko indarren arrakastari buruz entzuteaz, eta Pachino ingurura iristean, 13. Gorputz britainiarrak Sirakusako portua harrapatzeaz gain, bere portua osorik eta kalterik gabe konfiskatu zutela jakinarazi ziotenean[7].
Maltako kolonia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ferdinand I.a printzeak Errege Dekretuaren baldintzak aplikatu nahi zituen. Beraz, Maltako bizilagunak gonbidatu zituen herrialde berria populatzera, eta hogeita hamar familiak baino gehiagok onartu zuten gonbidapena. Lehen familien artean honako hauek zeuden: Agius, Azzoppard, Arafam, Bughagiar, Bartolo, Caldies, Cultraro, Bonelli, Cammisuli, Borgh, Cassar Scalia, Boager, Fenech, Ferruggia, Grech, Mizzi, Meilach, Micalef, Mallia, Ongres, Saliba, Sultana eta Xueref, besteak beste.
Eraikinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Chiesa Madre SS. Crocifisso: Vincenzo Starrabba markesak 1790ean eraiki zuen kristau komunitatearentzat, kapera bat duen bat hartzen duen egitura sinple bat du nabe bakar batekin eta kapera bat absidearen eskuinaldean. Gaetano eta Vincent Starrabbaren gorpuzkiak daude. 2010ean berritu zen.
- Scibini dorrea: 1439an eraiki zuen Antonio de Xurtino kondeak pirata sarrazenoen erasoei aurre egiteko.
- Tonnara[8] di Marzamemi: arabiarrek Sizilian menderatu zuten garaikoa da, eta jabeak Villadoratako printzeari saldu zion.
- Palazzo eta Chiesa della Tonnara: 1752an eraikia
- Palazzo Tasca: XIX. mendeko eraikina, kareharrizko lauzaz zolatutako atzeko patio ikusgarri bat duena.
Gune arkeologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Corruggi kobazuloa (Paleolitoa)
- Euri-ura biltzeko zangak (Paleolitoa)
- Fico haitzuloa (Mesolitoa)
- Calafarina kobazuloa (Neolitoa)
- Nekropolia (labeko hilobiak) eta labeko trikuharriak (Neolitoa)
- Txabolen oinarriak (Neolitoa)
- Tenplu greziarra (zutabeen oinarria) (III. mendea)
- Erromatar herria (III. edo IV. mendea)
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jende nabarmena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Vitaliano Brancati (Pachino, 1907ko uztailaren 24a - Turin, 1954ko irailaren 25a) idazlea izan zen.
- Margareth Madè (Paternó, 1982ko ekainaren 22a), aktorea eta modeloa, Pachinon hazi zen.
Zinema[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachino hiria eta bere inguruak behin eta berriz aukeratu dira filmen eszenatokien kokaleku gisa, honako hauek barne hartzen dituztenak:
- Kaos (1984), Taviani anaiena
- South(1993), Gabriele Salvatores
- The Star Maker (1995), Giuseppe Tornatoreren Izarren sortzailea
- Overseas (1999), Nello Correale
- Raging Heart (2003), Gianluca Sodaro
- Iguana (2004), Catherine McGilvray
- Salvatore-This Is Life (2006), Gian Paolo Cugno
Pachinok ere parte hartu zuen Montalbano inspektorea dramaren atal batzuetan. 2000. urteaz geroztik, hiriak Mugako Zinemaldia hartzen du, Marzamemiko plaza nagusian egiten dena, munduko hainbat lekutako film eta film laburren emanaldiekin.
Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Marzamemi Pachinoko arrantza herria da. Bere izena arabierazko al-Marsa-hamem hitzetik dator, Usa-tortoilen badia esan nahi duena, Siziliako uhartearen azken muga. Hasieran herrixka arabiar bat izan zen. Marzamemiren erdigunea, bere arkitekturarekin (gatza, almadraba eta lehen kasuzze arabiarra barne), lehen finkapenetik datatuak daude. Marzamemik egungo forma eta gaitasun ofiziala hartu zuen 1752an, Villadoratako printzeak eraikinean, lonjan, almadraba berrian eta Eliza katolikoan obrak egin zituenean.
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pachinoko sektore ekonomiko nagusia nekazaritza da. XIX. mendean, kotoiaren laborantza eremua handitzen hasi zen, baina XIX. mendearen amaieran, mahatsondoaren laborantza hazi eta indartu egin zen. Pachinoko eskualdeko muztioak eta ardo-nahasketak Italiaren iparraldera eta Frantziako merkatuetara esportatzeak garrantzia hartu zuten urteetan zehar. Hala ere, Pachinoko ekonomiaren zatirik handiena fruitu eta barazkien ekoizpenarekin lotuta dago, bereziki nabarmentzen dira Pachinoko (AGB) eta ildodun cherry tomateak. Hala ere, nekazarien itxaropenak mahastizaintza berreskuratzera eta, batez ere, kalitatezko ardoak egitera bideratzen dira. Herria, Ardoaren Hiriaren parte-hartzailea da.
Porto Handia, itsas azpiegitura bat, (1850 inguruan) Fossan (Marzamemiko herrixka batean) eraiki zen ardoa merkaturatzeko[oh 1][9].
Ardogintzako hodiek zuzenean lotu zituzten Rubino upategia zisterna-kamioiekin. Ardoz betetako baporeak Marseillako portura abiatu ziren, baina Pachinoko tren geltokia eraiki ondoren (1935 inguruan) 1960ko hamarkadaren amaiera arte, ardoa eta beste merkantzia batzuk trenez garraiatzen ziren.
1970eko hamarkadan, Pachinoko mahastizaintzak eta ardogintzak krisi larria bizi izan zuten, eta, horren ondorioz, mahasti asko abandonatu eta kendu egin ziren. Mahastien ordez, fruitu eta barazkien negutegiak sortu ziren, gaur egun Pachinoko ekoizpen nagusia osatzen dutenak. Merkatu horrek errendimendu oso altua sortzen du eta 4.000 pertsona enplegatzen ditu soilik Pachino eremuan. Gaur egun, fruta eta barazkien merkatuak ere garai zaila bizi du, merkatuaren etenak eta azpiegitura arazoak direla eta. Alabaina, Pachino mahastien berpizkundea jasaten ari da, orain Nero d'Avola eta beste bezalako DOC ardoak kalitatezko ekoizpenei eskainiak.
Atun gorriko eta barbarinaren ekoizpena nabarmena da ere, Marzamemiko artisauek egiten dutena, antzinako arabiar tradizio bat jarraituz. Tokian bertan harrapatutako fruta, barazki eta arrainen artisau-kontserba ondo garatuta dago, eta horrek antzinako sukaldaritza tradizioaren sekretuak gordetzen ditu, orain oso bilatua dena.
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Portuak nahiko sakontasun zuen Baporeak atrakatzeko, lehena industria mailan Sizilian, XIX. mendearen amaieran Antonio Starabba Rudingeko markesak eraikia.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Italiapedia 2020.08.20an kontsultaturik.
- ↑ Pachinoko klimaren laburpena 2020.08.20an kontsultaturik.
- ↑ Weatherbase.com
- ↑ ISTAT
- ↑ Husky operazioa, Salvo Sorbello, LaSicilia egunkaria, 2018ko uztailaren 10a.
- ↑ D'ESTE, Carlo: Bitter Victory: The Battle For Sicily, 1943, 148 or.
- ↑ D'ESTE, Carlo: Bitter Victory: The Battle For Sicily, 1943, 280 or.
- ↑ Almadraba
- ↑ Politikari noble, ausart eta boteretsua, Salvo Sorbello, LaSicilia egunkaria 2018ko abuztuaren 4an.
