Pantaila lau

Wikipedia, Entziklopedia askea
 Artikulu hau hobetzeko lanean ari da TxoGoiria lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.
Artikulu hau hobetzeko lanean ari da Usarasua lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.
Artikulu hau hobetzeko lanean ari da IoZab lankidea.
Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira edukian edo formatuan.
Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo artikuluaren eztabaida orrian, erredakzioa koordinatzeko.
Pantaila lauko telebista.

Pantaila laua edo Panel lauko pantaila (FPD) bistaratze elektronikoko teknologia da, pertsonei edukiak (irudi finkoak, bideoa, testua edo bestelako material bisuala) ikusteko aukera ematen diena hainbat dispositibotan: kontsumo-elektronika, ordenagailu pertsonalak eta gailu mugikorrak, eta bestelako ekipotan, medikuntza, garraio edo industriakoak esaterako. Garai bateko bideo-pantailak eta ohiko izpi katodikoen telebistak (CRT) baino askoz arinagoak eta meheagoak dira, eta, oro har, 10 zentimetro (3,9 hazbete) baino lodiera txikiagoa dute. XX. mendeko bukaeran hasi ziren zabaltzen, 1997an edo.[1][2]

Pantaila lauak dauden pantaila-gailuetako bi kategoriatan daude: hegakorrak eta estatikoak. Pantaila hegakorretan pixelak aldizka elektronikoki eguneratu behar dira, egoera manten dezaten (adibidez, kristal likidozko pantailetan, LCD), eta energia behar du egoera mantentzeko. Panel lauko pantaila estatikoak, berriz, kolore-egoera biegonkorra duten materialen mende daude (adibidez, Sony-ren liburu elektronikoen irakurle-tabletak), eta, hala, panel lauko pantailek testua edo irudiak pantailatik atxikitzen dituzte, baita itzalita daudenean ere.

2016. urtetik aurrera pantaila lauek ia erabat ordeztu dituzte CRT pantaila zaharrak. 2010tik aurrera pantaila lauek bistaratzeko duten edozein eragozpen (CRTekin alderatuta) garraiagarritasunaren abantailekin (mehetasuna eta arintasuna) konpentsatzen da, bereziki gailu eramangarri txikietan, hala nola ordenagailu eramangarriak, telefono mugikorrak, telefono adimendunak, kamera digitalak edo sakelako bideo-kamerak.

2010tik aurrerako pantaila lau gehienek LCD eta/edo LED teknologiak erabiltzen dituzte.

Panel lauko pantailak meheak eta arinak dira, linealtasuna mantentzen dute eta aurreko garaietako telebistek baino bereizmen handiagoa eskain dezakete. CRT telebistetarako bereizmenik altuena 1080i zen; aitzitik, pantaila lau askok 1080p edo 4K-ko bereizmena lor dezakete.

2016 urtetik aurrera, pantaila lauak (tabletetan, telefono adimendunetan eta, neurri gutxiagoan ordenagailu eramangarrietan) ukipen-pantailak ere izaten dira. Funtzio horri esker, erabiltzaileak pantailako ikonoak hauta ditzake edo hainbat ekintzak aktiba (adibidez, bideo digital bat erreproduzitu) pantaila ukituz. Ukipen-pantaila duten gailu askotan zenbakizko teklatua edo QWERTY birtuala erakuts daiteke pantailan bertan, erabiltzaileak zenbakiak edo hitzak idatz ditzan.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Panel lauko telebista baterako lehen ingeniaritza-proposamena General Electric-ek egin zuen, radar-monitoreetan egindako lanaren ondorioz. Haien aurkikuntzen argitalpenetan etorkizuneko pantaila lauko telebista eta monitoreen oinarrizko kontzeptu guztiak agertu ziren. Baina GKEk ez zuen jarraitu eskatutako I+Grekin, eta ez zuen inoiz eraiki une horretan funtzionatzen zuen pantaila laua.[3]

Pantaila lauaren lehen ekoizpena Aiken hodia izan zen, 1950eko hamarkadaren hasieran garatua eta 1958an ekoitzia kantitate mugatuetan. Etxeko telebistatan erabiltzeko merkaturatzeko saiakerek arazo askorekin egin zuten topo eta, ondorioz, sistema ez zen inoiz merkaturatu.[4]

Lehen plasma bidezko bisualizazio panela 1964an asmatu zuten Illinoisko Unibertsitatean.

Hegakorrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LCD pantailak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1959an, Bell Laborategietan asmatu zuten MOSFET delakoa (metal-oxidozko erdieroalearen eremu-efektuko transistorea edo MOS transistorea), eta 1960an aurkeztu zuten.[5][6] Lan horretan oinarrituta, film meheko transistorea (TFT) garatu zuten 1962an RCAn.[7] MOSFET desberdin bat zen, estandarra ez bezalakoa. TFTn oinarrituta, kristal likidozko pantaila (LCD) baten ideia sortu zuten1968an RCAn bertan.[8]

ELD motako lehenengo pantaila elektroluminiszenteaWestinghouse Electric Corporation-en garatu zen TFT erabiliz. 1973an, Westinghouse Researcheko T. Peter Brody, J,A. Asars eta G.D. Dixon eskutik aurkeztu zen film meheko transistoreekin egindako kristal likidoko lehen pantaila erakutsi zuten (TFT LCD).[9][10] Eta 1974an Brodyk eta Fang-Chen Luok, TFT erabiliz, aurkeztu zuten matrize aktiboko kristal likidoko lehen pantaila laua (LCD AM).[8]

1982an, AM LCD teknologian oinarrituta, poltsikoko LCD telebistak garatu ziren Japonian.[11] 2.1 hazbeteko Epson ET-10 telebista koloretako poltsikoko lehen LCD telebista izan zen, 1984an agertua.[12] 1988an, T. Nagayasu ingeniariak zuzendutako Sharp enpresako ikerketa-talde batek koloretako 14 hazbeteko LCD pantaila bat aurkeztu zuen, LCD pantailak izpi katodikoen hodia (CRT) ordeztuko zuela adituak sinestarazi zuen telebista.[8][13] 2013rako, kalitate handiko eta bereizmen handiko bisualizazio-gailu elektroniko moderno guztiek TFTn oinarritutako pantailak erabiltzen zituzten. 2006an-edo hasi ziren asko zabaltzen TFT pantailak Euskal Herrian.[14][15]

LED pantailak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LED teknologiako lehen pantaila Hewlett-Packard-ek (HP) garatu zuen eta 1968an aurkeztu zen. 1977an, James P Mitchellek prototipo bat egin zuen, agian LED monokromatikoko teknologian oinarritutako pantaila lauko lehen telebista.

2004an, Sony-ko Qualia 005 izan zen atzerako LED oinarria zuen lehen LCD pantaila.[16] Sony XEL-1, 2007an merkaturatua, OLED motako lehen telebista izan zen.

Ohiko modeloak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kristal likidozko pantaila (LCD)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LCD pantaila, bidaiarientzako jakinarazpen-panel funtzioarekin.

Kristal likidozko pantailak (LCD) arinak, trinkoak, eramangarriak, merkeak, fidagarriagoak eta izpi katodikoen pantailak baino erosoagoak dira. LCD pantailetan kristal likidozko geruza mehe bat erabiltzen da,

LCD diodo argi-igorlearekin (LED), atzetik argiztatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

LCD pantaila hauetan argiztapena LED bitartez egiten da. 2010eko hamarkadan pantaila ohikoenak dira.

Plasmazko panela[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amazoneko Kindle Keyboard irakurle elektronikoak liburu elektroniko baten orrialde bat erakusten duela. Liburuaren testuko Kindleren irudia pantailan egongo da bateria agortzen bada ere, baina kasu horretan erabiltzaileak ezin du beste orrialde batera aldatu.

Plasmazko pantaila batek beirazko bi plaka ditu, gas batez (neoia adib.) betetako espazio mehe batez bereiziak. Plaka horietako bakoitzak hainbat elektrodo paralelo ditu.

Panel elektroluminiszentea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pantaila elektroluminiszentean (ELD),irudia sortzen da plakei seinale elektrikoak aplikatuz fosforoa distira egin dezan.

Diodo organiko argi-igorlea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Diodo argi-igorle organikoa edo OLED (ingelesez: organic ligth-emitting diode), elektroluminiszente organiko izenez ere ezaguna, diodo argi-igorle (LED) mota bat da, zeina geruza elektrolumineszentea konposatu organikoen film batez osatuta dagoen. Geruza organiko honek bi elektrodoen artean kokatuta dago; elektrodo hauetako bat gardena izaten da. OLEDak display digitaletan erabiltzen dira; telebisten, monitoreen edo mugikorren antzeko gailuetan.

Estatikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Panel lauko pantaila estatikoak kolore-egoera biegonkorra duten materialez eginda daude. Irudiak ez du energia behar bere horretan mantentzeko, eta horren ondorioz energia aldetik askoz eraginkorragoa den pantaila da. Baina pantaila interaktibo baterako desegokia den eguneratze-abiadura motelak mugatzen du erabilera. Panel lau biegonkorreko pantailak, beraz, aplikazio mugatuetan ezartzen ari dira, kanpoko publizitatean, liburu elektronikoak irakurtzeko gailuetan eta erloju adimendunetan esaterako.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Zientzia, Elhuyar. (1997-03-01). «Pantaila lau eta mehea» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-04).
  2. ↑ Zientzia, Elhuyar. (1997-04-01). «Ordenadorearentzako pantaila laua» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-04).
  3. ↑ "Proposed Television Sets Would Feature Thin Screens." Popular Mechanics, Noviembre de 1954, p. 111.
  4. ↑ William Ross Aiken, "History of the Kaiser-Aiken, thin cathode ray tube", IEEE Transactions on Electron Devices, Volume 31 Issue 11 (Noviembre de 1984), pp. 1605-1608.
  5. ↑ «1960 - Metal Oxide Semiconductor (MOS) Transistor Demonstrated» The Silicon Engine (Computer History Museum).
  6. ↑ Atalla, M.; Kahng, D.. (1960). «Silicon-silicon dioxide field induced surface devices» IRE-AIEE Solid State Device Research Conference.
  7. ↑ Weimer, Paul K.. (Junio de 1962). «The TFT A New Thin-Film Transistor» Proceedings of the IRE 50 (6): 1462–1469.  doi:10.1109/JRPROC.1962.288190. ISSN 0096-8390..
  8. ↑ a b c Kawamoto, H.. (2012). «The Inventors of TFT Active-Matrix LCD Receive the 2011 IEEE Nishizawa Medal» Journal of Display Technology 8 (1): 3–4.  doi:10.1109/JDT.2011.2177740. ISSN 1551-319X..
  9. ↑ Kuo, Yue. (1 de enero de 2013). «Thin Film Transistor Technology—Past, Present, and Future» The Electrochemical Society Interface 22 (1): 55–61.  doi:10.1149/2.F06131if. ISSN 1064-8208..
  10. ↑ Brody, T. Peter; Asars, J. A.; Dixon, G. D.. (Noviembere de 1973). «A 6 × 6 inch 20 lines-per-inch liquid-crystal display panel» IEEE Transactions on Electron Devices 20 (11): 995–1001.  doi:10.1109/T-ED.1973.17780. ISSN 0018-9383..
  11. ↑ Morozumi, Shinji; Oguchi, Kouichi. (12 de octubre de 1982). «Current Status of LCD-TV Development in Japan» Molecular Crystals and Liquid Crystals 94 (1–2): 43–59.  doi:10.1080/00268948308084246. ISSN 0026-8941..
  12. ↑ «ET-10» Epson.
  13. ↑ Nagayasu, T.; Oketani, T.; Hirobe, T.; Kato, H.; Mizushima, S.; Take, H.; Yano, K.; Hijikigawa, M. et al.. (Octubre de 1988). «A 14-in.-diagonal full-color a-Si TFT LCD» Conference Record of the 1988 International Display Research Conference: 56–58.  doi:10.1109/DISPL.1988.11274..
  14. ↑ Aitzol, Lasa Oiarbide. (2006-03-01). «TFT pantaila lauak, azken berrikuntza» Zientzia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-12-04).
  15. ↑ Kortabitarte Egiguren, Irati. (2006). «Kristal likidozko pantailak hondatutakoan zer?» Elhuyar (Elhuyar Fundazioa) 206: 30-31..
  16. ↑ Wilkinson, Scott. (19 de noviembre de 2008). «Sony KDL-55XBR8 LCD TV» Sound & Vision.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • (Ingelesez) Borden, Howard C.; Pighini, Gerald P. «Solid-State Displays» Hewlett-Packard Journal, 20, 6, 1969.
  • (Ingelesez) Castellano, Joseph A. Liquid gold: the story of liquid crystal displays and the creation of an industry (en anglès). Nova Jersey: World Scientific, 2005. ISBN 981-238-956-3.
  • (Ingelesez) Kawamoto, H. «The Inventors of TFT Active-Matrix LCD Receive the 2011 IEEE Nishizawa Medal» (en anglès). Journal of Display Technology, 8, 1, 2012. DOI: 10.1109/JDT.2011.2177740. ISSN: 1551-319X.
  • (Ingelesez) Kimizuka, Noboru; Yamazaki, Shunpei. Physics and Technology of Crystalline Oxide Semiconductor CAAC-IGZO: Fundamentals (en anglès). John Wiley & Sons, 2016. ISBN 9781119247401.
  • (Ingelesez) Kramer, Bernhard. Advances in Solid State Physics (en anglès). Springer Science & Business Media, 2003. ISBN 9783540401506.
  • (Ingelesez) Morozumi, Shinji; Oguchi, Kouichi «Current Status of LCD-TV Development in Japan» (en anglès). Molecular Crystals and Liquid Crystals, 94, 1-2, 1982, pàg. 43–59. DOI: 10.1080/00268948308084246. ISSN: 0026-8941 ISSN 0026-8941.
  • (Ingelesez) Tang, C. W.; Vanslyke, S. A. «Organic electroluminescent diodes» (en anglès). Applied Physics Letters, 51, 12, 1987. Bibcode: 1987ApPhL..51..913T. DOI: 10.1063/1.98799.
  • (Ingelesez) Weimer, Paul K. «The TFT A New Thin-Film Transistor» (en anglès). Proceedings of the IRE, 50, 6, 1962, pàg. 1462–1469. DOI: 10.1109/JRPROC.1962.288190.. ISSN: 0096-8390.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Pantaila_lau&oldid=9476984"(e)tik eskuratuta