Txamorro (hizkuntza)
| Txamorro | |
|---|---|
| Chamorro — Chamorru | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak |
| Hiztunak | Ama-hizkuntza: 60.000 inguru. |
| Ofizialtasuna | Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak |
| UNESCO sailkapena | 2 zaurgarria |
| Araugilea | Ez du |
| Hizkuntza familia | |
|
giza hizkuntza austronesiar hizkuntzak Malaysiar-polinesiar hizkuntzak Western Malayo-Polynesian languages  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | aditza-subjektua-objektua eta hizkuntza eranskari |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 |
ch |
| ISO 639-2 |
cha |
| ISO 639-3 |
cha |
| Ethnologue |
cha |
| Glottolog |
cham1312 |
| Wikipedia |
ch |
- Artikulu hau hizkuntzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Txamorro».
Txamorroa (chamoru jatorrizko hizkuntzan) (Guam, Rota, Tinian, Saipan eta Mariana uharteetan; azken hauetan ingelesarekin batera koofiziala da) hitz egiten den austronesiar hizkuntza bat da.
Irla horiek 1521tik 1898ra Espainiaren menpe egon ziren eta, ondorioz, gaztelaniaren eragin handia du. Esaterako, bere alfabetoan ñ hizkia erabiltzen da. Lexikoan gaztelaniaren eragina oso nabarmena da, baina gramatika austronesiarra da oinarrian.
Hizkuntza aglutinatzailea da: hitz erroek hizki asko jaso ditzakete horrela haien esanahiak eta funtzioak aldatuz. Esaterako "In manmasanganenñaihon gui'" ("hitz egin genion denbora pixka bat") elementu hauek ditu:
- man- (plurala)
- -ma- (intensifikatzailea)
- sangan (aditza)
- -i- (nori)
- ñaihon (denbora pixka bat)
Hizkuntza honek ezaugarri mistoak ditu: espainieratik soinu batzuk eta hitz asko (%50) hartu baditu, Mikronesiako hizkuntzen elementu asko baditu ere.
Hiztunen aldetik, hauen kopurua gero eta txikiagoa da. Ingelesaren eraginez, gazte txamorroek haien hizkuntza baztertzen ari dira. Gaur egun 50.000 pertsona izan daitezke. Kasu askotan Estatu Batuetan uharte horietatik joandako etorkinek txamorro erabiltzen dute oraindik.
Eduki-taula
Chamorroren alfabetoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
ʔ (herskari glotistzarra), A, Å, B, Ch, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, Ñ, Ng, O, P, R, S, T, U, Y.
Letra hauen soinu korrespondentziak ez dira beti gaztelaniazkoak. Y "dz" bezala ahoskatzen da. N eta Ñ ez dira bereizten. CH "ts" ahoskatzen da. A eta Å hizkuntza idatzian ez dira ondo bereizten.
Adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eguneroko esaldiak txamorroz[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Håfa Adai | Kaixo |
| Buenas | Egun on |
| Håfa tatatmanu hao? | Nola zaude? |
| Håyi na'ån-mu? | Nola da zure izena? |
| Si Juan yo' | Ni Jon naiz |
| Ñålang yo' | Gose naiz |
| Amigo | Adiskide |
| adiós | Agur |
| Buenas días | Egun on |
| Maolek na Ha'åni | Egun on |
| Maolek na Talo'åni | Arratsalde on |
| Buenas Tåtdes | Arratsalde on |
| Maolek na Puenge | Gabon |
| Buenas Noches | Gabon |
| Håfa adai | Kaixo |
| Asta agupa' | Bihar arte |
| si Yu'us ma'åse' | Eskerrik asko |
| Buen probecho, Tåya' Guaha | Ez horregatik |
| Hu Guaiya Hao | Maite zaitut |
Zenbakiak txamorroz[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Unu, dos, tres, kuatro, sinko, sais, siette, ocho, nuebi, dies,
- onse, dose, trese, katotse, kinse, diesisáis, diesisiette, diesiocho, disinuebi,
- beinti (benti), treinta (trenta), kuarenta, sinkuenta, sisenta, sitenta, ochenta, nobenta,
- Sien, dos sientos, tres sientos... kinientos, sais sientos... nobesientos (nuebe sientos),
- Mit, dos mit, tres mit...
- Un miyón, dos miyón, tres miyón...
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- (Ingelesez) Chamorro hizkuntza Ethnologuen.
