Txamorro (hizkuntza)

Txamorro
	Chamorro — Chamorru
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak
Hiztunak	Ama-hizkuntza: 60.000 inguru.
Ofizialtasuna	Guam, Iparraldeko Mariana Uharteak
UNESCO sailkapena	2: kaltebera
Araugilea	Ez du
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	aditza-subjektua-objektua eta hizkuntza eranskaria
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ch
ISO 639-2	cha
ISO 639-3	cha
Ethnologue	cha
Glottolog	cham1312
Wikipedia	ch

Artikulu hau hizkuntzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Txamorro».

Txamorroa (chamoru jatorrizko hizkuntzan) (Guam, Rota, Tinian, Saipan eta Mariana uharteetan; azken hauetan ingelesarekin batera koofiziala da) hitz egiten den austronesiar hizkuntza bat da.

Irla horiek 1521tik 1898ra Espainiaren menpe egon ziren eta, ondorioz, gaztelaniaren eragin handia du. Esaterako, bere alfabetoan ñ hizkia erabiltzen da. Lexikoan gaztelaniaren eragina oso nabarmena da, baina gramatika austronesiarra da oinarrian.

Hizkuntza aglutinatzailea da: hitz erroek hizki asko jaso ditzakete horrela haien esanahiak eta funtzioak aldatuz. Esaterako "In manmasanganenñaihon gui'" ("hitz egin genion denbora pixka bat") elementu hauek ditu:

man- (plurala)
-ma- (intensifikatzailea)
sangan (aditza)
-i- (nori)
ñaihon (denbora pixka bat)

Hizkuntza honek ezaugarri mistoak ditu: espainieratik soinu batzuk eta hitz asko (%50) hartu baditu, Mikronesiako hizkuntzen elementu asko baditu ere.

Hiztunen aldetik, hauen kopurua gero eta txikiagoa da. Ingelesaren eraginez, gazte txamorroek haien hizkuntza baztertzen ari dira. Gaur egun 50.000 pertsona izan daitezke. Kasu askotan Estatu Batuetan uharte horietatik joandako etorkinek txamorro erabiltzen dute oraindik.

Chamorroren alfabetoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

ʔ (herskari glotistzarra), A, Å, B, Ch, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, Ñ, Ng, O, P, R, S, T, U, Y.

Letra hauen soinu korrespondentziak ez dira beti gaztelaniazkoak. Y "dz" bezala ahoskatzen da. N eta Ñ ez dira bereizten. CH "ts" ahoskatzen da. A eta Å hizkuntza idatzian ez dira ondo bereizten.

Adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pankarta elebiduna Guamgo aireportuan.

Chamorroren hiztunak Estatu Batuetan.

Eguneroko esaldiak txamorroz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Håfa Adai	Kaixo
Buenas	Egun on
Håfa tatatmanu hao?	Nola zaude?
Håyi na'ån-mu?	Nola da zure izena?
Si Juan yo'	Ni Jon naiz
Ñålang yo'	Gose naiz
Amigo	Adiskide

adiós	Agur
Buenas días	Egun on
Maolek na Ha'åni	Egun on
Maolek na Talo'åni	Arratsalde on
Buenas Tåtdes	Arratsalde on
Maolek na Puenge	Gabon
Buenas Noches	Gabon