Virginia Grütter
| Virginia Grütter | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Puntarenas, 1929ko apirilaren 20a |
| Herrialdea |  Costa Rica |
| Heriotza | 2000ko martxoaren 3a (70 urte) |
| Heriotza modua | : arnas gutxiegitasuna |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania alemana |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea, poeta eta aktorea |
| Enplegatzailea(k) | University of Costa Rica (en)  |
Virginia Grütter, jaiotzaz Virginia Teresa del Carmen e Inés (Puntarenas, Costa Rica, 1929ko apirilaren 20a – 2000ko martxoaren 3a) Costa Ricako idazlea, aktorea eta antzerki-zuzendaria izan zen. 2021eko uztailaren 21ean, Aberriaren Benemerita izendatu zuten, herrialdeko politikari, literaturari eta kulturari egindako ekarpenengatik.[1][2][3][4][5]
Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1929ko apirilaren 20an jaio zen Puntarenas probintzian, Costa Ricako hego-mendebaldean. Lía Jiménez Guido eta sekula ezaguut ez zuen Mariano Valenzuelaren alaba zen. Jaio eta handik gutxira, ama Rolando Grütter Graffekin ezkondu zen. Alemaniarra zen Grütter, eta Costa Ricara iritsi zen garai hartako Europako krisitik ihesi. Handik aurrera, Virginiak aitaordearen abizena hartu zuen.
Lehen mailako ikasketak Puntarenas hirian egin zituen, eta alemana ere hantxe ikasi zuen. Artean neskatoa zelarik, gurasoek Hanburgora joatea erabaki zuten, Rolandoren senideekin elkartzeko; han, Virginiak nazismoarekin lehen harremanak izan zituen. Familiak Milan, Venezia, Tirol eta Austria ere bisitatu zituen, eta, han zeudela, Alemaniak Poloniari gerra deklaratu ziola jakin zuten. Ondorioz, familia erabat banandu zen: Virginia amarekin batera Genovan babestu zen, eta aitak, berriz, Sobietar Batasunera eta Japoniara ihes egin behar izan zuen. Familia Costa Rican elkartu zen 1941ean, Rafael Ángel Calderón Guardiaren gobernua herrialde hartan bizi ziren alemaniar herritarrak jazartzen hasi zenean; Rolando berehala harrapatu eta Texaseko presondegi batera bidali zuten.
Costa Ricara itzuli zenean, Virginiak berriro ekin zion bigarren mailako ikasketei. Desobedientziak, zigorrek eta idazketarekin izandako lehen harremanek markatu zuten garai hura. Gero, 1942an, hamahiru urte zituela, amarekin Ipar Amerikara joatea erabaki zuen, aitarekin elkartzeko. Hara iritsitakoan, hirurak beste preso zibil batzuengatik trukatu zituzten eta Europarantz abiatu ziren. Familiak Atlantikoa, Portugal, Espainia eta Frantzia zeharkatu zituen, eta, azkenean, Saarbruckenen finkatu zen, Frantzia eta Alemania arteko mugan. Handik gutxira, Virginia Freudenstadt-era bidali zuten, bigarren mailako ikasketak amaitzeko. Hala ere, eskolatik bota egin zuten odol alemaniar garbirik ez izateagatik. Europako lurraldean eman zituen azken hilabeteak gerraren amaieran izan ziren, baina baita gosete handi baten sufrimendua ere, familia errefuxiatu gisa Munichera joan zenean amaitu zena; ondoren, Frantzia zeharkatu zuten berriro, Panamara joan ziren eta Puntaresera itzuli ziren.
Virginia, hiru aldiz ezkondu zen, eta hiru seme-alaba izan zituen. Unibertsitatean sartu zen, eta artea, literatura eta filosofia ikasi zituen. Hamarkada batez Kuban lan egin zuen antzerki- eta opera-zuzendari gisa; gainera, Costa Rican sortu zen antzerki-eszenaren ondorioz, Arlequín Antzokia sortu zuen, Jean Moulaert-ekin batera, San Jose hirian. Horrez gain, bostehun intelektual baino gehiago mobilizatu zituen Estatuko argitaletxe baten sorrera eskatzeko. Hori 1959an zehaztu zen, Costa Rica argitaletxearen sorrerarekin. Urte batzuk geroago, arte dramatikoekiko zaletasunak Alemaniara eraman zuen, non Berliner Ensemble, Bertolt Brechtek sortutako antzerki-konpainia mitikoan parte hartu zuen.
Ameriketara itzulita, Virginia Carlos Pérez Vargas publizista eta ezkertiar militante txiletarrarekin ezkondu zen. Hala ere, 1974an, Augusto Pinocheten estatu-kolpearen ondoren, Carlos preso hartu zuten, eta inoiz ez zen haren berri izan. Virginiak mekanismo politiko eta diplomatiko guztiak erabili zituen senarra berreskuratzen saiatzeko. Haren ahaleginak, Txileko beste hainbat emakumerenak bezala, alferrikakoak izan ziren. Horren ondoren, Virginiak beste borroka luze bati ekin behar izan zion bere alaba Liana askatzeko. Nikaraguan atxilotu zuten Anastasio Somozaren erregimenean, eta garaipen sandinistaren ondoren baino ez zuen lortu errekuperatzea. Handik aurrera, militantzia handia egin zuen ezkerreko mugimenduarekin Costa Rican, eta, horregatik, haren literatura-ekoizpena zentsuratu egin zen hainbat hamarkadatan.
Bere bizitzako azken urteetan, Virginiak antzerkigintzako irakasle gisa lan egin zuen Costa Ricako Unibertsitatean. 2000ko martxoaren 3an hil zen, arnasa gelditu ondoren. Hil baino bost urte lehenago, 1995ean, bere bizitzako eta obraren zati bateko gertaera batzuk laburbiltzen zituen dokumental bat egin zen. "Virginia Grütter: Más fuerte que el dolor - stärker als der Schmerz" izenburua duen filma Quinka F. Stoehr zinemagile alemanak zuzendu zuen eta bi urte geroago aurkeztu zen Costa Rican.
Literatura-lana[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Virginia Grütter-en literatura-ekoizpena Bigarren Errepublikaren belaunaldikoa da, batez ere 1950eko hamarkadatik aurrera garatua. Belaunaldi horrek Costa Ricako Literaturan aldi berri bat inauguratu zuen, gertaera historiko batzuen eragin handia izan zuena, hala nola Bigarren Mundu Gerraren eta 48ko Iraultzaren eragina Costa Rican. Garai horretako lirika bere subjektibotasunagatik bereizten da, baita gizartearen salaketarantz, gai erotikoetarantz eta modernitatearen berezko transformazioetarantz bilatzeagatik ere.
Grütter-en idatziak urrundu egin ziren ohiko metrikatik, bertsogintza zorrotzak alde batera utzi eta poesia prosaikoagoari eta eguneroko hizkuntzatik hurbilago dagoenari paso eman ziondio. Gorputzaren eta erotismoaren esplorazioaren bidez ere agerian geratzu zen sexu-diskurtsoa hartu izana; alderdi hori ia ordura arte gizonen esku zegoen soilik. Gainera, eragin ideologiko eta politikoa, izaki modernoaren krisi existentziala eta subjektuen erotzea erakutsi ziren, gero eta inkomunikatuagoa eta hutsalagoa zen mundu baten aurrean.
Gai horiek Grütterrek narratiban sartu zituen bi eleberrietan mantendu ziren: Lagunak eta haizea eta Desagertua (Los amigos y el viento y Desaparecido). Bi kontakizunek maila autobiografiko argia dute. Horietako lehenengoan, Grütterrek Alemania Nazian izandako bizipenei buruz hitz egin zuen, gerratik kanpo izandako bizitzari buruz eta gerrak gizabanakoak gizatasunik gabe uzteko zuen moduari buruz. Desagertuak (Desaparecido) Txileko diktaduran izandako arazoak azaldu zituen. Testu osoa Pinocheten diktadura militarraren pean Carlos senarra desagertzean oinarritu zen. Era berean, azpimarratzekoa da Costa Ricako dramaturgian Arlequín Antzokiaren sorrerarekin izan zuen ekarpena, Costa Ricako arte dramatikoen garapenerako euskarri garrantzitsua izan baitzen.
Argitalpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Poesia
- "Dame la mano" (1954).
- "Poesía de este mundo" (1973).
- "Cantos de cuna y de batalla" (1994). Literaturako Áncora saria 1996an.
Prosa
- "Los amigos y el viento" (jatorrizko izenburua "Boris" zen) (1978).
- "Desaparecido" (1980).
- "Canto a mi tiempo: memorias" (1998).
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «Virginia Grütter Jiménez - El arte literario y su teoría» heredia-costarica.zonalibre.org (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ Txantiloi:Es-CR «VIRGINIA GRÜTTER (1929-2000) - Revista El Pez Soluble» revistaelpezsoluble.com 2024-02-10 (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Falleció la Grütter» La Nación 2000-03-04 (Noiz kontsultatua: 2024-06-17).
- ↑ ISSN https://semanariouniversidad.com/cultura/la-lucha-sin-fin-de-virginia-grutter/..
- ↑ ISSN https://www.editorialcostarica.com/escritor/1099..
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Grutter, V. (1998). Nire garaiko kantua: memoriak. San Jose: Mujeres argitaletxea.
- Monge Meza, F.K. (1984). La imagen separada: modelos ideológicos de la poesía costarricense, 1950-1980. San Jose: Liburuaren Institutua, MCJD.
- Quesada Soto, A. (2010) Breve historia de la literatura costarricense. San Jose: Costa Rica argitaletxea.
- Ugalde E. (2010) Virginia Grutter. In: Liburu Kluba. 2012ko irailaren 25ean berreskuratua: https://web.archive.org/web/20110202110050/http://www.clubdelibros.com/biografias/183-virginia-grutter.html
- Víquez Guzmán, B. (2009) Virginia Grutter Jiménez. In: arte literarioa eta bere teoria. 2012ko irailaren 25ean berreskuratua:
http://heredia-costarica.zonalibre.org/archives/2009/09/virginia-grutter-jimenez.html
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Virginia Grütter-en poemak Más allá de la sílaba, antología poética costarricense. Estatuko Unibertsitatetik Costa Ricako Distantziara: [1] artxibatu zuten .
- "Virginia Grütter: más fuerte que el dolor" filmaren fitxa teknikoa, Quinka F. Stoehr zinemagilearen leku ofizialean: [2]
