Lankide:Joxan Garaialde/Sudango historia

Antzinatean Nubia izenez ezaguna, Sudan pixkanaka arabiar munduan sartu zen VII. mendeko hedapen islamikoan. Hegoaldean, musulmanek kontrolatzen ez zutena, esklabo-harrapatzaileen erasoak jasan zituen.

1820 eta 1822 artean, Egiptok Sudan konkistatu, eta bereganatu zuen, gero britainiar eragin-esparruan sartzeko. Erresuma Batuak, 1956an, independentzia eman zion. Harrezkero, azken 46 urteetan, gerra zibila jasan du, hein handi batean, gobernu musulmanen eta Xaria edo lege musulmanaren aurka dauden alderdi kristau eta animisten arteko liskarrek bultzatuta.

Historiaurrea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

K.a. zortzigarren milurtekoaren inguruan, Neolitoko kulturako herriak gaur egungo Sudanen lokatz-adreiluzko herri gotortuetan finkatu ziren, Niloko ehiza eta arrantzaren osagarri bezala aleak biltzen eta abereak hazten zituztenak. Ikerketa antropologiko eta arkeologikoek adierazten dutenez, Nagada aro aurre dinastikoan zehar, Nubiako eta Goi Egiptoko populazioak, etnikoki eta kulturalki, ia berdinak ziren, 3300. urterako faraonen erregetzaren eboluzio-sistemak bezalaxe^[1]. Beharbada, egungo lurraldean, garai protohistoriakotik kuxita eta nilosaharar herriak bizi ziren, jatorri ziur gabeko beste herri batzuekin batera, hala nola meroitarrak .

Antzinako kulturak eta klasikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera: «Naqada (cultura)», «Reino de Kush», «Meroe» eta «Nobatia»

Sudanen iparraldeko lehen erregistro historikoa, K.a. 3. milurtekokoa, Egiptoko iturrietatik dator, eta Niloko lehen kataratatik ibaian gorako lurra, Kush izenekoa, eremu miserable gisa deskribatzen dute. Mendeetan zehar, merkataritza gaur egungo Sudan lurretara garatu zen. Egiptotik etorritako karabanek alea eraman zuten Kushera, eta, ibaian behera, Aswanera itzultzen ziren boliarekin, intsentsuarekin, larruekin eta kornalinarekin (bitxigintzan eta gezi-puntetan erabiltzen zen harria). Egiptoko gobernadoreek bereziki baloratzen zuten Nubia bere urreagatik, eta faraoiaren armadan sartu ziren soldaduengatik. Aldian behin, Erresuma Zaharrean, Egiptoko espedizio militarrak Kushen barneratu izan ziren.

Kristautasuna Nubian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

350. urtean, meroitar erreinua inbaditu, eta suntsitu zuen Aksum etiopiar erreinuak. Handik aurrera, Nubiak 3 erresuma berriren lekua utzi zien: Nobatia, Makuria eta Aloa, kristautasuna erlijio ofiziala zen meroitiko erreinuaren oinordeko politiko eta kultural bihurtuz. Nobatiak, iparraldean, Faras-en zuen hiriburua, gaur egungo Egipton, Makuriak Dunqulah-n zuen hiriburua, Niloko antzinako hirian Dunqulah modernotik 150 kilometro inguru hegoaldera, eta Aloa, Meroe zaharraren bihotzean, hegoaldean, Sawban zuen hiriburua. Hiru erreinuetan, gerlari-aristokraziek biztanleria meroitarrak gobernatu zituzten errege gorteetatik, non funtzionarioek bizantziar gortearen antzeko titulu grekoak zituzten.

Nubiaren islamizazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera: «Islamización de Sudán»

Islama K.o. 640. urte inguruan hasi zen sartzen, musulmanen Egiptoren inbasioaren ondorioz, hegoalderantz bultzatzen hasita. 651. urte inguruan, Egiptoko gobernadore musulmanak kanpaina bat abiatu zuen hegoalderantz, Dongolaraino iritsi zena. Armada arabiar eta musulmanek erresistentzia gogorra eta aberastasun gutxirekin egin zuten topo. Arabiarren eta Makuriako erresumaren arteko bake ituna sinatu zen, ia 7 mendez indarrean egon zena.

Arabiar merkatarien klase bat ezarri, eta ekonomia menderatu zuen Sudan feudalean. Hurrengo 1200 urteetan, erresuma garrantzitsuen artean, aipatutako Nobatia, Makuria eta Alodia izan ziren; Erdi Aroaren amaieran, erresuma horiek Sennar Sultanerria islamiarrak ordezkatu zituen jada.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ [1]

[[Kategoria:Sudango historia]]

[1] [1]

[1]