Pina Bausch

Pina Bausch
	Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Philippine Bausch
Jaiotza	Solingen, 1940ko uztailaren 27a
Herrialdea	Alemania
Heriotza	Wuppertal, 2009ko ekainaren 30a (68 urte)
Hobiratze lekua	Wuppertal
Heriotza modua	berezko heriotza: birikako minbizia
Familia
Ezkontidea(k)	Ronald Kay (en) (1980 - 2009)
Seme-alabak	ikusi Rolf Salomon Bausch (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Folkwang University of the Arts (en) ; Juilliard School (en)
Hizkuntzak	alemana
Irakaslea(k)	Kurt Jooss; Antony Tudor; José Limón (en) ; Trude Pohl (en)
Ikaslea(k)	ikusi Raphaëlle Delaunay (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	koreografoa, ballet dantzaria, ballet-irakaslea, unibertsitateko irakaslea, film-zuzendaria eta gidoilaria
Lan nabarmenak	ikusi Café Müller (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena ; Ring of Honour of the city Wuppertal (1997ko abenduaren 17a) ; Goethe Saria (2008) ; Musikpreis der Stadt Duisburg (2008) ; State Prize of North Rhine-Westphalia (1990) ; Praemium Imperiale (1999) ; Ohorezko Legioko zalduna ; Arte eta letren komendadorea ; Italiako Errepublikako Merituaren Ordenako komendadore ; Grand Officer of the Military Order of Saint James of the Sword ; Honorary doctor of the University of Bologna ; Kyoto Prize in Arts and Philosophy (2007) ; Knight Commander's Cross of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany (1997) ; Fellow of the American Academy of Arts and Sciences ; Pour le Mérite ordena ; Deutscher Tanzpreis ; Europe Theatre Prize (1999) ;
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
	pinabausch.org eta pinabausch.de

Phillippina Pina Bausch (Solingen, Alemania, 1940ko uztailaren 27a - Wuppertal, Alemania, 2009ko ekainaren 30a) dantzari modernoa, koreografoa, dantza irakaslea eta ballet zuzendaria izan zen. Dantza-antzerki berritzaileenaren sortzailea eta ballet modernoaren dantzaririk onenetariko bat. Ikasketak amaitutakoan, New American Ballet eta Metropolitan Opera House Ballet taldeekin egin zuen dantza, New Yorken. 1973an, bere konpainia sortu zuen, Tanztheater. Wuppertal hiriko operaren balleta ere zuzendu zuen. Koreografiaren arloan, hauek dira Pina Bauschen lanik aipagarrienak: Ifigenia Tauriden (1974), Orfeo eta Euridize (1975), Zazpi bekatu nagusiak (1976), Palermo, Palermo (1990), Wissenland, (2000), Für die Kinder von Gestern, Heute und Morgen (2002), Ten Chi (2004), Rouh Out (2005). 1983an, Federico Felliniren E la nave va filmean parte hartu zuen.

Hastapenak

Pina Bausch Solingenen jaio zen, Düsseldorf inguruan. Gonbidatuen geladun jatetxe bateko jabe ziren August eta Anita Bauschen hiru seme alabetatik gazteena izan zen.

Bizitza pertsonala

Bausch, Rolf Borzik alemaniarrarekin ezkondua zen, 1980an leuzemiaz zendu zen arropa diseinatzailearekin. 1981ean Ronald Kay bizi osorako izango zen bikote bilakatu zen, Bauschen seme Salomonen aita izango zena.

Ibilbide profesionala

Bausch gazterik hasi zen dantzan. 1955. urtean, 14 urte besterik ez zituela Essengo Folkwangschulen sartu zen, garaian Alemanian influentziarik handieneko koreografo zen Kurt Joossek zuzendua, Alemaniako dantza espresionistaren sortzaileetariko bat.

1959. urtean graduatu ondoren, 1960.ean Bauschek Alemania utzi zuen diru-laguntza bati esker New Yorkeko Juilliard eskolan bere ikasketekin jarraitzeko. Bere irakasleen artean Antony Tudor, José Limón, eta Paul Taylor zeuden. Handik gutxira hasi zen Bausch Tudorrekin Metropolitan Opera Ballet Companyn eta Paul Taylorrekin New American Balleten dantzan. 1960.ean Taylor Spoletora (Italia) Tablet bere lan berria aurkeztera gonbidatua izan zenean Bausch berarekin eraman zuen. New Yorken Paul Sanasardo eta Donya Feuerren dantza konpainian ere parte hartu zuen, hauekin 1961. urtean zehar bi pieza desberdinetan elkarlanean aritu zelarik.

1962an, Bauschek Jooss-ren Folkwang Ballett Company berriarekin bat egin zuen hainbat lanetan parte hartu zuelarik. 1968an, bere lehen lana koreografiatu zuen, Fragment, Béla Bartókren musikarekin. 1969.ean Jooss zuzendari artistiko gisa ordezkatu zuen.

Tanztheater Wuppertal Pina Bausch

1972. urtean, Bausch Wuppertal Opera Balletean zuzendari artistiko gisa hasi zen lanean, gerora Tanztheater Wuppertal Pina Bausch bezala berrizendatua izango zenean. Konpainiak lan original ugari ditu errepertorioan eta baita munduan zeharreko etengabeko birak ere.

Bere dantza-antzerki lanik entzutetsuenen artean Café Müller (1978) malenkoniatsua, non dantzariak eszenatokian mahai eta aulkien aurka kolpatzen diren eta Rite of Spring (1975) hunkigarria daude, non eszenatokia lurrez beterik zegoen.

Gizon eta emakumeen arteko elkarrekintza bere lanean sarritan aurki daitekeen gaia da, Pedro Almodovarrek zuzenduriko Talk to her filmerako inspirazio izan zena, ikus-entzule gehiagorengana hurbilduz. Bauschren piezak elkarrizketa eta ekintza unitate txikiz osatuak daude, askotan izate surrealistaz. Errepikapena estrukturarako tresna garrantzitsua da. Bere multimedia ekoizpen anitzek sarritan eszenatoki landu eta musika eklektikoa darabiltzate. Vollmonden, eszenatoki erdia amildegi harritsu eta erraldoi batek hartua dago, eta soinu bandak musikak portugesetik hasi eta K. D. Langeraino ibilbidea egiten du.

1983an, Federico Felliniren And the Ship Sails On filmean La Principessa Lherimiaren papera antzeztu zuen. The Tanztheater Wuppertanl Pina Bauschek Los Angelesen egin zuen bere estatubatuar debuta, 1984ko Olympic Arts Festivaleko irekiera emanaldian.

Bere lana 1973tik aurrera

1973 Fritz
1973 Iphigenie auf Tauris
1974 Zwei Krawatten
1974 Ich bring dich um die Ecke und Adagio – Fünf Lieder von Gustav Mahler
1975 Orpheus und Eurydike
1975 Frühlingsopfer
1976 Die sieben Todsünden
1977 Blaubart – Beim Anhören einer Tonbandaufnahme von Béla Bartóks Oper „Herzog Blaubarts Burg“
1977 Komm tanz mit mir
1977 Renate wandert aus
1978 Er nimmt sie an der Hand und führt sie in sein Schloss, die anderen folgen
1978 Café Müller
1978 Kontakthof
1979 Arien
1979 Keuschheitslegende
1980 Ein Stück von Pina Bausch
1980 Bandoneon
1982 Walzer
1982 Nelken
1984 Auf dem Gebirge hat man ein Geschrei gehört
1985 Two Cigarettes in the Dark
1986 Viktor
1987 Ahnen
1989 Palermo Palermo
1991 Tanzabend II
1993 Das Stück mit dem Schiff
1994 Ein Trauerspiel
1995 Danzón
1996 Nur Du
1997 Der Fensterputzer
1998 Masurca Fogo
1999 O Dido
2000 Wiesenland
2000 Kontakthof – 65 urtetik goragoko dantzariekin
2001 Água
2002 Für die Kinder von gestern, heute und morgen
2003 Nefés
2004 Ten Chi
2005 Rough Cut
2006 Vollmond
2007 Bamboo Blues
2008 Sweet Mambo
2008 Kontakthof – 14 urtetik goragoko dantzariekin
2009 …como el musguito en la piedra, ay si, si, si …

Sari eta ohoreak

Bauschek jasotako sarien artean Erresuma Batuko Laurence Olivier saria eta Japoniako Kyoto saria daude. 2008an Frankfurt am Maingo hiriak Goethe sari entzutetsuarekin saritu zuen. 2009an American Academy of Arts and Sience-ek ohorezko atzerritar kide izendatu zuen.

Urte berean, Bausch Wim Wenders film-zuzendariarekin elkarkidetzan hasi zen Pina izeneko 3D dokumental batean. Filmea, Berlinalen estreinatua izan zen 2011an.

Bauschren zenbait lan 2012ko ekaina eta uztailean zehar taularatuak izango dira Londreseko 2012ko Joku Olinpikoen aurretik jazoko diren Olinpiada Kulturalean zehar. Lan hauek 1986 eta 2009 artean Bausch bisitatu eta egotera gonbidatua izan zen munduan zeharreko 10 toki desberdinetan sortuak izan ziren - India, Brasil, Palermo, Hong Kong, Los Angeles, Budapest, Estanbul, Santiago, Erroma eta Japonia. Lan hauetarik zazpi ez dira sekulan Erresuma Batuan ikusiak izan.

Heriotza

Bausch 2009ko ekainaren 30ean hil zen Wuppertalen, Alemania, biriketako minbiziaz 68 urte zituela, urte askoan erretzaile izanagatik. Heriotza minbizia diagnostikatu eta bost egunetara gertatu zen, Wim Wendersen dokumentalaren grabaketa hasi baino bi egun lehenago. Pina dokumentala, 2011 bukaeran estreinatua izan zen Estatu Batuetan, Pina Bauschen memorian.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Pina Bausch

Webgune ofiziala

Datuak: Q155538
Multimedia: Pina Bausch / Q155538