Pura Maortua

Wikipedia, Entziklopedia askea
Pura Maortua

Bizitza
JaiotzaElorrio, 1883ko apirilaren 10a
Herrialdea Bizkaia, Euskal Herria
HeriotzaMadril, 1972ko abenduaren 3a (89 urte)
Familia
Seme-alabak
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakantzerki zuzendaria
KidetzaLyceum Club Femenino
Gizalegezko Hezkuntzako Emakumeen Elkartea

Pura Maortua Lombera, ezkondu eta gero Pura Ucelay (Limpias, Kantabria, 1883ko apirilaren 10a – Madril, 1972ko abenduaren 3a), XX. mendeko antzerki-zuzendaria izan zen.[1]

Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Familia aberats batean jaio zen. Ama Purificación Lombera izan zen, Limpias herrikoa, eta aita Ramon Maortua, Elorriokoa (Bizkaia), koipe- eta xaboi-industrietan aritzen zena. Gaztaroa Kantabrian eman zuen, baina Madrilen bizi izan zen osaba batekin, José Gómez Ocañarekin, Unibertsitate Zentraleko fisiologiako katedradunarekin. Madrilgo kultur munduan hasi zen, eta Espainian, Frantzian eta Italian bidaiatu zuen.[2]

Enrique Ucelayrekin ezkondu ondoren, Madrilen kokatu zen behin betiko. Lau alaba izan zituen, horietako bat, Matilde Ucelay, Espainiako arkitekturan lizentziatutako lehen emakumea, eta 2004ko Sari Nazionalaren irabazlea izan zen.[2] Beste alaba bat Margarita Ucelay filologoa eta Federico García Lorcaren obran aditua zen.[3]

Emakumezkoen Lyceum Kluba[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lyceum Club Femeninoaren bazkide sortzailea izan zen, 1926ko azaroan Casa de las Siete Chimeneas ('Zazpi Tximinien Etxea') eraikinean inauguratu zena. Bera arduratu zen dekorazioaz.[4] Prentsak inaugurazioaren berri eman zuen: Eusebio de Gorbea, Elena Fortunen senarra, La libertad egunkarian agertutako artikulu batean, fundatzaile entzutetsuenen (besteak beste, Maortua) deskribapena egin zuen. Artikuluaren amaieran galdera batzuk egiten ziren, eta galdera horietako batzuk erantzun egin zizkion. Maortuaren erantzunak urte horretako abenduaren 24an agertu ziren. Horietan ikuspegi feminista eman zuen:

"Lyceum club sortu zela uste dut, Espainiako emakumeak bere foruak konkistatzeko zuen beharragatik eta berari dagokion begiruneagatik, gizakiak dituen gaitasun, eskubide eta betebehar berdintsuak dituen gizaki gisa."

Gainera, aurrerapen handia izan zela uste zuen, bai gizonarentzat bai emakumearentzat.[5]

Gizalegea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

María Lejárraga eta María Rodrigorekin batera, Gizalegezko Hezkuntzako Emakumeen Elkartea ('Asociación Femenina de Educación Cívica') sortu zuen. Fundazio hori Lejárragak iragarri zuen 1931ko abuztuan Ateneoko tribunatik, eta gero propaganda-paperetan eta paper solteetan egunkarietan. 1932ko martxoan hasi ziren jarduerak Madrilgo Goi Mailako Irakasle Eskolako lokaletan, eta ekainean egoitza batera aldatu ziren. Klase ertainari zuzendutako elkarte bat zen, bilgune bat eta gizarte-ekintzako plataforma bat emateaz gain, kultura-prestakuntzaz arduratzen zena. Ikastaroak eman zituztenen artean Clara Campoamor, María de Maeztu eta Fernando de los Ríos zeuden. Gizalege elkartean 'Club Anfistora' izenekoa ere sortu zen. Hasiera batean 'Kultur Antzerki Kluba' deitu zen, baina García Lorcaren iradokizunari jarraituz izen horixe hartu zuen.[6]

Anfistora elkartea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1932ko udazkenean, baimena eskatu zion García Lorcari La zapatera prodigiosa ('Zapatagile miresgarria') interpretatzeko. Lorcak onartu egin zuen, baina fartsaren berrezarpenarekin batera zentsuratutako bere obra bat estreinatzea nahi izan zuen. Horretarako, Maortuak kopia konfiskatuetako bat lortu behar zuen.[7] Lortu egin zuen, eta 1933ko apirilaren 5eanTeatro Españolen estreinatu zen Amor de don Perlimplín con Belisa en su jardín ('Don Perlimplinen eta Belisaren arteko maitasuna lorategian') lana, 1928an amaitutakoa, eta eduki erotikoagatik Primo de Riveraren diktadurak debekatu egin zuena.[8] Gregorio Marañón aulkitik altxatu zen, Perlimplinen erotismoak eta gizonezkoen ahultasunak asaldatuta.[9] Eszenaratzean Santiago Ontañón marrazkilaria eta Fontanals eszenografoa aritu ziren.[10] Maortuak jantziak sortu zituen.[11]

1935eko urtarrilean Peribáñez y el comendador de Ocaña ('Peribáñez eta Ocañako komendadorea') lanaren bertsio bat estreinatu zuen García Lorcarekin batera, Lope de Vegaren heriotzaren urteurrenean. Arrakasta handia izan zuen, eta, nahiz eta Madrilgo Udalak onenaren saria eman, parte hartzen zuten konpainia profesionalak kalitatez gainditzen baitzituzten, ezin izan zuten saria jaso konpainia horien protestagatik. Ordain gisa, beste aurkezpen bat egiteko beharrezko laguntza jaso zuten.[12]

1935ean Valle Inclanen baimena lortu zuen Los cuernos de don Friolera ('Hozkirri jaunaren adarrak')lanaren esperpentoa eszenaratzeko. Estreinaldia 1936. urtearen hasieran egitekoa zen, baina, egilea hil zenean, Josefina Blanco alargunak, Maortua Lyceumetik ezagutzen zuenak, eskaera eginda, bertan behera geratu zen. Vallek bere azken nahia adierazi zuen, bere heriotzaren berri ematea debekatzen zuena, helburu politikoekin erabiliko zuten beldur zelako. Aktoreak matxinatu egin ziren, eta, Anfistoratik alde eginda, Nueva Escenarekin estreinatu zuten, Rafael Alberti eta María Teresa León zuzendari lanetan.[13]

Así que pasen cinco años lanaren lehenengo saiakera 1936ko maiatzean egin zuen egilearekin batera, baina haren hilketak ezinezkoa egin zuen.[14] Ian Gibson-en arabera, Lorcak proposatu zion estreinaldia atzeratzea Doña Rosita la soltera ('Doña Rosita ezkongabea') lanaren osterako, eta hark bazekien publikoari mesede egingo ziola, berak bazekielako ulertzen zaila zela-eta. Maortuaren eskuizkribu mekanografiatua gordetzen da, entseguetarako balio izan zuena eta Lorcaren eskuz egindako letra-zuzenketak dituena.[10]

Gerra Zibilaren ondoren[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerra ondoren, Arturo Ruiz Castillori lagundu zion bere filmetako batzuen jantzietan.[2] Ganbera eta Saiakera Antzokian ere Deseo bajo los olmos ('Desioa zumar azpian') lana zuzendu zuen.[15]

Bere bizitzako azken urteetan, irakurtzen uzten ez zion gaixotasuna izan zuen. 1972ko abenduaren 3an hil zen, 89 urte zituela.[2]

Ondorengoak eta legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pura Maortuak lau alaba izan zituen: bat Matilde Ucelay izan zen, Espainiako lehen arkitektoa eta, beste bat, Margarita Ucelay, Estatu Batuetan garatutako bizitza akademikoan, bere amak hasitako Lorcari buruzko lanari jarraipena eman ziona.[16]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Pura Maortua Lombera | Real Academia de la Historia» dbe.rah.es.
  2. ↑ a b c d «Pura Maortua de Ucelay» Universo Lorca.
  3. ↑ «Margarita Ucelay y el exilio femenino» Crónica Global.
  4. ↑ Igrexas, Loreto. (5 de marzo de 2019). «Ni tontas ni locas: las mujeres del Lyceum Club Femenino» Jot Down Cultural Magazine.
  5. ↑ Aguilera Sastre, Juan. (2011). «Las fundadoras del Lyceum Club Femenino» Brocar.
  6. ↑ Matilla Quiza, María Jesús. María Lejárraga y el asociacionismo femenino. 1900-1936. .
  7. ↑ «StackPath» www.galaxiagutenberg.com (Noiz kontsultatua: 2022-04-01).
  8. ↑ (Ingelesez) «Journal Rassegna iberistica» edizionicafoscari.unive.it (Noiz kontsultatua: 2022-04-01).
  9. ↑ Filho, Claudio Castro. (2014). «Las vértebras de la censura: Amor de don Perlimplín, una aleluya erótica lorquiana» Revista de Letras 54 (2) ISSN 1981-7886..
  10. ↑ a b «Información» www.madridteatro.eu.
  11. ↑ «La obra "pornográfica" de García Lorca. Efemérides de teatro | CDT · Teatro Español» teatro.es.
  12. ↑ Castro queiroz de Almeida, Luiza. (2017). «Tragedias y dramas áureos del poder injusto en la escena española contemporánea (1980-2010)» Universitat de Barcelona.
  13. ↑ DouGHERTY, Dru. [https://kb.osu.edu/bitstream/handle/1811/77380/EC_V11N2_043.pdf «EL ESPERPENTO A ESCENA: EL ESTRENO EN MADRID DE LOS CUERNOS DE DON FRIOLERA DE VALLE-INCLÁN (1936)»] University of California, Berkeley.
  14. ↑ Katona, Eszter. [http://publicatio.bibl.u-szeged.hu/11343/14/3222921.pdf «La relatividad de los relojes. La (posible) influencia de Einstein sobre García Lorca, Dalí y Buñuel»] Universidad de Szeged.
  15. ↑ «ABC (Madrid) - 04/02/1954, p. 29 - ABC.es Hemeroteca» hemeroteca.abc.es.
  16. ↑ «Margarita Ucelay y el exilio femenino» Crónica Global.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Pura_Maortua&oldid=9663980"(e)tik eskuratuta