Txongil (Espainiako Urrezko Mendea)
Espainiako Urrezko Mendean, txongilak[1] (gaztelaniaz: búcaro) zeramikazko ontziak ziren, lur buztintsuko ontzi txikiak, ur lurrintsua gordetzeko erabiltzen zirenak. Aurpegiaren zurbiltasuna mantentzeko jaten zituzten, garaiko modari jarraituz, eta baita beste helburu superstizioso batzuengatik ere, hala nola hilekoa erregulatzea, antisorgailu gisa eta haluzinogeno gisa.[2][3]
Literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Francisco López de Villalobosek, XV. mendeko gorteko mediku ospetsuak, hainbat aldiz aipatzen du opilazio izeneko nahasmendua «Sumario de la medicina en romance trovado» bere lanean.[4]
Urrezko Mendeko literaturak txongilen erabileraren adibide ugari ditu: Góngorak bere letrilletako batean «kolore hautsiko neskatoa, edo maitasuna duzu edo lokatza jaten duzu», idatzi zuen. Lope de Vegak La Dorotea bere lanean ere aipatzen ditu, edo Francisco de Quevedok «Amariliri, ahoan hontz puska batzuk zituena eta oso jateko zorian zegoena» sonetoan.
Ondorengo mendeetan, Théophile Gautier, Hyppolyte-Adolphe Taine eta Victor Hugo bezalako bidaiariek ere txongilaren ezohiko erabilera aipatu zuten.[5]
Haluzinogeno moduan: bucarofagia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Espainiako Urrezko Mendeko ohitura berezia izan zen, nobleziako damen artean, lokatza jatea, txongilei hozkada txikiak emanez. Txongilik preziatuenak portugaldarrak izan ziren, Estremozekoak bereziki, eta Espainia Berritik ekarritakoak.[6][7]
Natacha Seseña historialariak ohitura honen balizko jatorrietako bat aipatu zuen, X. mendeko Bagdaden jada dokumentatuta zegoen ohitura musulmana, buztin batzuk jatekoa. Ohitura hori Austriarren Espainiako gortera moriskoen bitartez iritsi ahal izan zen.[8]
Ohitura horrek opilazio izeneko nahasmendua sortzen zuen (klorosi edo anemia moduko bat), bere efektu ezberdinen artean zenbait hodi estaltzen zituena, odoljarioak mozteko (batez ere hilerokoak) edo aurpegiari muturreko zurbiltasuna emateko (gibelean sortzen zuen behazun-krisiaren isla gisa), garai hartan edertasunaren seinale zena. Efektu antikontzeptiboak eta haluzinogenoak ere egozten zizkioten. Espainiako Gorteko medikuek, antidoto gisa, burdin- hautsak gomendatzen zituzten, edo garai hartan Manzanarestik gertu zegoen Acero iturritik metal-urak hartzera joatea. Lope de Vegak hari eskaini zion El acero de Madrid (euskaraz: «Madrilgo altzairua») komedia.
José Manuel Feito etnologoak dioenez, Asturiasen «uretan disolbatutako errautsa hartzeko ohitura zegoen, erditzearen alde egiteko».[9] Beharbada errituala, Moisesek adulterioaren susmagarri diren haurdunei eskatzen zien «ur mingotsen» Bibliako erlikia bat izan zen. Michel de Montaignek bere saiakeretan ere aipatu zuen errituala: «Hondarra eta errautsa irensten ikusi ditut, kolore zurbila hartzeko».[10]
Madame d'Aulnoyk, XVII. mendearen amaieran Espainian zehar egindako bidaian, zera ikusi zuen: «Espainiar nobleei ez zaie txongil jatea baino gauza gustukoagorik».[11][12]
XVII. mendetik aurrera, txongilak Juan van der Hamen, Francisco Palacios, Juan de Espinosa, Antonio de Pereda, Francisco de Zurbarán edo Giuseppe Reccoren bodegoi barrokoetan agertzen dira, baita Espainiako Gortearen erretratuetan ere, hala nola Alonso Sánchez Coellorenak eta Diego Velázquezen Meninak margolanean.[13][14] Lan hauek iturri ikonografiko nabarmena izan dira txongil hartzearen ohitura ikertzeko.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Elhuyar Hiztegia
- ↑ Estudio de María Luisa Franquelo, José Luis Pérez Rodríguez y Natacha Seseña, Tercer Congreso Nacional de Arqueometría.
- ↑ Seseña 1997, 195-204 orr. .
- ↑ Seseña 2009, 46 orr. .
- ↑ Seseña 2009, 21 orr. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Rovira, Beatriz E.; Gaitán, Felipe. (2010). «Los búcaros. De las Indias para el mundo» Canto Rodado (Universidad de Panamá) (5): 41-80. ISSN 1818-2917. OCLC .144560537.
- ↑ Sabau, María Luisa. México en el mundo de las colecciones de arte. , 160 or..
- ↑ Seseña 2009, 30 orr. .
- ↑ Feito, José Manuel, op. cit. (2007).
- ↑ (Gaztelaniaz) La opilación: otra virtud cosmética del barro. .
- ↑ {{erreferentzia |izena= Marie Catherine |abizena= D'Aulnoy|izenburua= Relación del viaje de España|argitaletxea= Akal|lekua= Madril|urtea=1986}
- ↑ (Gaztelaniaz) Seseña, Natacha. (2007-03-06). «Vida en clausura» El País.
- ↑ Seseña 2009, 7 a 17 orr. .
- ↑ Seseña 1997, 195 orr. .
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Seseña, Natacha. (1997). Cacharrería popular. Madril: Alianza Editorial, 195-204 or. ISBN 84-206-4255-X..
- Seseña, Natacha. (2009). El vicio del barro. Madril: Ediciones El Viso ISBN 84-206-4255-X..
