Zientziaren komunikazioa

Zientziaren komunikazioaren bidez, komunitate zientifikoan eta honen eta gizartearen artean gertatzen diren komunikazio prozesu guztiak ulertzen ditugu. Zientzia-gizartea harremanaren adierazpen ezagunenak kazetaritza zientifikoa eta zientziaren dibulgazioa dira .

Zientziaren komunikazioa praktika sozial eta kultural konplexuen multzoa da. Ulertzeko diziplinarteko tresna teorikoen bilduma behar da. Historiako gai honen ikuspegiak tresna horiek biltzen ditu. Horrez gain iraganeko ondo aztertutako adibideak aurkezten ditu ere. Fenomeno bat ulertzeko ezinbestekoak diren hiru kontzeptu daude: zientzia, komunikazioa eta kultura .

Ereduak

Zientziaren komunikazioari buruzko ikerketetan zehar, lehenengo ereduek igorleari komunikazio prozesuan funtzio aktiboa eman zioten. Eredu horiek komunitate zientifikoa eta publikoa bezalako esparru isolatu, bereizi eta guztiz autonomoen existentzia aurresuposatzen zuten. Horrela, zientziaren komunikazioa prozesu lineal bati dagokion jarduera gisa ikusiko litzateke (lehenengoetatik bigarrenetara). Eredu horiek aberasten joan dira zientziaren gizarte-ikasketek ekarritako beste tresna teoriko batzuen erabilerarekin. Orain, zientzialariak eta publikoak esfera kultural batean murgilduta daudela uste da. Non Komunikazio-prozesu lineala ez den berez gertatzen; izan ere, zientzialarien eta ez-zientzialarien arrean hainbat entzule daude, interes, parte-hartze eta ezagutza baliozkotzeko hainbat irizpide dituztenak. Hori horrela izanik, komunikazio-prozesuak ez dira soilik norabide batean gertatzen.

Hedapen eredu kanonikoa

Hedapen eredu kanonikoak planteatzen du ezagutza zientifikoa elite hezi eta ziurtatu batek sortzen duela, idealek gidatuta, objektibotasun eta ondasun komun gisa. Ezagutza huts hori disolbatu egiten da zientzialariarengandik zeinen urrun dagoen kontuan hartuta. Hau da, azken hartzailearengana iritsi aurretik zenbat birformulazio egon diren kontuan hartuta. Hemen publikoa pasibotzat hartzen da eta ematen zaion ezagutza besterik ez du jasotzen.

Defizit eredua

Defizitaren ereduan, publikoa izan beharko lukeen ezagutza zientifikorik gabekotzat hartzen da. Publikoak jakin behar duenaren zehaztapena kanpokoa da, eta zientziaren komunikazioa gai zientifikoetan hutsune kognitiboak betetzeko tresna gisa ulertzen da.

Balioztapen eredua (publikoa)

Eredu honetan ezagutza zientifikoa saldu beharreko produktutzat hartzen da. Aukeratutako gaiak eta horiek aurkezteko modua ezagutza horren ekoizleek jendearen nahiei buruz duten ideiak moldatzen ditu. Horren eginkizuna, orduan, industria zientifikoaren baliabide ekonomikoen erabilera baliozkotzea eta justifikatzea da. Hemen jada jendearen parte-hartzea balioesten da.

Kultur eredua

Aurreko ereduetan, informazioaren eta produktuen fluxua norabide bakarrekoa da, ezagutza duenarengandik ezagutza ez duenarengana. Eredu honetan kontuan hartzen da publikoak zientziari buruz duen irudia, bai eta zientzia-jarduerak, ezagutzaren sorkuntzak eta haren hedapenak duten eragina ere. Gainera, kontuan hartzen da herri-kulturan, herri-zientzia izenekoan, naturari buruz sortzen den ezagutza.

Parte-hartze eredua

Zientzia parte-hartzailearen ereduan, ekoizpen zientifikoaren dimentsio sozialak, faktore teknozientifikoak, ekintzaileak, gobernuz kanpoko erakundeak eta beste eragile sozial batzuk hartzen dira kontuan. Eredu horretan, publikoa ez da entzule pasibo gisa ikusten, ezagutza zientifikoa sortzeko eta hedatzeko funtsezko osagai gisa baizik. Termino publikoa pasibotasunarekin lotzen da, eta herritartasunez ordezten da. Zientziaren eta herritarren arteko interakzioa da eredu honen ardatz interesgarria.

Nabarmendutako kasuak

Zientziaren historian zehar komunikazio-prozesua ulertzeko, oso baliagarria da zenbait kasu berezi berrikustea, testuinguru jakin batean nola gertatu zen ikusteko.

Galileo komunikatzailea

Galileo Galilei, bere garaiko matematikari, astronomo eta filosofo garrantzitsu bat izan zen. Gainera, komunikatzaile trebea izan zen, eta bere diskurtsoa publiko anitzetara egokitzen jakin zuen, une bakoitzean izan zituen interesen arabera.

Galileo bere teleskopioa Leonardo Donato Veneziako dukeari erakutsiz irudikatzen duen margolana.

Hainbat alditan, Galileok, bere sorkuntzarako tresnak, laguntza eman ziezaioketen pertsona edo erakundeei eskaini zizkien. Bere teleskopioa hobetu zuenean, Veneziako erregeordeei eskaini zien, bere aplikazio militar eta itsasokoak nabarmenduz. Galileo, Paduako Unibertsitateko plaza iraunkor batekin saritua izan zen.

Negoziazio konplexu baten ondoren, Sidereus Nuncius bere lana Mediciren familiari eskaintzeko baimena lortu zuen. Jupiterren lau sateliteren aurkikuntzak eta gorte honekin zuen loturak, Mediciei hainbeste axola zien nobleziaren irudia sostengatu zuen. Honekin, unibertsitatetik gortera pasatzea lortu zuen, bere soldata igotzea eta nazioarteko onarpena lortzea.

Italiako barnealdera egindako bidaiak eta aurkezpen publikoak, bai eta Europa osoan zientzialariekin egindako gutun trukeak ere, komunitate horien aurrean astronomo eta filosofo gisa zuen legitimazioan gertatu ziren.

Jane Marcet: emakumeak eta neskak

Elkarrizketetan agertzen den ilustrazioa.

1806an Jane Haldiman Marceten Conversations on Chemistry (1769-1858) argitaratu zen. Elkarrizketa moduan kimikari buruzko oinarrizko ezagutzak aurkezteaz gain, argitalpenak eragin kultural garrantzitsuak izan zituen foro bat sortu zuen: emakumeei eta neskei ezagutza zientifikoa eskuratzeko aukera ematea.

Testuaren egiturak aurrera egiten du, elkarri lotutako galdera eta erantzunekin. Galdera bakoitzaren xalotasunak esplikazio batzuk ordenan bideratzeko probokazioan datza, non B andreak (tutoreak) erantzunak dakizki eta, Caroline eta Emily oinarrizko kimikan alfabetatuak dira. Galderek detonagailu gisa balio dute, eta erantzunek inferentziak ezartzen laguntzen dute.

Egileak benetako gertaerak ditu, bai eguneroko bizitzakoak, bai laborategikoak. Ez da kimikari buruzko informazioa ematera mugatzen, baizik eta testua une horretako andereñoentzat egokia den portaera-jarraibideek zabaltzen dute. Adibidez, emakumea nabarmentzen da zientziaren ikusle pasibo gisa; testuak ama eta emazte ikasiak baino ez ditu sortu nahi.

Aztarnen irakurketa anitzak

Sorkuntzaren historia naturalaren aztarnak 1844an argitaratu zen lehen aldiz Ingalaterran, modu anonimoan. Obra, hizkuntza argi batean idatzia, unean uneko gai polemikoetan barneratzen da, hala nola, Eguzki Sistemaren eta, oro har, unibertsoaren eboluzioan, Lurraren eta bertan bizi diren bizidunen eraketara iritsiz, oinarrizkoenetatik hasi eta gizakiraino, espezieen segida proposatzen zuen teoria bat erabiliz. Zientzialari askok kritikatu zuten liburua, bere planteamenduak zehatzak ez zirela argudiatuz.

Mamut hezurdura. Vestigiosen hamargarren edizioaren 69. irudia.

Liburu honen argitalpenaren eta harreraren azterketak argi eta garbi erakusten du obra bera era askotara irakur daitekeela, testuinguru sozialaren berezitasunen eta irakurlearen talde espezifikoen mende. Horrela, irakurketa (edo edozein komunikazio-produkturen harrera, oro har) ekintza soziala dela frogatzen da, pertsonala baino gehiago.

Zentzu orokorrean, jarrera politiko ortodoxoagoa zuten taldeak (aristokrazia edo Eliza Anglikanoaren ordezkariak kasu) Vestigiosen aurka agertu ziren. Liburuak proposatzen zuen espezieen arteko segidaren eta naturaren aldaketaren perspektiba viktoriar ordena sozialaren aldaketa defendatzen zutenek besarkatu zezaketen, orduan status quo delakoarentzako mehatxu bat zelarik.

Bestalde, Eliza Unitarioko eta klase ertaineko ordezkariak, aldaketarako malguagoak, obraren aldekoak ziren, naturari buruzko teoria polemikoak eztabaidagai jartzeagatik, nahiz eta beti ados ez egon bere planteamendu guztiekin.

Urte batzuk geroago, Vestigesen egilea: Robert Chambers zen, aldizkako argitalpenen editore ezaguna. Bere lanak, garai hartako publikoa, lege naturalak eta espezieen segida bezalako kontzeptuekin ohitzeko balio izan zuen, lurra, Charles Darwinen Espezieen Jatorriaz obrarako prestatuz, bere teoria eboluzionista eta hautespen naturalaren legeen proposamenarekin.

Rachel Carson eta aktibismo soziala

Zientziaren komunikaziorako garrantzi handiko lana Rachel Carsonek egindakoa izan zen. Udaberri isila (1962) izeneko liburuak hainbat produktu kimikok (pestizidak eta DDT) ingurunearen kutsaduran eragindako ondorio kaltegarriak nabarmentzen ditu. Carsonen lanak erantzun aktiboa eman zien gizarteko hainbat talderi, toxiko horien erabilera indiskriminatuari aurre egiteko.

Rachel Carsonen erretratua.

Udaberri isila obraren garrantzia hainbat diziplinatako informazio zientifiko ugari eta garrantzitsuak kontakizun koherente batean laburbildu ziren moduan datza. Kontakizun hori prosa arinekoa da, eta entzule askorentzat eskuragarri dago. Lan horretan, kimikoek eta pestizidek ingurunean, floran, faunan, elikagaietan eta gizakien osasunean dituzten ondorio kaltegarriak azaltzen dira. Liburuaren amaieran, Carsonek bide alternatiboak proposatzen ditu ingurumen-arazo hori konpontzeko, intsektuak kontrolatzeko aukera ez-kimikoak kontuan hartzen baititu.

Udaberri isila hainbat ikuslerengana (hirikoak eta aldirikoak) zuzendu zen modu ezberdinetan. Adibidez, liburuaren edukia The New Yorker egunkarian argitaratutako atal batzuetara egokitu zen eta CBSk telebistako dokumental bat egin zuen jatorrizko testu horretan idatzitako edukietatik abiatuta. Rachel Carsonen lanak garrantzi handia izan zuen ingurumenean produktu kimiko ezberdinak erabiltzearen aurkako talde anbientalisten sorrera eta eraketan.

Terminologia

Askotariko terminoak erabiltzen dira zientziaren komunikazioaz hitz egiteko: dibulgazio zientifikoa, zientziaren jendarteratzea, hedapena, alfabetatze zientifikoa. Horrek polemika sortu du arloan, zaila baita adostasuna lortzea fenomenoari erreferentzia egiteko termino egokia zehazteko.

Zientziaren hedapena terminoa mugatuegia da komunikazio-prozesua definitzeko. Ideia hau azaltzetik gertuago dago azalpenetik baino, azalpenaren papera minimizatzen du, zientziaren komunikazio onerako funtsezko elementua baita. Ikus gainera Eredu kanonikoa.

Alfabetizazio zientifikoa defizitaren ereduarekin lotutako kontzeptua da, eta horrek dakartzan mugak ditu; hau da, ezagutzarik eza onartzen du, eta hori konpondu egin behar da eskolako hezkuntza formala bezalako estrategien bidez.

Jendarteratzea edo dibulgatzea dira gehien erabiltzen diren terminoak, eta ezagutzaren bat publiko egitea eskatzen dute. Dibulgatu hitzak izan duen kritiketako bat da arrunta izatearekin duen lotura, arrunta izatearen sinonimo gisa. Hitzaren jatorri etimologikoak vulgus terminoari egiten dio erreferentzia. Latinezko jatorria du, eta ez da adierazpen arrunt bati buruz ari, baizik eta herrira iristeko ezinbestekoak diren hizkuntza arruntei buruz, biziak.

Bibliografia

• Biagioli, Mario (2008). Galileo cortesano. La práctica de la ciencia en la cultura del absolutismo. Buenos Aires: Katz. ISBN 9789871283682. 
• Broks, Peter (2006). Understanding Popular Science (en inglés). Maidenhead: Open University Press. ISBN 0335215483. 
• Burke, Peter (2000). Formas de Historia cultural. Madrid: Alianza. ISBN 978-84-206-4156-0. 
• Carson, Rachel (2010). Primavera silenciosa. Barcelona: CRÍTICA. ISBN 9788498921373. 
• Fyfe, Aileen (2004). Science and Salvation: Evangelical Popular Science Publishing in Victorian Britain (en inglés). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0226276489. 
• Gates, Barbara T. (1997). Natural Eloquence. Women Reinscribe Science (en inglés). Wisconsin: Wisconsin University Press. ISBN 022915484X |isbn= incorrecto (ayuda). 
• Gregory, Jane (1998). Science in Public. Communication, Culture and Credibility (en inglés). Cambridge MA: Basic Books. ISBN 0738203572. 
• ISBN 84-309-2797-2..
• Lightman, Bernard (2010). Victorian Popularizers of Science. Designing Nature for New Audiences (en inglés). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226481197. 
• Nieto-Galán, Agustí (2011). Los públicos de la ciencia. Expertos y profanos a través de la historia. Madrid: Fundación Jorge Juan Marcial Pons. ISBN 9788492820498. 
• Secord, James (2000). «Victorian Sensation. The Extraordinary Publication, reception and Secret Authorship of Vestiges of the Natural History of Creation». Chicago and London (en inglés) (Chicago University Press). ISBN 0226744108. 
• Shinn, Terry (1895). Expository Science: Forms and Functions of Popularization (en inglés). Dordrecht: Reidel. 

Kanpo estekak

• Datuak: Q472328
• Multimedia: Science communication / Q472328