Bathsua Makin

Wikipedia, Entziklopedia askea
Bathsua Makin

Bizitza
Jaiotza1600
Herrialdea Ingalaterrako Erresuma
 Erresuma Batua
HeriotzaLondres, 1675 (74/75 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakhizkuntzalaria eta saiakeragilea

Bathsua Reginald Makin (1600 – 1675) proto-feminista izan zen, klase ertain ingelesekoa, eta Ingalaterrako XVII. mendeko etxeko eta eremu publikoko emakumearen posizioaren kritikaren aurrerapenei lagundu zien. Makin, oso hezitako emakumea, «Ingalaterrako dama kultuena» deitu zioten, grekoz, latinez, hebreeraz, alemanez, gaztelaniaz, frantsesez eta italieraz aditua. Batez ere emakumeen eta nesken eskubideen berdintasunaren alde borrokatu zen, hezkuntza jasotzeko, ahultzat eta gizakiaren mendekotzat jotzen zituen ingurunean. Bere libururik ezagunena izan zen Un Ensayo Para Revivir la Antigua Educación de las Mujeres, en la Religión, las costumbres, el arte y lenguas, con una Respuesta a las Objeciones en contra de esta Forma de Educación (1673) izenekoa, antzinako irakaskuntza grekoaren hezkuntza-askatasunari buruzkoa.[1]

Testuinguru historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Makinek XVII. mendearen amaieran idatzi zuen. Erakunde guztietako familia, hezkuntza eta erlijioa gizonak ziren nagusi. Hori gertatzen zen Europa kristau osoan, eta mende askotan, erromatarren menderatzetik aurrera (I. mendetik. C.) eta kristautasunaren ezarpenetik aurrera, inkisizioak debekatu dituen gauza askoren artean, hezkuntzarako eta jakintzarako eskubidea, eta emakumeek oraindik debeku gehiago zituzten, gero eta baztertuagoak ziren etxeetara. Goi-mailako klasearen eta familia aristokratikoen artean, berriz, emakumearen eta emakume autonomoaren hezkuntza hazi egin zen, Tudor garaiaren amaieran, Isabel I.ak jasotako hezkuntza humanistari esker, eta XVII. mendean, Estuardo garaian, Ingalaterrako Jacobo I.aren erregealdiarekin.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bathsua 1600. urtean jaio zen eta Betsabe izen biblikoa jarri zioten. Henry Reginalden alaba zen. Eskolako maisua zen, eta latinezko poema orriak eta liburuxkak argitaratzen zituen matematika-tresnei buruz. 1616an, Musa Virginea bertso liburua argitaratu zuen latinez, grekoz, hebreeraz, gaztelaniaz, frantsesez eta alemanez. Portadak, egilea "Bathsua R [eginald]" zela iragartzen zuen, Henry Reginald, Londresko eskola maisu eta filologoaren alaba. "

1621ean Richard Makin gortesauarekin ezkondu zen. Senar-emazteak Westminsterrera joan ziren eta zortzi seme-alaba izan zituzten.

Bere ahizpa Ithamaria John Pell matematikariarekin ezkondu zen 1632an, eta Makinek gutun ugari izan zituen harekin.

1640an, Ingalaterrako Karlos I.a erregearen seme-alaben tutore eta Isabel Estuardo alabaren etxe-irakasle bihurtu zen. Ingalaterrako Parlamentuak printzesa atxilotu zuenean, Ingalaterrako Gerra Zibilaren hasieran, Makin neskatoarekin geratu zen zerbitzari gisa. 1650ean hil zenean, Makinek pentsio bat jaso zuen bere zerbitzuengatik, baina ezin izan zuen kobratu. Senarra Gerra Zibilean etxetik kanpo zegoenez, bakarrik hazi zituen seme-alabak. Senarra 1659an hil zen eta bere ahizpa bi urte geroago.

1673an, Makinek eta Mark Lewisek emakume nobleentzako eskola bat ireki zuten Tottenham High Cross-en, Londrestik lau miliara. Urte horretan bertan argitaratu zuen bere alegatua emakumeen hezkuntzaren alde. Ama hizkuntza erabiltzea ere gomendatzen zuen, irakaskuntzan latinaren ordez, John Amos Corneliusen idatziei jarraituz.

Gaur egun protofeminista gisa deskribatzen den arren, bera baino lehen Christine de Pizan bezala, Makin familia intelektual batetik zetorren eta emakumeen berdintasun intelektualaren alde egiten zuen, ez berdintasun politikoaren alde. An Essayn, Makin-ek hauxe idatzi zuen: "Ez bitez zure damak iraindu, ni (batzuek modu burutsuan egin duten bezala) ez naizelako emakumezkoaren nagusitasunaren aldekoa. Gehiegi eskatzea baita dena ukatzeko modua."

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Musea Virginea 1616an argitaratu zuen, 16 urte zituela. Bertan datu biografikoak eta bizi zen testuingurua azaltzen zituen. Bertso-liburua da, grekoz, latinez, hebreeraz, gaztelaniaz, alemanez, frantsesez eta italieraz idatzia, eta Jacobo I erregeari eskainia, gizonek zein emakumeek maila intelektual bera zutela frogatuz.

Bi poema Hastingsen bilduman gordetzen dira. 1649ko ekainaren 24an, Makinek latindar elegia idatzi zuen Lucy Hastingsi, Huntingdoneko Kondesa alargunari, Henry hil zenean. 1664an hil zen Elizabeth (Hastings) Langham andrearen omenez ere idatzi zuen. Gainera, Anna Maria van Schurman erudita holandarraren (Leyden, 1648) lanen bilduma batean, Van Schurman eta Makinen arteko hebrear bidezko epistolario bat dago.

An Essay to Revive the Ancient Education of Gentlewomen (Un Ensayo Para Revivir la Antigua Educación de las Damas)

1673an argitaratu zen modu anonimoan. Bertan, ezagutzaren bilaketa eta adimenaren ariketa sustatuko zituen emakumeen hezkuntzaren onurak proposatu zituen.[2] Hainbat adibideren bidez erakutsi nahi izan zuen emakumeak historian zehar trebeak izan zirela hainbat arlotan: arteak, hizkuntzak, oratoria, logika, filosofia, matematika eta poesia. Horretarako, beharrezkoa zen heziketa eta trebatzeko denbora izatea; beraz, damek baino ezin zuten egin, nahiz eta gizarte osoarentzat onuragarria izan. Sorkuntzatik adibideak erabiliz, hari gidari bat planteatzen zuen Babilonian, Grezian eta Erroman zehar, eta bere garaikideetara iristen zen. Adibide horiek erabiliz, emakumeek enplegu publikoetan jardun ahal izatea eskatu zuen.[3] Zerrenda hori Zenobiarekin hasten zen eta Suediako Cristina erreginak eta Elisabet I.a Ingalaterrakoa eta Costanza da Varono poeta biltzen zituen, besteak beste.[4] Bere garaikideen artean Anne Bradstreet poeta zegoen, eta hark, Makinen antzera, idazteko baimena eskatzen zuen, nahiz eta gizonen nagusitasuna miretsi.[5] Hizkuntzen irakaskuntzan metodo berritzailea proposatzen zuen, ingelesaren gramatikatik hasita. Bere programan sukaldea, geografia, musika, kantua, idazketa eta kontuak ere sartu zituen.[6]

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Brink, Jean R. "Bathsua Makin: Educator and Linguist.” Female Scholars: A Tradition of Learned Women Before 1800. Ed. J.R. Brink. Montreal: Eden P, 1980. 86–100.
  • Brink, Jean R. “Bathsua Reginald Makin: ‘Most Learned Matron.’” Huntington Library Quarterly 54 (1991). 313-26.
  • Ferguson, Moira. First Feminists: British Women Writers 1578–1799. Bloomington: Indiana UP, 1985. 128–42.
  • Fraser, Antonia. The Weaker Vessel: Woman’s Lot in Seventeenth-Century England.London: Weidenfeld and Nicolson, 1984.
  • Gim, Lisa. ““Faire Eliza’s Chaine”: Two Female Writers’ Literary Links to Queen Elizabeth I.” Maids and Mistresses, Cousin and Queens: Women’s Alliances In Early Modern England. Eds. Susan Frye and Karen Robertson. New York: Oxford UP, 1999. 183–98.
  • Hamilton, Patricia L. “Bathsua Makin’s Essay and Daniel Defoe’s "An Academy for Women." Seventeenth-Century News 59 (2001) 146-53.
  • Helm, James L. “Bathsua Makin’s An Essay to Revive the Antient Education of Gentlewomen in the Canon of Seventeenth-Century Educational Reform Tracts.”Cahiers Elisabethains 44 (1993). 45–51.
  • Hobby, Elaine. Virtue of Necessity: English Women’s Writing 1646–1688. London: Virago, 1998. 1–26, 190–203.
  • Mahl, Mary R. and Helene Koon. Eds. The Female Spectator: English Women Writers Before 1800. Bloomington and London: Indiana UP, 1977.
  • Makin, Bathsua. An Essay to Revive the Ancient Education of Gentlewomen. From Frances Teague. Bathsua Makin, Woman of Learning. 109–50.
  • Myers, Mitzi. “Domesticating Minerva: Bathsua Makin’s “Curious” Argument for Women’s Education.” Studies in Eighteenth-Century Culture 14 (1985) 173-92.
  • Smith, Hilda L. Reason’s Disciples: Seventeenth-Century English Feminists. Chicago: U of Illinois P, 1982.
  • Stone Stanton, Kamille. "Women kept ignorant on purpose to make them slaves": Bathsua Makin's Orthodox Voice in the Literary History of Early British Feminism." Interactions 18.2 (2009), 141–148.
  • Teague, Frances. Bathsua Makin, Woman of Learning. Lewisburg: Bucknell UP & Associated UP, 1998.
  • Teague, Frances. “Bathsua Makin: Woman of Learning.” Women Writers of the Seventeenth Century. Katherina M. Wilson and Frank J. Warnke. Eds. Athens: U of Georgia P, 1989. 285–304.
  • Teague, Frances. “The Identity of Bathsua Makin.” Biography 16:1 (1993). 1–17.
  • Teague, Frances. “New Light on Bathsua Makin.” Seventeenth-Century News 16 (1986). 16.
  • Teague, Frances. "A Voice for Hermaphroditical Education." In This Double Voice: Gendered Writing in Early Modern England 249–269. Eds. Elizabeth and Danielle Clarke. London: Macmillan, 2000.
  • Weitz (Miller), Nancy. "Ethos, Authority, and Virtue for Seventeenth-Century Women Writers: The Case of Bathsua Makin's An Essay to Revive the Antient Education of Gentlewomen (1673)." Listening to Their Voices: The Rhetorical Activities of Historical Women. Ed. Molly Meijer Wertheimer. Columbia, SC: University of South Carolina Press, 1997: 272–87.
  • Wilson, Katharina and Frank J. Warnke. “Introduction.” Women Writers of the Seventeenth Century. Eds. Katherina M. Wilson and Frank J. Warnke. Athens: U of Georgia P, 1989. xi–xxiii.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ An Essay To Revive the Antient Education of Gentlewomen, in Religion, Manners, Arts & Tongues, with an Answer to the Objections against this Way of Education at upenn.edu
  2. ↑ López Figueroa, Yolanda. (2016). [http://revistas.unileon.es/ojs/index.php/cuestionesdegenero/article/view/3622/2821 «INVISIBILIDAD Y DESIGUALDAD. LA POLÍTICA ACADÉMICA Y LAS MUJERES DOCENTES EN LA UNIVERSIDA»] Universidad de León.
  3. ↑ Pisano, Tomás. (2017). Con la Historia como argumento: defensa de las mujeres a partir de tres autoras del siglo XVII inglés.. Departamento de Historia. Facultad Humanidades. Universidad Nacional de Mar del Plata.
  4. ↑ Muñoz García de Iturrospe, Mª T.. (2009). [https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/51478723/La_Querelle_des_Femmes_inacabada.pdf?1485170910=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DLa_Querelle_des_Femmes_inacabada_de_Chri.pdf&Expires=1594154613&Signature=f2MiWGfwRDcWHGwgETl~~YPgu69nZcRxsFUDEA4eOPe1GLBNpVgbN920AdT1o97uPZe~7Kw2MkClrGLaoG6qn189R6aikfVj-mjAxmtXA9uWK3pVIr4NO1ZU5R2ayfRbvex4ishHvmcHvfEJp68Aaa343p2gtpsVp-lhr1kFrSkd~Mu0xR9HPRClNSQo8PakBwBwoAp6dduhlWAEagEsB6fDi1vZd8y6TCHpLIISXpJsdqjmDCz~Tul~E1~9DLwYVDOfYTNqzntXVBnAS2XMSnTvWQD0sZtHJ8K71d5URE96xGcrSXOAZwaeHYCtLjqjZ5A7YobhNiztLinYXp8wLw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA «ANTIGUOS Y MODERNOS. PRESENCIAS CLÁSICAS, DE LA ANTIGÜEDAD AL SIGLO XXI»] Universidad del País Vasco.[Betiko hautsitako esteka]
  5. ↑ Narbona Carrión, Mª Dolores. (2019). [http://www.cemhal.org/anteriores/2019_2020/22DoloresNarbona.pdf «ANNE BRADSTREET (1612-1672): LA CARA FEMENINA DE LOS PRIMEROS VIAJES AL CONTINENTE AMERICANO»] Revista Historia de las Mujeres..
  6. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :0 izeneko erreferentziarako

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Makinen liburuak Interneten daude argitaratuta.

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Bathsua_Makin&oldid=9357830"(e)tik eskuratuta