Estekatzaile: berrikuspenen arteko aldeak

Estekatzaile
Mota	moiety (en)
Identifikatzaileak
Gmelin	52214
MeSH	D008024

Nabigazio historia interaktiboa

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

IkusizkoaWikitestua

Lerroan

17:18, 22 ekaina 2021ko berrikusketa

Kimikan estekatzailea edo ligandoa da koordinazio-konplexuen osatze-prozesuan, ioi edo molekula metaliko bati elektroi-pare bat ematen dion ioia edo molekula^[1].

Estekatzaileak, espezie monoatomikoak edo poliatomikoak izan daitezke, lehenak, anioiak eta bigarrenak anioiak edo molekula polarrak izanik. Haluroak, (F^-, Cl^-, Br^-, eta I^-) lehen taldeari dagozkio, zianuro (CN^-), isozianatoa (SCN^-), amoniakoa (NH₃), ura, aminak eta azido organikoak bigarren taldeari dagozkiolarik. Estekatzaile guztien berezitasun amankomuna, gutxienez elektroi bikote bat askerik izatea da eta zentzu horretan Lewis-en baseak dira^[2].

Kobaltoaren konplexu bat sei amoniako estekatzaile dituena. Kloroa ez da estekatzailea

Estekatzaile-motak

Emateko moduan dituzten elektroi-bikoteen kopuruaren arabera, estekatzaileak hainbat taldetan sailka daitezke.

Hortz bakarreko estekatzaileak

Emateko elektroi-bikote bakarra duten estekatzaileei hortz bakarreko esaten zaie. Horrelakoak dira, amoniakoa, ura, haluro anioiak edo alkilo anioiak.

Hortz anitzeko estekatzaileak

Emateko elektroi-bikote bat baino gehiago dituzten estekatzaileei hortz anitzekoak esaten zaie; bi hortzekoak, hiru hortzekoak, lau hortzekoak, ... izan daitezke. Horrelakoak, fosfato anioiak (PO₃^-), karbonato anioiak (CO₂^-), oxalato anioiak (^-OOCCOO^-), etilendiamina eta bipiridina.

Hortz anitzeko estekatzaileek aukera dute elektroi-bikote horiek ioi metaliko bakarrarekin lotzekoa eta eraztun moduko egiturak eratzen dituzte: kelatoak

Hortz anitzeko estekatzaileen artean batzuk txikiegiak dira tamainaz aldi berean bi elektroi-bikote emateko, nahiz eta elektroiak emateko gaitasuna duten atomo bat baino gehiago izan. Horiek atomo baten edo beste baten bidez lotzen dira zirkunstantzien arabera. Horrelakoak dira tioisozianato (S=C=N^-), nitrito (O=N-O^-) eta isotiozianato (NC-S^-) anioiak.

Estekatzaile-motak eta lotura-motaka^[3]

Estekatzaile σ-emaileak eta π-emaileak

Estekatzaile oso elektronegatiboek, base sendoak, eta nukleoaren inguruan elektroi-dentsitate handia dute. Oxidazio-egoeran altuan dauden trantsizio-metalak egonkortzen dituzte batez ere. Metalak d orbitalak hutsik ditu eta estekatzaileak eskaintzen dion π elkarrekintza onartzeko moduan dago. Haluroak dira horietako estekatzaile tipikoak.

Estekatzaile σ-emaileak

Trantsizio-seriaren oxidazio-egoerarik egonkorrena egonkortzen dute. Horrelakoak dira ura, amoniakoa eta aminak

Estekatzaile σ-emaileak eta π-hartzaileak

σ loturaren bidez dentsitate elektronikoa ematen dute eta π loturaren bidez kendu. Metalaren oxidazio-egoera baxuak egonkortzen dituzte eta d balentzia-orbitaletan dituzten elektroiak estekatzaileari emateko gai dira π elkarrekintzaren bidez. Metalak zein estekatzaileak simetria egokia izan behar dute. Horrelakoak dira karbono monoxidoa, fosfinak, nitrogenoa eta zianuroak.

Hauen artean bada kasu berezi bat. Alegia, π elkarrekintza ez denean gertatzen metalarikin baizik eta estekatzailearen π elektroi-dentsitateko hodei batekin. Hori gertatzen da, adibidez, estekatzaileak π loturak dituenean etilenoaren eta beste olefinen kasuan bezala. Horiei π konplexu esaten zaie.

Erreferentziak

↑ Estekatzaile. Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa. Elhuyar, https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/estekatzaile or..
↑ Basterretxea, Francisco; Zabala, Gorka; Mijangos, Fernando; Izurieta, Itziar; Etxebarria, Nestor & Martinez de Marigorta,, Edorta. (1996). Kimika orokorra. UEU, 405 or. ISBN 84-86967-71-6..
↑ Castillo Garcia, Oscar & Beobide Pacheco,, Garikoitz. Kimika ez-organiko aurreratua. EHU, 44-46 or. ISBN 978-84-9082-142-8..

Kanpo estekak

Datuak: Q193161
Multimedia: Ligands / Q193161

[1] Estekatzaile. Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa. Elhuyar, https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/estekatzaile or..

[2] Basterretxea, Francisco; Zabala, Gorka; Mijangos, Fernando; Izurieta, Itziar; Etxebarria, Nestor & Martinez de Marigorta,, Edorta. (1996). Kimika orokorra. UEU, 405 or. ISBN 84-86967-71-6..

[3] Castillo Garcia, Oscar & Beobide Pacheco,, Garikoitz. Kimika ez-organiko aurreratua. EHU, 44-46 or. ISBN 978-84-9082-142-8..

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{konposatu kimiko infotaula}}
-[[Kimika|Kimikan]] '''estekatzailea''' edo '''ligandoa''' da [[Koordinazio konposatu|koordinazio-konplexuen]] osatze-prozesuan, [[ioi]] edo [[molekula]] metaliko bati [[Lotura kimiko|elektroi-pare]] bat ematen dion ioia edo molekula<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=Estekatzaile|izenburua=Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa|argitaletxea=Elhuyar|orrialdea=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/estekatzaile|hizkuntza=eu}}</ref>.
+[[Kimika]]n '''estekatzailea''' edo '''ligandoa''' da [[Koordinazio konposatu|koordinazio-konplexuen]] osatze-prozesuan, [[ioi]] edo [[molekula]] metaliko bati [[Lotura kimiko|elektroi-pare]] bat ematen dion ioia edo molekula<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=Estekatzaile|izenburua=Zientzia eta teknologia hiztegi entziklopedikoa|argitaletxea=Elhuyar|orrialdea=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/estekatzaile|hizkuntza=eu}}</ref>.
-Estekatzaileak, espezie monoatomikoak edo poliatomikoak izan daitezke, lehenak, anioiak eta bigarrenak anioiak edo molekula polarrak izanik. [[Haluro|Haluroak]], (F<sup>-</sup>, Cl<sup>-</sup>, Br<sup>-</sup>, eta I<sup>-</sup>) lehen taldeari dagozkio, [[zianuro]] (CN<sup>-</sup>), [[isozianato]]a (SCN<sup>-</sup>), [[Amoniako|amoniakoa]] (NH<sub>3</sub>), [[Ur|ura]], [[Amina|aminak]] eta azido organikoak bigarren taldeari dagozkiolarik. Estekatzaile guztien berezitasun amankomuna, gutxienez elektroi bikote bat askerik izatea da eta zentzu horretan [[Lewisen base|Lewis-en baseak]] dira<ref>{{erreferentzia|izena=Edorta|abizena=Basterretxea, Francisco; Zabala, Gorka; Mijangos, Fernando; Izurieta, Itziar; Etxebarria, Nestor & Martinez de Marigorta,|urtea=1996|izenburua=Kimika orokorra|argitaletxea=UEU|orrialdea=405|ISBN=84-86967-71-6|hizkuntza=eu}}</ref>.
+Estekatzaileak, espezie monoatomikoak edo poliatomikoak izan daitezke, lehenak, anioiak eta bigarrenak anioiak edo molekula polarrak izanik. [[Haluro]]ak, (F<sup>-</sup>, Cl<sup>-</sup>, Br<sup>-</sup>, eta I<sup>-</sup>) lehen taldeari dagozkio, [[zianuro]] (CN<sup>-</sup>), [[isozianato]]a (SCN<sup>-</sup>), [[amoniako]]a (NH<sub>3</sub>), [[ur]]a, [[amina]]k eta azido organikoak bigarren taldeari dagozkiolarik. Estekatzaile guztien berezitasun amankomuna, gutxienez elektroi bikote bat askerik izatea da eta zentzu horretan [[Lewisen base|Lewis-en baseak]] dira<ref>{{erreferentzia|izena=Edorta|abizena=Basterretxea, Francisco; Zabala, Gorka; Mijangos, Fernando; Izurieta, Itziar; Etxebarria, Nestor & Martinez de Marigorta,|urtea=1996|izenburua=Kimika orokorra|argitaletxea=UEU|orrialdea=405|ISBN=84-86967-71-6|hizkuntza=eu}}</ref>.
-[[Fitxategi:CoA6Cl3.png|thumb|220x220px|Kobaltoaren konplexu bat sei amoniako  estekatzaile dituena. Kloroa ez da estekatzailea]]
+[[Fitxategi:CoA6Cl3.png|thumb|220x220px|Kobaltoaren konplexu bat sei amoniako estekatzaile dituena. Kloroa ez da estekatzailea]]
 == Estekatzaile-motak ==
 Emateko moduan dituzten elektroi-bikoteen kopuruaren arabera, estekatzaileak hainbat taldetan sailka daitezke.
 === Hortz bakarreko estekatzaileak ===
@@ 14. lerroa: / 14. lerroa: @@
 === Hortz anitzeko estekatzaileak ===
-Emateko elektroi-bikote bat baino gehiago  dituzten estekatzaileei ''hortz anitzekoak'' esaten zaie; ''bi hortzekoak, hiru hortzekoak, lau hortzekoak'', ... izan daitezke. Horrelakoak, fosfato anioiak (PO<sub>3</sub><sup>-)</sup>, karbonato anioiak (CO<sub>2</sub><sup>-</sup>), [[oxalato]] anioiak (<sup>-</sup>OOCCOO<sup>-</sup>), [[etilendiamina]] eta [[bipiridina]].
+Emateko elektroi-bikote bat baino gehiago dituzten estekatzaileei ''hortz anitzekoak'' esaten zaie; ''bi hortzekoak, hiru hortzekoak, lau hortzekoak'', ... izan daitezke. Horrelakoak, fosfato anioiak (PO<sub>3</sub><sup>-)</sup>, karbonato anioiak (CO<sub>2</sub><sup>-</sup>), [[oxalato]] anioiak (<sup>-</sup>OOCCOO<sup>-</sup>), [[etilendiamina]] eta [[bipiridina]].
-Hortz anitzeko estekatzaileek aukera dute elektroi-bikote horiek ioi metaliko bakarrarekin lotzekoa eta eraztun moduko egiturak eratzen dituzte: [[Kelato|kelatoak]]
+Hortz anitzeko estekatzaileek aukera dute elektroi-bikote horiek ioi metaliko bakarrarekin lotzekoa eta eraztun moduko egiturak eratzen dituzte: [[kelato]]ak
 [[Fitxategi:Metal-EDTA.svg|thumb|365x365px|EDTAk metal batekin eratutako kelatoa]]
@@ 24. lerroa: / 24. lerroa: @@
 === Estekatzaile σ-emaileak eta π-emaileak ===
-Estekatzaile oso [[Elektronegatibotasun|elektronegatiboek]], [[Base|base sendoak]], eta nukleoaren inguruan elektroi-dentsitate handia dute. [[Oxidazio-egoera|Oxidazio-egoeran]] altuan dauden [[Trantsizio-metal|trantsizio-metalak]] egonkortzen dituzte batez ere. Metalak ''d'' orbitalak hutsik ditu eta estekatzaileak eskaintzen dion ''π'' elkarrekintza onartzeko moduan dago. Haluroak dira horietako estekatzaile tipikoak.
+Estekatzaile oso [[Elektronegatibotasun|elektronegatiboek]], [[Base|base sendoak]], eta nukleoaren inguruan elektroi-dentsitate handia dute. [[Oxidazio-egoera]]n altuan dauden [[trantsizio-metal]]ak egonkortzen dituzte batez ere. Metalak ''d'' orbitalak hutsik ditu eta estekatzaileak eskaintzen dion ''π'' elkarrekintza onartzeko moduan dago. Haluroak dira horietako estekatzaile tipikoak.
-=== Estekatzaile  σ-emaileak ===
+=== Estekatzaile σ-emaileak ===
 Trantsizio-seriaren oxidazio-egoerarik egonkorrena egonkortzen dute. Horrelakoak dira ura, amoniakoa eta aminak
 === Estekatzaile σ-emaileak eta π-hartzaileak ===
-''σ'' loturaren bidez dentsitate elektronikoa ematen dute eta ''π'' loturaren bidez kendu. Metalaren oxidazio-egoera baxuak egonkortzen dituzte eta ''d'' balentzia-orbitaletan dituzten elektroiak estekatzaileari emateko gai dira ''π'' elkarrekintzaren bidez. Metalak zein estekatzaileak simetria egokia izan behar dute. Horrelakoak dira [[Karbono monoxido|karbono monoxidoa]], [[Fosfina|fosfinak]], [[Nitrogeno|nitrogenoa]] eta zianuroak.
+''σ'' loturaren bidez dentsitate elektronikoa ematen dute eta ''π'' loturaren bidez kendu. Metalaren oxidazio-egoera baxuak egonkortzen dituzte eta ''d'' balentzia-orbitaletan dituzten elektroiak estekatzaileari emateko gai dira ''π'' elkarrekintzaren bidez. Metalak zein estekatzaileak simetria egokia izan behar dute. Horrelakoak dira [[karbono monoxido]]a, [[fosfina]]k, [[nitrogeno]]a eta zianuroak.
-Hauen artean bada kasu berezi bat. Alegia, ''π'' elkarrekintza ez denean gertatzen metalarikin baizik eta estekatzailearen ''π'' elektroi-dentsitateko hodei batekin. Hori gertatzen da, adibidez, estekatzaileak ''π'' loturak dituenean [[Etileno|etilenoaren]] eta beste [[Olefina|olefinen]] kasuan bezala. Horiei ''π konplexu'' esaten zaie.
+Hauen artean bada kasu berezi bat. Alegia, ''π'' elkarrekintza ez denean gertatzen metalarikin baizik eta estekatzailearen ''π'' elektroi-dentsitateko hodei batekin. Hori gertatzen da, adibidez, estekatzaileak ''π'' loturak dituenean [[etileno]]aren eta beste [[Olefina|olefinen]] kasuan bezala. Horiei ''π konplexu'' esaten zaie.
 == Erreferentziak ==