Christiane Vulpius

Christiane Vulpius
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Johanna Christiana Sophia Vulpius
Jaiotza	Weimar, 1765eko ekainaren 1a
Herrialdea	Saxe-Weimar-Eisenach (1784ko urriaren 29a -
Heriotza	Weimar, 1816ko ekainaren 6a (51 urte)
Hobiratze lekua	Jacobsfriedhof Weimar (en)
Familia
Aita	Johann Friedrich Vulpius
Ama	Christiane Margarethe Vulpius
Ezkontidea(k)	Johann Wolfgang von Goethe
Seme-alabak	ikusi August von Goethe (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Christian August Vulpius (en) ;
Hezkuntza
Hizkuntzak	alemana
Jarduerak
Jarduerak	ehungintzako artista
Enplegatzailea(k)	Caroline Bertuch (en)

Christiana Vulpius (Weimar, 1765eko ekainaren 1a - 1816ko ekainaren 6a) Johann Wolfgang von Goetheren bikotekidea eta emaztea izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Christiane Vulpiusek haurtzaroa Luthergassen igaro zuen Weimarren alde zaharrenetako batean. Haren aitaren aldetiko gurasoen arbasoak akademikoak izan ziren hainbat belaunalditan. Amaren aldetik, artisau-familia batekoa zen. Bere aitak, Johann Friedrich Vulpiusek, artxibozain gisa (hau da, artxibo-kopista gisa) lan egiten zuen Weimarren, seihileko batzuk eman zituen Zuzenbidea ikasten, baina gero unibertsitatea utzi egin zuen. Lanpostua gaizki ordainduta zuen, eta familia egoera zailetan bizi zen sei seme-alabarekin. Aitak dena sakrifikatu zuen bere seme zaharrenak, August Christianek, hezkuntzarekin jarraitzeko aukera izan zezan; horri esker, eleberriak eta herri-antzerki historikoak idaztera heldu zen semea.

Aita lanetik bota ondoren, Vulpiusek neskame gisa lan egin behar izan zuen. Vulpius ez zen langile erregularra, baizik eta "klase ertaineko neska langabeak" (unbeschäftigten Mädchen der mittleren Classen) taldeko langileetariko bat.

Hainbat laguntza-eskaeren bidez, Goethek familiaren arazoen berri izan zuen. 1788ko uztailaren 13an, Christiane Vulpius ezagutu zuen parkean non August Christian nebaren izenean eskaera bat eman zion. Goethe bere koinatugaiaren alde agertu zen behin baino gehiagotan.

Uda hartan, Goethe eta Vulpiusen artean maitasun-istorio sutsua sortu zen. Zoriontasun hark inspiratu zuen Goethe bere poema alaiak eta erotikoak idaztera.

1789ko abenduaren 25ean bere lehen semea jaio zen, Julius August Walther von Goethe. Haren ondotik beste lau haur etorri ziren, baina laster hil ziren denak.

Ezkondu gabe bizi zen bikoteak ostrazismo sozialari aurre egin behar izan zion. Weimarren gorteak eta gizarteak (bereziki Bettina von Arnim-Brentanok) ez zuten onartzen harremana ez-legitimoa eta desegokia zelakoan. Une batean, Goethek bere etxea utzi behar izan zuen —Casa Fallenplan (Haus am Fallenplan)— Weimarren erdian, eta aldi baterako Jägerhausera joan behar izan zuen Marienstraßera, eskandalua zela eta.

1806ko urrian, Napoleonek Jenako batailan lortutako garaipenak gogor jo zuen Weimar. Hirian soldadu frantsesek lapurretak egin zituztenean, Frauenplan Etxeak ere erasoak jasan zituen. Vulpiusek soldadu inbaditzaileei aurka egin zien, eta harrapaketa geldiarazi ahal izan zuen sukaldean eta sotoan ostenduta, harik eta, Goethek komandante frantsesaren babes ofiziala jaso zuen arte. Egun batzuk geroago, 1806ko urriaren 19an, Goethe eta Vulpius Jakobskircheko sakristian ezkondu ziren azkenean.

Ezkondu ondoren ere, Weimarko goi-mailako gizarteak "Goetheren idazkari" gisa baino ez zuten onartu Vulpius. Izotza hautsi nahian, Johanna Schopenhauer alargun aberatsari (Arthur Schopenhauer filosofoaren ama) tea hartzeko gonbidapen ofiziala egitea eskatu zion Goethek. Ondorengo komentarioarekin onartu zuen alargunak: "Goethek izena ematen badio, te-katilukada bat eman diezaiokegula pentsatzen dut."

Urteak igaro ahala, Vulpiusen osasunak behera egin zuen. Senarrak eta August semeak bezala, seguru asko alkohol gehiegi kontsumitzen zuelako. 1815ean garuneko isuri bat izan zuen. Hurrengo urtean, giltzurrun-gutxiegitasuna garatu zuen, min akutuarekin batera. Astebetez sufritu ondoren, 1816ko ekainaren 6an hil zen, 51 urte bete berri zituela. Goethek ez zuen bere hiletan hitz egin, eta Jacobsfriedhof-en izan zen, Weimarren. Friedrich Schiller Charlotte von Lengefeld-en emazteak Goetheri buruz zera idatzi zuen, Vulpius hil ondoren, "Gizon gaixoak gogor egin zuen negar. Tristatu egiten nau horrelako gauzengatik malkoak isuri behar izateak."

Vulpiusen hilobia, hamarkadaz hamarkada galdua, 1888an aurkitu zuten berriro, eta hilarri egoki batez markatu zuten, non Goetheren agur-bertsoak inskribatu baitzituzten:

" O eguzkia alferrik zabiltza bila/distira egitea hodei ilunetan zehar! / Nire bizitzako irabazi guztia / galeragatik negar egitea da!...

Ondorengoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Christiane Vulpius eta Goetheren seme bizidun bakarra, Julius August Walther von Goethe (1789-1830), Saj-Duimarreko Gran Sajeko chambelan bihurtu zen. Ottilie von Pogwischekin (1796-1872) ezkondu zen. Ottiliek Goethe aitaginarreba zaindu zuen, 1832an hil zen arte. Senar-emazteek hiru seme-alaba izan zituzten: Walther Wolfgang Freiherr von Goethe (1818-1885), opereten eta abestien konpositorea; Wolfgang Maximilian Freiherr von Goethe (1820-1883), jurista eta poeta; eta Alma von Goethe (1827-1844).

Legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XX. mendearen hasiera arte, Christiane Vulpiusek arreta gutxi jaso zuen. Bere garaikideen mespretxuzko iruzkin ugarien bidez gogoratzen zen batez ere. 1916an Hans Gerhard Gräfek Vulpius eta Goetheren arteko korrespondentzia argitaratu zuen. 1916an, Etta Federn idazle austriar feministak Vulpiusen lehen biografia argitaratu zuen, Goetheren harremanaren hurbilketa psikologikoa eginez. 1949an, Wolfgang Vulpiusek (Vulpius Christian August Vulpiusen anaiaren hereniloba) Vulpiusen beste biografia bat idatzi zuen, 1957an berrargitaratua. Sigrid Dammek bere bizitzaren xehetasun gehiago aurkitu zituen 1997an argitaratutako Vulpiusen biografian.

Zineman[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1999ko filmean Die Braut, Veronica Ferresek interpretatu zuen Christiane Vulpius eta Herbert Knaupek Goethe.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Effi Biedrzynski: Goethe Weimar. Das Lexikon der Personen und Schauplätze. Artemis und Winkler, München und Zürich, 1993, Seite 123, ISBN 3-7608-1064-0 .
Sigrid Damm: Christiane und Goethe. Insel Publicando, Fráncfort del Ato eta Leipzig, 1998, ISBN 3-458-16912-1 .
Sigrid Damm (hautapena eta epilogoa): Christianes und Goethe Ehebriefe. Behalte mich ja lieb!. Insel Publishing, Fráncfort del Ato eta Leipzig, 1998 – Insel-Bücherei 1190, ISBN 3-458-19190-9 .
Etta Federn: Christiane von Goethe: ein Betrag zur Psychologie Goethe. Delphin, Munich, 1916.
Wolfgang Frühwald: Goethe Hochzeit. Insel Verlag, Frankfurt bat.' M. und Leipzig2007 – Insel-Bücherei, 1294, ISBN 978-3-458-19294-7 .
Hans Gerhard Gräf (arg.): Goethe Briefwechsel mit seiner Frau. 2 Bde., Rütten & Loening, Frankfurt bat. 1916. m.
Eckart Kleßmann: Christiane – Goethe Geliebte und Gefährtin. Artemis und Winkler, München und Zürich, 1992, ISBN 3-7608-1076-4 . Edizio zabal berria: TvR Medienverlag Jena 2016, ISBN 978-3-940431-57-8 ί3-940431-57-8.
Lore Mallachow: Du bit nah. Mitteldeutscher Publicando, Halle (Saale), 1957.
Ulrike Müller-Harang: Das Teatro zur Zeit Goethe. Klassikerstätten Publicando, Weimar, 1999, ISBN 3-7443-0099-4 .
Wolfgang W. Parth: Goethe Christiane – Ein Lebensbild. Kindler, München 1980, ISBN 3-463-00796-7 .
Wolfgang Vulpius: Christiane. Lebenskunst und Menschlichkeit Goethe Ehen. Kiepenheuer Publicando, Weimar, 1953.
Sophien- O Weimarer edizioa (WA): Goethe Werke. Herausgegeben im Auftrage der Großherzogin Sophie von Sachsen. Abtlg. IV. 133 Bände 143 Teilen. H. Böhlau, Weimar, 1887–1919.
Annette Seemann: Christiane von Goethe: Dittung und Wahrheit. Mitteldeutscher Verlag, Halle (Saale), 2018. ISBN 978-3-96311-095-5 .

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q66746
Multimedia: Christiane Vulpius / Q66746