Johann Wolfgang von Goethe

Johann Wolfgang von Goethe
Bizitza
Izen osoa	Johann Wolfgang von Goethe
Jaiotza	Frankfurt am Main, 1749ko abuztuaren 28a
Herrialdea	Frankfurt am Main  azaroa 1775) Saxe-Weimar-Eisenach  (azaroa 1775 -
Talde etnikoa	alemaniarra
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Weimar, 1832ko martxoaren 22a (82 urte)
Hobiratze lekua	Weimarer Fürstengruft
Heriotza modua	berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita	Johann Caspar Goethe
Ama	Katharina Elisabeth Goethe
Ezkontidea(k)	Christiane Vulpius
Bikotea(k)	Lili Schönemann Ulrike von Levetzow
Seme-alabak	ikusi August von Goethe
Anai-arrebak	ikusi Cornelia Schlosser
Familia	ikusi Peter Im Baumgarten (adopted son)
Leinua	Goethe
Hezkuntza
Heziketa	Leipzigeko Unibertsitatea (1765 - 1768) : jurisprudentzia Estrasburgoko Unibertsitatea (apirila 1770 - 1771) : jurisprudentzia
Hezkuntza-maila	lizentzia
Hizkuntzak	alemana
Jarduerak
Jarduerak	legelari-poeta, theatre managerra, botanikaria, politikaria, margolaria, filosofoa, teologoa, legelaria, arte-kritikaria, musika-kritikaria, Geheimrata, liburuzaina, poeta, bidaia idazlea, fisikaria, Q18195617, eleberrigilea, antzerkigilea, autobiografialaria, diplomazialaria, estatu-politikaria, polimata, aforista, eguneroko-idazlea, mineralogoa, zoologoa, art theorista, abokatua, autorea eta musikagilea
Lan nabarmenak	Faust Werther Wilhelm Meister's Apprenticeship Elective Affinities Prometheus Theory of Colours Italian Journey West-Eastern Divan Egmont The Sorcerer's Apprentice Der Erlkönig
Jasotako sariak	ikusi Merit Order of the Bavarian Crown  (1827ko abuztuak 28) Ohorezko Legioko ofiziala  (1808ko urriak 14) Order of Saint Anna, 1st class  (1808ko urriak 15) Order of the White Falcon  (1816ko urtarrilak 30)
Kidetza	Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia Academy of Useful Science Zientzien Bavariar Akademia Göttingengo Zientzien Akademia Prusiako Zientzien Akademia Alemaniar Arkeologia Institutua masoneria Illuminati Zentral-Dombauverein zu Köln von 1842 Kultura patriotikorako silesiar elkartea Warsaw Society of Friends of Learning Zientzien Errusiar Akademia Kultura patriotikorako silesiar elkartea
Mugimendua	Sturm und Dranga Weimarreko klasizismoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa
IMDb	nm0324473

Johann Wolfgang (von) Goethe (Frankfurt, Alemania, 1749ko abuztuaren 28a - Weimar, Alemania, 1832ko martxoaren 22a) idazle alemaniarra izan zen, Erromantizismo eta Sturm und Drang garaikoa. Azkenetako polimata edo gizaki unibertsaltzat hartzen da, idazle izateaz gain nobelagile, dramaturgo, poeta, zientzialari, geologo, botanikari, anatomista, fisikari, zientzia historialari, pintore, arkitekto, diseinatzaile, ekonomista, antzerki zuzendari, filosofo humanista, eta hamar urtez, Estatuko funtzionario izan baitzen.

Bizitza

Goethek bere bizitzako gorabeherak Poesia eta egia (1882) izeneko liburuan kontatu zituen. Frankfurt am Main hirian jaio zen. Aita, Johann Caspar Goethe, abokatu eta kontseilari inperiala zen eta ama, Katharina Elisabeth Textor, Franfurteko burgu-maisu ohi baten alaba.

Talentu aparteko adimendun gizona, eta jakin-nahi izugarriz betea, denetarikoa egin zuen. Lehenik hizkuntzak ikasi zituen, artea izan arren bere zaletasuna. Garai horretan bere lehen poemak idatzi zituen, eta geologia, kimika eta medikuntza alorrean interesatu ere.

Leipzig-en zuzenbidea ikasi zuen (1765), baina gaixotasun larri batek ikasketak uztera behartu zion 1768an Frankfurtera itzuliz. Katharina von Klettenberg, bere amaren lagunak zaindu zuen, mistizismo pietistan barneratu ere. Ikasketetara itzuli zen 1770ean Estrasburgon, hurrengo urtean amaituz. Han igarotako urte biak erabat garrantzitsuak izan ziren Goetherentzako: emakumezko pertsonaia gehienak iradoki zizkion Friederike Brion ezagutu zuen; baita Erromantizismoan eragin handia izan zuen Johann Gottfried von Herder filosofoa ere. Herderrek alemaniar poesia popularrean barneratu zuen, Shakespeareren unibertso erakutsi eta Neoklasizismo frantsesetik baztertu.

Behin Frankfurtera itzuliaz, Götz von Berlichingen (1773) tragedia idatzi zuen eta Herderrekin batera Sturm und Drang mugimenduko manifestua idatzi: Alemaniako estilo eta arteaz (1773). Lan honetan James Macpherson (Ossian) eta Shakesperaren lanak errebindikatu zituen.

Bere bizitza literarioan, Goethe amorru bizizko Sturm und Drang-en Erromantizismoan hasi zen, baita mugimenduko obra garrantzitsuena idatzi ere: Werther (1774). Erromara egin zuen bidaia hurrengo, eta han erromantizismoaren estetika baztertzen hasi, estilo klasiko grekolatindarraz bat etortzeko.

Werther nobelaren etorria 1772 inguruan izan zuen, Kestner izeneko funtzionario baten emaztea zen Charlotte Buff izeneko emakumeaz maitemindu zenean. Desamodioak eta ezagun baten suizidioak garai hartan eragin izugarria izan zuen nobela idaztera bultzatu zuten.

1772 eta 175 artean Clavijo (1774) eta Stella (1775) dramak idatzi zituen. 1775ean Carlos Augusto Printzipearen zerbitzuan sartu eta Weimarrera bizitzera joan zen. Printzipeak emandako lanak direla eta literatura ia hamar urtez baztertu zuen. Goethe legazioko kontseilari sekretu izatetik, kontseilari sekretu izatera pasa eta azkenekoz, ministro goren bezalako bat bilakatu.

Garai honetan hasi zen bere zientzia ikerkuntzekin. Optikaz interesatua, koloreen Isaac Newton-en teoria ezberdin bat landu zuen, eta baita geologia, kimika eta osteologia arloetan sakondu ere.

Weimarren izan zuen karguak aristokraziarekin eta hainbat pertsonai garrantzitsurekin erlazionatzea ahalbidetu zion: Napoleon Bonaparte, Beethoven, Friedrich von Schiller edota Arthur Schopenhauer esaterako.

Izatez, Goetheri esker, Weimar Alemaniako kultura gunea bilakatu zen, han bere obra famatuenak idazten hasi zen, Ifigenia en Tauris (1787), Egmont eta Fausto. Goethe 1832ko martxoaren 22an Weimarren zendu zen. Faustoren azken bertsioa hil ondoren agertu zen 1832an.

Bibliografia

Haren lanen artean, hauek nabarmenduko ditugu:

• "Götz von Berlichingen" (1773)
• "Die Leiden des jungen Werther" (1774)
• "Prometheus" (1774)
• "Wilhelm Meister Lehrjahre" (Wilhelm Meister-en ikasketa urteak) (1795)
• "Faust" (1807) (Bigarren zatia 1831an amaituta)
• "Die Wahlverwandtschaften" (1809)

Euskaraz

Hiria argitaletxeak kaleratutakoak:

• Werther (Die Leiden des jungen Werther) (2000). (Itzultzailea: Gotzon Lobera)

Igela argitaletxeak kaleratutakoak:

• Werther gaztearen arrengurak (Die Leiden des jungen Werther) (2013). (Itzultzailea: Matías Múgica)

Ibaizabal argitaletxeak kaleratutakoak:

• Hautapen-ahaidetasunak (Die Wahlverwandtschaften) (1993). (Itzultzailea: Xabier Mendiguren)

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Johann Wolfgang von Goethe

• Erromantizismoa
• Fausto
• Werther
• Sturm und Drang

Bibliografia

• Azurmendi, J. 1999: Goethe: literatura nazional unibertsala, Jakin, 111: 63-99.