Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da

Johann Wolfgang von Goethe

Wikipedia, Entziklopedia askea

Johann Wolfgang von Goethe
Goethe (Stieler 1828).jpg
Geheimrat (en) Itzuli

Bizitza
Izen osoa Johann Wolfgang von Goethe
Jaiotza Frankfurt am Main, 1749ko abuztuaren 28a
Herrialdea Saxe-Weimar-Eisenach  (1775eko azaroa -
Talde etnikoa alemaniarra
Lehen hizkuntza alemana
Heriotza Weimar, 1832ko martxoaren 22a (82 urte)
Hobiratze lekua Weimarer Fürstengruft (en) Itzuli
Heriotza modua berezko heriotza: miokardio infartu akutua
Familia
Aita Johann Caspar Goethe
Ama Katharina Elisabeth Goethe
Ezkontidea(k) Christiane Vulpius (en) Itzuli
Bikotekidea(k) Lili Schönemann (en) Itzuli
Seme-alabak
Anai-arrebak
Familia
Leinua Goethe (en) Itzuli
Hezkuntza
Heziketa Leipzigeko Unibertsitatea
(1765 - 1768) : zuzenbide (jakintza)
Estrasburgoko Unibertsitatea
(1770eko apirila - 1771) : zuzenbide (jakintza)
Hezkuntza-maila lizentzia
Hizkuntzak alemana
Irakaslea(k) Adam Friedrich Oeser
Justus Christian Loder
Johann Schweighäuser (en) Itzuli
Jarduerak
Jarduerak legelari-poeta, theatre manager (en) Itzuli, botanikaria, politikaria, margolaria, filosofoa, teologoa, legelaria, arte-kritikaria, musika-kritikaria, liburuzaina, poeta, bidaia idazlea, fisikaria, literatoa, eleberrigilea, antzerkigilea, autobiografialaria, diplomazialaria, estatu-politikaria, polimata, aforista, eguneroko-idazlea, mineralogoa, zoologoa, art theorist (en) Itzuli, abokatua, musikagilea, libretista, idazlea eta artista bisuala
Lan nabarmenak Faust (en) Itzuli
Werther
Wilhelm Meister's Apprenticeship (en) Itzuli
Elective Affinities (en) Itzuli
Prometheus (en) Itzuli
Theory of Colours (en) Itzuli
Italian Journey (en) Itzuli
West–Eastern Diwan (en) Itzuli
Egmont (en) Itzuli
The Sorcerer's Apprentice (en) Itzuli
Der Erlkönig (en) Itzuli
Jasotako sariak
Influentziak Friedrich Schiller, Napoleon Bonaparte, Hafez, Johann Gottfried Herder eta Voltaire
Kidetza Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia
Academy of Science for Public Utility (en) Itzuli
Zientzien Bavariar Akademia
Göttingengo Zientzien Akademia
Prusiako Zientzien Akademia
Alemaniar Arkeologia Institutua
Framazoneria
Zentral-Dombauverein zu Köln von 1842 (en) Itzuli
Kultura patriotikorako silesiar elkartea
Warsaw Society of Friends of Learning (en) Itzuli
Zientzien Errusiar Akademia
Kultura patriotikorako silesiar elkartea
Sächsischer Kunstverein (en) Itzuli
Mugimendua Sturm und Dranga
Weimarreko klasizismoa
Argien mendea
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa Luteranismoa
IMDB: nm0324473 Allocine: 37170 Allmovie: p309862 IBDB: 5928
Youtube: UCHiwbcO8Y28R2-4tAfikbZw Musicbrainz: f66b7fa3-1731-40ec-a2d9-710aa9e07c5d Discogs: 573251 IMSLP: Category:Goethe,_Johann_Wolfgang_von Find a Grave: 1185 Edit the value on Wikidata
Signature of Johann Wolfgang von Goethe.svg

Johann Wolfgang (von) Goethe (Frankfurt, Alemania, 1749ko abuztuaren 28a - Weimar, Alemania, 1832ko martxoaren 22a) idazle alemaniarra izan zen, Erromantizismo eta Sturm und Drang garaikoa[1]. Azkenetako polimata edo gizaki unibertsaltzat hartzen da, idazle izateaz gain eleberrigile, dramagile, olerkari, zientzialari, geologo, botanikari, anatomista, fisikari, zientzia historialari, pintore, arkitekto, diseinatzaile, ekonomista, antzerki zuzendari, filosofo humanista, eta hamar urtez, Estatuko funtzionario izan baitzen.[2]

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasierako urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Goethek bere bizitzako gorabeherak Poesia eta egia (1882) izeneko liburuan kontatu zituen. Frankfurt am Main hirian jaio zen. Aita, Johann Caspar Goethe, abokatu eta kontseilari inperiala zen eta ama, Katharina Elisabeth Textor, Franfurtko burgu-maisu ohi baten alaba.

Talentu aparteko adimendun gizona, eta jakin-nahi izugarriz betea, denetarikoa egin zuen. Lehenik hizkuntzak ikasi zituen, artea izan arren bere zaletasuna. Garai horretan bere lehen poemak idatzi zituen, eta geologia, kimika eta medikuntza alorrean interesatu ere.

Ikasketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Leipzig-en zuzenbidea ikasi zuen (1765), baina gaixotasun larri batek ikasketak uztera behartu zion 1768an Frankfurtera itzuliz[3]. Katharina von Klettenberg, bere amaren lagunak zaindu zuen, mistizismo pietistan barneratu ere. Ikasketetara itzuli zen 1770ean Estrasburgon, hurrengo urtean amaituz. Han igarotako urte biak erabat garrantzitsuak izan ziren Goetherentzako: emakumezko pertsonaia gehienak iradoki zizkion Friederike Brion ezagutu zuen; baita Erromantizismoan eragin handia izan zuen Johann Gottfried von Herder filosofoa ere. Herderrek alemaniar poesia popularrean barneratu zuen, Shakespeareren unibertso erakutsi eta Neoklasizismo frantsesetik baztertu.

Behin Frankfurtera itzuliaz, Götz von Berlichingen (1773) tragedia idatzi zuen eta Herderrekin batera Sturm und Drang mugimenduko manifestua idatzi: Alemaniako estilo eta arteaz (1773). Lan honetan James Macpherson (Ossian) eta Shakesperaren lanak errebindikatu zituen.

Heldutasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere bizitza literarioan, Goethe amorru bizizko Sturm und Drang-en Erromantizismoan hasi zen, baita mugimenduko obra garrantzitsuena idatzi ere: Werther (1774). Erromara egin zuen bidaia hurrengo, eta han erromantizismoaren estetika baztertzen hasi, estilo klasiko grekolatindarraz bat etortzeko[3].

Werther nobelaren etorria 1772 inguruan izan zuen, Kestner izeneko funtzionario baten emaztea zen Charlotte Buff izeneko emakumeaz maitemindu zenean[3]. Desamodioak eta ezagun baten suizidioak garai hartan eragin izugarria izan zuen nobela idaztera bultzatu zuten[2].

1772 eta 175 artean Clavijo (1774) eta Stella (1775) dramak idatzi zituen. 1775ean Carlos Augusto Printzipearen zerbitzuan sartu eta Weimarrera bizitzera joan zen. Printzipeak emandako lanak direla eta literatura ia hamar urtez baztertu zuen. Goethe legazioko kontseilari sekretu izatetik, kontseilari sekretu izatera pasa eta azkenekoz, ministro goren bezalako bat bilakatu.

Garai honetan hasi zen bere zientzia ikerkuntzekin. Optikaz interesatua, koloreen Isaac Newton-en teoria ezberdin bat landu zuen, eta baita geologia, kimika eta osteologia arloetan sakondu ere.

Weimarren izan zuen karguak aristokraziarekin eta hainbat pertsonai garrantzitsurekin erlazionatzea ahalbidetu zion: Napoleon Bonaparte, Beethoven, Friedrich von Schiller edota Arthur Schopenhauer esaterako.

Izatez, Goetheri esker, Weimar Alemaniako kultura gunea bilakatu zen, han bere obra famatuenak idazten hasi zen, Ifigenia en Tauris (1787), Egmont eta Fausto. Goethe 1832ko martxoaren 22an Weimarren zendu zen. Faustoren azken bertsioa hil ondoren agertu zen 1832an.

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haren lanen artean, hauek nabarmenduko ditugu:

  • "Götz von Berlichingen" (1773)
  • "Die Leiden des jungen Werther" (1774)
  • "Prometheus" (1774)
  • "Wilhelm Meister Lehrjahre" (Wilhelm Meister-en ikasketa urteak) (1795)
  • "Faust" (1807) (Bigarren zatia 1831an amaituta)
  • "Die Wahlverwandtschaften" (1809)

Euskaratuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiria argitaletxeak kaleratutakoak:

Igela argitaletxeak kaleratutakoak:

Ibaizabal argitaletxeak kaleratutakoak:

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Johann Wolfgang von Goethe Aldatu lotura Wikidatan

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Goethe, Johann Wolfgang von - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa» www1.euskadi.net Noiz kontsultatua: 2019-06-05.
  2. ↑ a b «euskarari ekarriak» ekarriak.armiarma.eus Noiz kontsultatua: 2019-06-05.
  3. ↑ a b c «Goethe, Johann Wolfgang von» www.euskara.euskadi.eus Noiz kontsultatua: 2019-06-05.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo-estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Johann_Wolfgang_von_Goethe&oldid=8430307"(e)tik eskuratuta