Dora Maar
| Dora Maar | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Parisko 6. barrutia, 1907ko azaroaren 22a |
| Herrialdea |  Frantzia |
| Lehen hizkuntza | frantsesa |
| Heriotza | Parisko 4. barrutia, 1997ko uztailaren 16a (89 urte) |
| Hobiratze lekua | Clamart |
| Familia | |
| Aita | Josip Marković |
| Bikotekidea(k) | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Arte Ederren Goi Eskola Nazionala Académie Julian (en)  |
| Hizkuntzak | frantsesa |
| Irakaslea(k) | André Lhote |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | argazkilaria, artista, margolaria, poeta, koreografoa, eskultorea, modeloa, idazlea eta ilustratzailea |
| Lantokia(k) | Paris |
| Mugimendua | surrealismoa |
  | |
Henriette Theodora Markovitch (Paris, Frantzia, 1907ko azaroaren 22a – ib.1997ko uztailaren 16a), Dora Maar bezala ere ezaguna, argazkilari, margolari eta olerkari frantsesa zen.[1][2]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Haurtzaroa eta nerabezaroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Parisen jaio zen, 1907ko azaroaren 22an. Jaiotze aktan Henriette Markovitch du izena; Theodora geroko hautaketa bat litzateke, baina ez da inongo dokumentutan ageri. Bere aita, Josip Marković (Joseph Markovitch), arkitekto kroaziarra zen, Europan eta Hego Amerikan,[3] eta bere ama, Julie Voisin, Toursekoa zen jatorriz.[4] Doraren ama nazionalizatu egin zen Josephekin ezkontzeko eta geroago nazionalitate frantsesa berreskuratu zuen. Bere ezkontzan bi zeremonia egin ziren: bata Zagreben eta bestea Rijekaren ondoan, seguru asko azken hiri horretan ezagutu baitzuten elkar. Doraren familian frantsesa eta gaztelania hitz egiten zen. Oso kosmopolitak izan ziren, eta halaxe erakusten dute gaztetako argazkiek, Dora erakusten baitute Alpeetako paisaietatik eremu tropikaletaraino. Dora Argentinan bizi izan zen hiru urtetik hogeita hiru urtera bitartean. Pablo Picassoren arabera, gerra zibilean eta Frantziaren okupazioan maiteminduta egon zen gazte hark «argentinismoekin hitz egiten zuen».[5]
Familiak ez zuen Picassorekiko harremanik nahi. Datu bitxi gisa, egun batean, Juliek Dorarekin eztabaida bortitza izan zuen telefonoz arrazoi horrexengatik, bat-batean lehenaren (amaren) ahotsa moztu zenean: hil egin zen. Naziek Frantzia okupatu zutenean izan zen, eta gaua zen, 'toque de queda' delakoaren ostean. Hurrengo goizean, Dorak telefonoa eskuan zuela aurkitu zuen ama hilda. Artistak dituen mila argazkietan, bitan baino ez dago irribartsu. Pertsona isila zen Dora, harroa, oso azkarra eta ironia amaigabekoa. Aurreko mendeetako arropekin mozorrotzea gustatzen zitzaion. Bere collage askotan halaxe agertzen da.
Laster emantzipatu zen, eta sinbolo bihurtu zen Parisko goi-mailako gizartearentzat.
Argazkilari gaztea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Dora Maarrek 1950. urtearen inguruan margotzen zuen. Lothe Academie-n ikasi zuen, eta Henri Cartier-Bresson ezagutu zuen, bera baino gazteagoa, nahiz eta artean ez zen uneko argazkilari onenetakoa. 1949an, argazkilari bikain gisa definitu zuen, bere lanek halo misteriotsu eta beldurgarria baitzuten; bere pinturak ere miresten zituen. Cartier-Bressonek uste zuen argazkia bakartien lanbidea zela, eta hori oso ondo aplika dakioke Dorari.[1]
Garai hartan, argazkia ez zen ondo hartzen. Hala, argazkilariak pintoreak ere izaten ziren. Izan ere, Picassok Doraren argazki-jarduerari buruz ironizatu egiten zuen. Dora ez zegoen erabat gustura Lothe Academie-ren irakaskuntzarekin; beraz, gero, Marcel Zahar-en aholkuari jarraituz, Parisko Ville de L’École de Photographie-n matrikulatu zen. Bere argazkiak errebelatu ahal izateko, Pierre Keferri eskolak ematen zizkion; trukean, bere tailerra erabiltzen uzten zion. Argazki batzuek Kéfer-Dora marka daramate, nahiz eta azkenak Dorak bakarrik egin zituen.[1]
Hainbat mentorek ematen zuten hezkuntzan oinarritu zen Doraren prestakuntza. Aipagarrienen artean Man Ray dago. Haren irakaskuntzarik garrantzitsuena “efektu desfokatua” izan zen.[1] Beste bat Brassaï izan zen, eta harekin adiskidetasun handia izan zuen. Gainera, Dorak Picasso maisuaren Guernica osatzeko prozesuari argazkia atera zion.[6] Sougezekin egindako ikaskuntza ere nabarmentzen da. Sougezek aholkuak eman zizkion Dorari bai maila teknikoan, bai pertsonalean, eta harekin batera zenbait lan argitaratu zituen.
Aitari esker, bere estudioa izatea lortu zuen, eta bertan bere collage famatuak sortu zituen. Bere lanei dagokienez, Dorak esan zuen ez zuela bereizten enkarguaren eta sorkuntzaren arteko aldea. Jaque Feyder-en Les gens de voyage filmean aktore gisa egindako lana eta giza eskubideen aldeko aktibismoa ere nabarmentzen dira.
Surrealismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jacqueline Lambaren (André Bretonen emaztea), Paul Éluard-en eta Nusch Éluard-en lagun mina zen. George Hugnetekin maitasun-istorio labur bat izan zuen. Hain zuzen, Sainte-Anneko asiloko zoroek egindako marrazkiak eta objektuak jasotzeko eskatu zion Bretonek, geroago bera sartuko zuten han.
Dora heriotzak erakarri egiten zuen eta neurriz kanpoko objektuekin esperimentatzen zuen errealitatea ezegonkortzen zuen baliabide gisa.
Maar-en argazkia, arte-korronte berri horren azpian, klasikoa zen, Meerson-en estilo finari jarraituz. Aldi horretan, denbora luzeagoan hasi zen lanean, beltzak areagotzeko. Azalpenaren baliabidea oso eraginkorra da Les années vous guettent filmean, armiarma batek Nusch Éluard-en aurpegia estaltzen baitu.
Desamodioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Maarrek Picasso ezagutu zuen kafetegi batean. Harremana 1944ra arte luzatu zen, nahiz eta une hartan bera Olga Jojlovarekin ezkonduta zegoen.[7] Geroago, Dora Maarrekin aspertu zenean, Françoise Gilot agertu zen Picassoren bizitzan. Izan ere, "desorekatuegia eta burugogorregia" zela esan zuen. 1945ean, Picassori ez zitzaion interesatzen Dora, eta berak portaera arraro eta paranoikoa erakusten hasi zen: egun batean, Picassori esan zion txakurtxoa lapurtu ziotela, eta kaietatik oinez aurkitu zuten; beste batean, bizikleta lapurtu ziotela esan zuen, eta, geroago, ukitu gabe aurkitu zuten; bere etxeko eskaileretan biluzik eta izututa ere aurkitu zuten.
Jacques Lacanek psikoanalizatu zuen eta, ondoren, Sainte-Anneko ospitalean sartu zen. Electroshock-a eman zioten, eta Paul Éluardek Picassori esan zion handik ateratzeko. Paul Éluardek, une horretan Doraren lagunik onenak, pintore famatuari leporatu zion gehiegi sufriaraztea.
Picassok Dora Maar gaizki tratatu zuen, bai psikologikoki bai fisikoki. Adibidez, egun batean Dorak ez zituen bere sexu-organoei egindako marrazki batzuk erakutsi nahi, eta Picassok haiek erakustera behartu zuen. Gainera, hainbat lekukok esan zuten ematen zizkion jipoiak ikusi zituztela.[8]
Erretiroa eta heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
John Russellek Doraren ausardia miresten zuen azken urteetan, bere izaeraren sakonena ikertzeko denbora luzez bere estudioan sartzea erabaki zuenean. Etxea bere nortasun konplexuaren isla garbia zen.
Maar jaioterrian, Parisen, 1997an hil zen eta testamentuan bere ondasun guztiak aitari eta monje bati utzi zizkion, besteak beste, 130 Picassoren lan eta bere argazki gehienak osatzen zituzten. Berak saldua zuen Picassoren bat estualdi ekonomikoetan sentitu zenean, baina beti pintorearen baimenarekin.
Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Bere etxean oroigarri-plaka du, Ménervesen (Frantzia).
- Dora Maar geltokia Saint-Oo-Sur-Seine
Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Geltokia: Metrópolis Dora Maar - Nadia Guendouz, Saint-Oaukerak-sur-Seine.
Saint-Ouen metro-geltokira sartzeko igogailua, Dora Maar kalea, Saint-Oo_Seine.
Saint-Ouen metro-estazioko sarrera-seinalea, Dora Maar kalea, Saint-OapenaSeine.
Dora Maarren etxeko oroigarri-plaka Ménerbesen, Frantzia.jpg
_-_2022-01-09_-_1.jpg)
_-_2022-01-09_-_2.jpg)
_-_2022-01-09_-_1.jpg)
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d (Ingelesez) Caws, Mary Ann. (2000-10-06). «Edited extract on Picasso's muse Dora Maar» the Guardian (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ (Ingelesez) Dowd, Vincent. (2019-11-22). «Picasso's lover comes out from his shadow» BBC News (Noiz kontsultatua: 2020-06-05).
- ↑ (Gaztelaniaz) Reino de Croacia-Eslavonia. 2021-11-18 (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ (Ingelesez) Caws, Mary Ann. (2000-10-06). «Edited extract on Picasso's muse Dora Maar» the Guardian (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ (Gaztelaniaz) «masdearte. Información de exposiciones, museos y artistas» masdearte. Información de exposiciones, museos y artistas (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ [ttps://deyoung.famsf.org/blog/picasso-women-behind-artist Andrew Fox (2011-07-20). «"Picasso: The Women Behind the Artist" de Young Fine Arts Museum of San Francisco (online, blog del curador».. ].
- ↑ (Ingelesez) Khokhlova, Olga; Sverchkova, Alena. (2020-03-09). Geoarchaeological study of big Essentuksky 1 kurgan in Ciscaucasia, Russia. (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
- ↑ Txantiloi:Es-EC Quillupangui, Soraya. «Pablo Picasso: Un genio que maltrataba a las mujeres» www.elcomercio.com (Noiz kontsultatua: 2022-06-05).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
