Edward Jenner
| Edward Jenner | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Berkeley, 1749ko maiatzaren 17a |
| Herrialdea |  Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua |
| Heriotza | Berkeley, 1823ko urtarrilaren 26a (73 urte) (73 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: istripu zerebrobaskularra |
| Familia | |
| Aita | Stephen Jenner |
| Ama | Sarah Head |
| Ezkontidea(k) | Catherine Kingscote (en)  (1788ko martxoaren 26a - |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Anai-arrebak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Heziketa | St George's, University of London (en) St Andrews Unibertsitatea Katharine Lady Berkeley's School (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Irakaslea(k) | John Hunter (en) |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | medikua, naturalista, biologoa eta zientzialaria |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Kidetza | Royal Society Suediako Zientzien Errege Akademia Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia |
  | |
 | |
Edward Jenner (Berkeley, Gloucestershire, 1749ko maiatzaren 17a - Berkeley, 1823ko urtarrilaren 26a) sendagile ingelesa izan zen. Immunologiaren aitatzat hartzen da. Txerto bat lehen aldiz ipini zuen, baztangaren aurkakoa, hain zuzen ere.
Baztangaren aurkako txertoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jennerrek baztangaren kontrako txertoa 1776an aurkitu zuen. Behiak maiz jezten zituztenek baztanga zabaltzen zen aldietan ez zirela gaixotzen ikusi zuen, eta behiek errapeetan izaten dituzten zarakarretan baztangaren eragilea agian zegoela oharturik, behi-jezleak baztangaren eragilea maiz ukitu izanak gaixotasun horren kontra sendotzen zituela ondorioztatu zuen. Voltairek egindako ikerketa baten arabera, garai hartan biztanleen % 60k baztanga pairatzen zuen eta % 20 gaixotasunagatik hiltzen zen.[1] Biztanleak gaixotasun horren kontra babesteko, zauritxo arin batzuk egin eta behien errapeetako zarakarretako isurkariz igurtzi zituen, baztangaren eragilea, ahuldurik, odolera zuzen irits zedin, eta era horretara, gaixoaldi arin baten ondoren, txerto hori egiten zitzaiona gaixotasun horri aurre egiteko gerturik geratzen zen.
Lehen txertoa behi errapeetako zarakarretatik egin zenez, hainbat hizkuntzatan txertoari esateko, latinezko vaccinae (behiarena) hitzetik eratorritako formak erabiltzen dira. Jennerrek asmatutako txertoaren metodoa mundu osoan zabaldu zen. An inquiry into the causes and effects of the variolae vaccinae (1798, "Baztangaren kontrako txertoaren arrazoiez eta ondorioez galdeketa") liburua idatzi zuen.
Metodo horren bidez, immunologiaren zientziaren oinarriak ezarri zituen Jennerrek. Haren txertoari esker, Europan baztanga desagertu zen. Handik urte batzuetara, Louis Pasteur frantses kimikariak (1822-1895) metodo bera erabili zuen, beste eritasun batzuen aurka.
Gizartearen aitortza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
E. Jenner Berkeleyra itzuli zen eta munduko hainbat lekutatik sariak jasotzen jarraitzen zuen. Maila globalean izandako aitortza ikusgarria izan zen. Jenner esker oneko gizona zen, autoritate ezberdinek egindako edozein sari edo aitortza aintzat hartzen zuelako.
Horrez gain, herrian errespetatua eta maitatua izan zen, gaixorik zeuden herritarren alde ahalegintzen jarraitzen zuelako. Gainera, herriko alkate aukeratu zuten, bertan geratzeko erabakiaren ondorioz. [2]
Literatura-lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Olerki ugari idatzi zituen[3], izadiari zion miresmena nagusitzen delarik. Egun, txoriekiko ez ezik, landare eta loreak haztearekiko zuen zaletasuna ere nabarmentzen dira.
Argitalpen batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1798 An Inquiry intro the Causes and Effects of the Variolæ Vaccinæ [4]
- 1799 Further Observations on the Variolæ Vaccinæ, or Cow-Pox [5]
- 1800 A Continuation of Facts and Observations relative to the Variolæ Vaccinæ 40 p [6]
- 1801 The Origin of the Vaccine Inoculation [7]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ «Internet History Sourcebooks» sourcebooks.fordham.edu (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
- ↑ https://www.galenusrevista.com/IMG/pdf/Edward_jenner.pdf
- ↑ «Sign of Rain» www.friendsofthewildflowergarden.org (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
- ↑ «I. An Inquiry Into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae, Or Cow-Pox. 1798. Jenner, Edward. 1909-14. The Three Original Publications on Vaccination Against Smallpox. The Harvard Classics» www.bartleby.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
- ↑ «II. Further Observations on the Variolae Vaccinae, or Cow-Pox. 1799. Jenner, Edward. 1909-14. The Three Original Publications on Vaccination Against Smallpox. The Harvard Classics» www.bartleby.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
- ↑ «III. A Continuation of Facts and Observations Relative to the Variolae Vaccinae, or Cow-Pox. 1800. Jenner, Edward. 1909-14. The Three Original Publications on Vaccination Against Smallpox. The Harvard Classics» www.bartleby.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
- ↑ (Ingelesez) «The origins of vaccination: no inoculation, no vaccination.» The James Lind Library (Noiz kontsultatua: 2021-02-22).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q40852
Multimedia: Edward Jenner