Zenbaki-sistema hogeitar
Zenbaki-sistema hogeitarra '20' zenbakian oinarritzen den zenbaki-sistema da. Sistema hamartarrekin batera, mundu osora zabaldu da.
Matematika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hogei zenbakia oinarri duen sisteman zifra hori erabiltzen da: lehengo hamar zenbakiak sistema hamartarreekok dira, besteak adierazteko alfabetoaren lehendabiziko letrak erabiltzen dituzten, hau da A eta J artekoak. Oinarria adierazteko 20 ikurra erabiltzen dute.
Horrela, 2020 = 4010 (beraz, 2 × 20 = 40), DA20 = 27010 (beraz, 13 × 20 + 10 = 270), 10020 = 40010 (beraz, 202 = 400).
Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zenbaki-sistema hori euskarazko tradizionala da. Theo Vennemannen euskal substratuaren teoriaren arabera, sistemak Euskal Herrian du iturria eta bertatik Europako beste hizkuntzetara zabaldu zen. Karl Menningerrek, berriz, normandiarrek sortu eta Mendebaldeko Europara zabaldu zutela esan zuen. Roslyn Franken arabera, euskaldunen sistema zazpikaria zen[1].
Sabin Aranak euskarazko ahozko sistemarekin bat egiteko, zifra-sistema hogeitarra proposatu zuen[2], eta, aukera moduan, baita ahozko sistema aldatu eta hamartar bilakatzea ere[3], baina egun aukera biak baztertuak izan dira[4].
Europan zenbaki-sistema hamartarra ohikoa bada ere, euskara ez ezik, hizkuntza askok ere hogeitar dute, osorik nahiz neurri batean:
- Frantsesez vingt (20) erabiltzen da: quatre-vingts 4 x 20, hau da, 80 esan nahi du.
- Danieraz tyve (tresindstyve hitzaren laburdura) erabiltzen da eta 3 x 20, hau da, 60 esan nahi du.
- Galesez ugain (20) erabiltzen da: deugain 2 x 20, hau da, 40 esan nahi du.
- Bretainieraz, irlanderaz, Eskoziako gaeleraz, albanieraz, georgieraz eta eslovenierazko resiar dialektoan ere sistema hori darabilte.
Erresuma Batuko diru-sistema tradizionalean, libera esterlina batean hogei txelin zeuden. Era berean, ingelesez, score denbora neurtzeko unitatea erabiltzen zen. Adibidez, Abraham Lincolnek Gettysburgeko hitzaldi famatua Four score and seven years ago... ("Duela lau hogeiko eta zazpi urte...") esanez hasi zuen. Hala ere, gaur egun ia ez da erabiltzen. Frantzian libera batean hogei sos zeuden.
Munduko beste hainbat kulturatan ere sistema hori dute: Amerikan, maia eta muiskarrek eta Indiako santali[5] eta gataq hizkuntzek[6], adibidez.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Frank, Roslyn. (1999ko maiatzaren 18a). Zazpikaria-ko Sistema: Euskaldunen jakinduria [The Septuagesimal System: Basque Traditional Knowledge].. Seminar for the History of Science section of the University of the Basque Country. Donostia, Euskal Herria. (Noiz kontsultatua: 2010-04-18).
- ↑ Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 102–112..
- ↑ Arana, Sabino. (1908). «Artículos publicados en la 1.ª época de "Euzkadi" : revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao por Arana-Goiri´taŕ Sabin» Revista de Ciencias, Bellas Artes y Letras de Bilbao (Bilbo: Eléxpuru Hermanos): 112–118..
- ↑ Arana, Sabino. (1969). «Efemérides Vascas y Reforma de la Numeración Euzkérica» Euskal-Erria (Bilbo: Biblioteca de la Gran Enciclopedia Vasca).
- ↑ Gvozdanović, Jadranka. (1999). Numeral Types and Changes Worldwide. , 223 or..
- ↑ Chatterjee, Suhas. (1963). On Didei nouns, pronouns, numerals, and demonstratives.. Chicago: Mimeo.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q842387