Kartzinogeno

Kartzinogenoaren piktograma internazionala

Kartzinogenoa edo kantzerigenoa agente fisikoa, kimikoa edo biologikoa izan daiteke, eta minbizia sor dezake ehunetara eramatean. Hori dela eta, kartzinogenoa neoplasia eragin dezakeen agentea da.

Kartzinogeno kimikoak definitzen dira, kontroletan ikusten ez diren tumore-motak garatzeko duten gaitasunarengatik, erakusgai dauden animalien tumoreren batek eragin handiagoa izatea erakusgai ez daudenen baino, edo kontrolekin alderatuta tumoreak lehentasun gehiagorekin agertzeko gaitasunarengatik. DDT (diklorodifeniltrikloroetanoa), bentzenoa eta asbestoa kartzinogenotzat hartuak izan dira. Horrez gain, tabakoa ere bada zenbait minbizi mota desberdinen arrisku-iturri gisa.        

Kartzinogenoak ere maiz izaten dira, baina ez nahitaez, teratogenoak edo mutagenoak.

Biomedikuntzaren garrantzia

Giza minbizien % 90, ingurumen- edo nutrizio-faktoreek eragindakoak izaten dira eta hauek kartzinogenesi-prozesu bat eragiten dute. Hauek honakoak izan daitezke: erretzeko ohitura, zenbait ohitura dietetiko eta produktu kimikoak eta botikak. Gainerako % 10, faktore genetikoen, birikoen eta erradiazioak izan ohi dira.

Identifikazioa

Zaila da kartzinogenoen identifikazioa egitea. Produktu kimikoetatik datozen ondorio kartzinogeno gehienak taupada-aldi luzea dute, hau da, gerta daiteke 20 eta 30 urteko epeak igarotzea tumorearen garapena sustatzen. Gainera, efektu atzeratu horiek oso gutxitan hautematen dira lehenengo saiakuntza klinikoetan. Animalien minbizia sor dezaketen substantzia kimikoak laborategi egitura desberdinak dituzte, eta horrek esan nahi du minbizia eragiten duten mekanismo ugaria egon daitezkeela.

Uste da kartzinogenesia promotore kimiko desberdinen dependentzia duela eta prozesu multifasikoa dela, zelula-aldaketen hasieratik tumore-zelulen garapen eta ugaritzeraino. Kartzinogeno gehienak konposatu arreaktiboak dira (prokartzinogenoak edo bigarren mailako kartzinogenoak) kartzinogeno primario bihurtzen direnak.

Kartzinogenoak farmakologian

Tumore-eragin txikiko gai aktibo baten potentzial kartzinogenikoa hautematea da arazo larria farmako berriak ebaluatzeko fasean. Adibidez, normala da edozein ikerketan, dosia edozein izanda ere, 100 animalia erabiltzea (esanahi estadistikoa izan ahal izateko, minbizien garapenaren eragina %4koa izan behar da gutxienez, datu hau altua da farmako gehienentzat).

Epe laburreko mutagenikotasun-azterketak metodo eraginkorrak eta bidezkoak izaten ari dira kartzinogeno-potentzialak detektatzen, gizakietan ikerketak egin baino lehen, eta gizakietan kartzinogenotasuna iragartzeko joera hobeak izatera irits daitezke.

Ahalmen kartzinogeniko handiko botikak saihestu beharko lirateke, baina erabaki terapeutikoak arrisku-onura erlazioaren menpe daude. Adibidez, nahiz eta kimioterapiako alokatzaileak kartzinogeno ahaltsuak izan hainbat animali espezieetan, ez litzateke logikoa izango heriotza-gaixotasun bat duen paziente bati emateari uko egitea. X erradiazioekiko esposizioaren antzeko egoera da, izan ere, honek ere potentzial kartzinogeniko handia du.

Sendagai gutxi erabiltzen dira, espeziean kartzinogenoak direla adierazten dutenak eta ebidentzia sendoak dituztenak. gizatiarra. Gutxitan, ahoko antisorgailuek sortzen dituzte adenoma hepatikoak eta tumore onberak hazkuntzaren ikuspuntik, baina oso baskularrak dira eta odoljario hilgarriak eragin ditzakete. Egile batzuk aipatu dute erreserpinaren eta bularreko kartzinomaren arteko lotura kontrol-kasuaren azterketetan oinarrituta, baina aurkikuntza hori ezin izan da egiaztatu azterketa multzo hauetatik. Proba sinesgarri batzuen arabera, farmakologikoak ez diren produktu kimiko batzuk kartzinogenoak dira. Ebidentzia honek elkarte desberdinak biltzen ditu, hala nola, aflatoxinak eta hepatoma, binil kloruroaeta gibeleko hemangiosarkoma, ikatz-brea eta larruazaleko minbizia, zigarro-kea eta biriketako kartzinoma, eta anilina-tindagaiak eta besikulako tumoreak.

Giharra	Kantzerigeno ezaguna	Kantzerigemo susmagarria
Birika	Artsenikoa Asbesto Benzo pirenoa Eter bis (klorometilikoa) Kromoa Nikel subsulfuro Zink Kromatoa Tabakoaren kontsumoa Ziape-gasa Uranioa	Akrilonitrilo Berilioa Kadmioa 1,2-Dibromo-3-kloropropanoa Hidrocarburo aromatiko polinuklearrak (PAH, ingeleseko siglak)
Giltzurruna	Koke-labearen emisioak Zink-kromatoa	Tetrakloroetilenoa
Maskuria	Bentzidina Ziklofosfamida 4-Aminodifeniloa Tabakoaren kontsumoa Klorafazina	Tetrakloroetilenoa
Urdaila	Zink Kromatoa	Etilen oxidoa, tabakoaren kontsumoa
Azala	Artsenikoa Bentzo pirenoa Eguzkitan gehiegi egotea	PAH Tetrakloroetilenoa
Gibela	Binil kloruroa Aflatoxina Edari alkoholdunak
Ahoa, farinjea, larinjea, hestegorria	Edari alkoholdunak Tabakoaren kontsumoa Maskaratzeko tabakoa (ahoa bakarrik) Ziape-gasa (laringea)
Prostata	Kadmioa
Iturria	Lybarger JA, Spengler RF, DeRosa CT, editores. Priority health conditions: An integrated strategy to evaluate the relationship between illness and exposure to hazardous substances.	Atlanta: Agencia para Sustancias Tóxicas y el Registro de Enfermedades; 1993. p. 61.

Kanpo estekak

• IARC Monographs List of Classifications

• Datuak: Q187661
• Multimedia: Carcinogens / Q187661