Karmele Igartua Bengoa

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Karmele Igartua Bengoa

Bizitza
JaiotzaBergara, 1959ko uztailaren 17a
Herrialdea Gipuzkoa, Euskal Herria
HeriotzaAretxabaleta, 2010eko abuztuaren 20a (51 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzakeuskara
gaztelania
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakkatedraduna, idazlea eta poeta
Inguma: karmele-igartua-bengoa-1959-2010 Literaturaren Zubitegia: 788

Karmele Igartua Bengoa (Bergara, 1959ko uztailaren 17a - Aretxabaleta, 2010eko abuztuaren 20a) Euskal irakaslea, idazlea eta olerkaria.

Lehen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aita Daniel bergararra zuen eta ama Montse aretxabaletarra. Karmele lau anai-arreben artean bigarrena, eta neska bakarra egokitu zen. Familia lan kontuagatik Aretxabaletara joan zen bera txikia zenean. Aitak Bergarako Labe Garaietan ziharduen baina Aretxabaletara aldatu ziren kooperatiba mugimendua indartzen ari zenean. Arrasateko ULGOR kooperatiban hasi zen aurrena eta gero Aretxabaletako COPRECIn. Artean bi anai-arreba ziren, Karmele eta Jabier, gerora Joseba eta Josu jaio ziren. Harez gerokoan esan daiteke Karmele aretxabaletar peto-petoa izan zela: bertan ikasi eta familia osatzeaz gain, irakasle lanetan, herrigintzan eta euskalgintzan eman zuen bizitza.[1] Aretxabaletan hil zen, 51 urte zituela, 'Itsaso kontra bat' bere hirugarrena lana izango dena argitaratzeko prest utzita.

Ikasketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Karmelek Aretxabaletako Santa Rita ikastetxe erlijiosoan ikasi zuen zazpi urtera bitartean. Anaia Jabier eta bera Almen ikastolara pasatu ziren Lehen Hezkuntza egitera eta han amaitu zituen Batxilerra eta UBI ere. Artean euskarazko eredurik ez zegoen eta  ikasle zaharrenak beraiek bihurtzen ziren euskal ereduen eragile adinez egokitzen zitzaienean. Hainbat irakasleren lana garrantzizkoa izan zen Karmeleren heziketan: Arantxa Arin, soinketako irakaslea, Joseba Ariznabarreta, filosofiakoa edota literaturarekiko zaletasuna sortu zion Klara Badiolai. Honen eraginez egin beharreko lan bat burutzeko asmoz joan zen Karmele ikaskide batekin Oiartzuna, Xabier Lete eta Lurdes Iriondori elkarrizketa bat egitera.[2]

Eskoriatzako Irakasle Eskolan Magisteritzan diplomatu zen eta frantsesa jorratzea izan zen bere aukera. Ondo moldatzen zen frantsesez, eta horrek izan zuen garrantzia bere literatur irakurketetan ere. Ordurako, euskara hutsean ikasi ahal izan zuen. Bertako irakasleen artean Iñaki Mendigurenen eragina gogoratzen zuen.Ikasteaz batera, ALECOP estudianteentzako kooperatiban egiten zuen lan, orduko hainbat langileren seme-alabek bezala. Lehen ere, Batxilergoan eta udan lan egin ohi zuen, adibidez, Aretxabaletako COPRECI industria kooperatiban telefonista moduan. Lan eginez ikastea ez zen hain harritzekoa garai hartan, goi mailako ikasketak egitea erabakitzeak lan mundurako sarrera atzeratzea suposatzen baitzuen baita ikasketak ordaintzeko modua izatea. Beste arrazoi batzuen artean, horregatik ere ez zen ohikoa garai hartan unibertsitatera igarotzea. Lehengo norberak aukeratu egin behar zuen bidea eta ondoren urratu.

Euskal kultura suspertzaile[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere ahoskera eta hizketarako patxadak Karmele ezagun egin zuen Aretxabaletan. Hala, Juan Arana Loramendi idazlearen omenez Aretxabaletan egindako jaialdi batean, Jabier anaia eta berak errezitatu zituzten olerkari honen poesiak. Harez gerokoan hainbat jaialditako aurkezle izan zen.Gero ere Aretxabaletan antolatu ziren ekinaldi askotan aurkezle lanetan aritu zen, aipagarrienetako bat 1977an Batallón Vasco Español taldeak Loiola Irratiaren Itsumendiko emisorean jarritako lehergailuak bota zuen antena berriz altxatzeko antolatu zena. Artean 18 urte betetzeke zeuzkan Karmelek.

Musika, dantza-taldeak, mendizaletasunaren inguruan sortzen zen giroak indartzen zuen euskal kulturarekiko grina. Karmelek musikarako dohain bereziak zituen. Kantatzeaz gain, txistua ere jotzen zuen. Almen ikastolako Eguberrietako kantu-jaialdian atera zuen lehen saria eta harez gero berak bere gitarrarekin kantuan egiten zuen. Familian ere kanturako eta musikarako zaletasun handia zegoenez, beti kantu-giroan jardun izan zuen. Espiritu sortzailekoa zen eta hainbat kantu asmatu eta abestu ere egin zuen, bere esperientzia eta bizipenen erakusgarri. Baina behin 18 urte ezkeroztik jendaurrean kantatzeari utzi zion. Musika instrumentala eta klasikoa alde batera utzi gabe, Karmelek Etxamendi eta Larralde, Lete edo Lurdes Iriondo oso gustuko zituen eta hauetako hainbat kanta oso kuttun, «Izarren hautsa» edo «Andereño», adibidez.

Trantsizioa, amnistia, ekologia, aberri egunak: politikoki ezker abertzalean lerratu zen Karmele. Debate politikoetan, hezkuntzakoetan parte hartzeaz gain, batez ere bere eta gertukoen ekimenez sortutako ekintzetan nabarmentzen zen bere nortasuna. Familian eta herrian bizi izandakoagatik euskaldun, euskaltzale eta abertzale zenez, ez zuen familietan eta herrian eragin gabe euskal nortasuna zabaltzerik ikusten. Ez da harritzekoa, Aretxabaletan bertan ziren kultur elkarteetan buru-belarri lanean aritzea: Emakume taldearekin San Migelak eta herriko festak berrantolatzen, euskal dantzak errekuperatzen, Loramendi elkartean, euskara eta euskal kultura eta gazte mailan motibazioa lantzen, Urbaltz elkartean politika eztabaidetan parte hartzen, eta beti ikasleekin, herritarrekin eta irakasleekin, lagun-giroan… Denean ikusi izan du Karmele Igartua Bengoak lan egin beharra, denetatik nola eragin, eta Aretxabaletako Udalak Herriko Alaba Kuttun izendatu zuen.[3]

Kurtzebarri Eskolan irakasle[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1980az geroztik Kurtzebarri Eskola Publikoan aritu zen euskal eredua sortzen eta lantzen. Bide horretan, Haur Hezkuntzako ikasle guztiak euskalduntzeko helburuarekin. 1983ko martxoaren 18an Udal Eskolaurreko ituna sinatu eta publifikatu egin zen. Loramendi Ikastola eta Kurtzebarri Eskolako Eskolaurreak Udal Eskolaurrea osatu zuten, elkarrekin lan eginez. 1993ko maiatzean Ikastolaren publifikatzearekin behin betikoz bat egin zuten arte Kurtzebarri eskolarekin.[4]

1994an Karmele Igartuak ere «Euskal Eskola Publikoa dela eta» Aretxabaletan egindako hausnarketan parte hartu zuen. Bertatik «Aretxabaletako Eskolaurrea» egitasmoan bezala, Kurtzebarriko eredua defendatu zuen, hark bermatzen zituelako D eredua edo Murgiltzearen aldeko apustua: irakasleria euskalduna eta iraunkorra, herriko sektore guztien integrazioa, doakotasuna eta metodo berritzailea. Adibide hori zabaldu eta eredu bihurtzea zen helburua. Udal hauteskundeetan zinegotzietarako hautagai izan zen 1991 eta 1995eko bozaldietan, eta orduko HBko proposamenak, bere ustez, izan behar zuen «Lege berri baten alde borrokatzea (lortu arte)».

Karmelek Kurtzebarri Eskolako ikasketaburu lanak ere egin zituen, txandan-txandan, gutxienez hamabi urtez. Azken kurtsoetan batez ere irakasleen eta ikas proiektuen arteko koordinatze lanen ardura izan zuen. Esate baterako, 2006-2007 ikasturtean hasita, Kurtzebarri Eskolan gauzatzen ari zen ahozkotasunaren inguruko egitasmo bateratua. Proiektu hau 2009an aurkeztu zuen Goieskolak antolatuta, «Hizkuntzaren Trataera Bateratua» hizpide hartuta izan ziren jardunaldietan[5]. Urte berean Eskoriatzako irakasle eskolan bere irakas esperientzia azaldu zuen.

Literaturarekin lotutako jarduerak ere antolatu zituen Kurtzebarri Eskolan. Literatur astearen inguruan, beste batzuen lanak ez ezik, bere antzezlanak ere taularatu zituen ikasle, irakasle nahiz guraso taldeekin. Kurtzebarri Eskolako partaide bezala Mondragon Unibertsitateko irakasleekin eskola materialen sorkuntzan parte hartu zuen. Anaya-Haritza editorialak argitaratutako Hizkuntza eta Ingurunea arloak lantzeko ikasbideak. Horretarako, Matilde Sainz eta Marian Bilbatua, Eskoriatzako irakasle-eskolako adituak, izan zituzten proiektu buru. Rosa Urreta lankidearen hitzetan, «Murgiltze eredua deitutakoa, ume erdaldunak euskalduntzeko materiala, integrazio-lana, proiektu erakargarriak… benetako euskalduntze prozesuaren irizpideen ezarpena; taldekatzeak nola…» Karmele ibili zuten gidari lanetan.

Idazle[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Karmelek idatzia bere soslai batean: «Irakasle lanak aurretik nekarren idatz zaletasuna areagotu egin duela esango nuke, eskolan hasi bainintzen antzezlanak sortzen».[6]

2000tik aurrera, Kurtzebarri Eskolako Literatura Asteko[7] antzerki emanaldirako lau antzezlan idatzi zituen: 2001ean Iruzurra[8] (2006an irakasleek ere antzeztutakoa), 2002an Patakon bandolero euskalduna[9], 2004ean Gazi[10] eta 2005ean Muruko sorginak eta herensugea[11]. Bosgarren lana Mariasun Landaren Julieta, Romeo eta saguak[12] narrazioaren antzerkirako egokitzea izan zen.

Bakoitzak bere gaia baldin badu ere, lanok badituzte komunean hainbat ezaugarri: Euskal Herrian kokatuak daude eta Aretxabaletarekin loturaren bat eginez sortuak dira: Euskal historiarekin eta kulturarekin zerikusiren bat dute, Aretxabaletako euskarak eta batuak zeregin ezberdina dute antzerkietan, publikoaren parte-hartzea bilatzen du, publikoagan eragiteko, darabiltzan gaiak unibertsalak dira eta horretxegatik ere badira euskaldunak, antzerki guztietan bada konflikto bat eta amodiozko istorioek garaituko dute gatazka garaian garaiko kodeak gaindituz.

2005ean eman zuen Karmele Igartuak Bergarako Idazle Eskolako gradu-ondokoan izena. Lehen ikasturte amaierako Idazle Eskolako bekaren irabazle izan zen literatur sailean, Galdu arte izeneko gutun-sortaz osatutako narrazio batekin. Narrazio hartan Euskal Herriko egoera politikoan nahasten zen amodiozko eta desamodiozko historia harilkatzen zen. Gradu-ondokoa amaitu ondoren, hainbat egitasmo mamitu zen bere lanari esker. 2008tik aurrera Idazle Eskolako koordinatzaile izan zen, eta bere koordinaziopean garatu eta indartu ziren www.idazten.com webgunea, ikasle ohien arteko zuzenketa mintegiak, hainbat komunikabidetako idazketa-sokak (Nabarra, Mugalari, Administrazioa Euskaraz...), edota Idazle Eskola eta beste hainbat literatur elkarterekin harremanari segida eman izana. Lan horien artean, bereziki azpimarratu beharrekoak dira Ilunabar Literarioak[13] eta Luma berrien eleak[14] aldizkariko lanen koordinazioa. Luma berrien eleak aldizkarian, beste alde batetik, ikasle zenetik etengabe parte hartu zuen idazten eta baita, gero, ikasleen koordinazio lanetan ere. Aldizkari honek, bera hil eta gero, Karmele Igartuari eskaini zion lehen alea, eta bertan, Bergarako UNEDen 2010eko azaroan egindako omenaldiko testuak argitaratu ziren.

Idazle Eskolan izan zuen jardunaz gain, beste elkarte batzuek gonbidatuta, literatur giroan ere parte-hartze handia izan zuen. Hara nola, bi urtez, Nafarroako Poesia kongresuetan, Iruñeko Ateneoak eratutakoetan, Eako poesia egunetatik ere hainbat aldiz deitu zioten, osasun kontuak medio sekula joaterik izan ez zuen arren. Aretxabaletako Loramendi Euskara Elkarteak 2010ean berritzerako egindako aurkezpenean, Larrabetzuko Literaturia saioetan[15], edota Durangon Pentsamenduaren Poesiak[16] antolatuetan. Irakurle aparta zen eta berak irakurriz ondo ezagutarazi zuen bere poesia. Berak irakurritako testuak entzun litezke www.idazten.com orrian eta baita Pako Aizpitartek egindako hainbat grabaketatan ere. Eragin hori ere nabarmena izan da, eta ez da ahaztu behar zenbat lekutatik eskaini dioten omenaldia hil ostean: Bergarako Idazle Eskolak, Hatsa elkarteak, Aspaldiku elkarteak, Euskal Idazleen Elkarteak, Eako poesia egunak...

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Irastorza Garmendia, Tere. (2013). «BIDEGILEAK: Igartua Bengoa, Karmele» www.euskadi.eus: 1-3. ISBN 978-84-457-3334-9. (Noiz kontsultatua: 2023-06-26).
  2. ↑ Irastorza Garmendia, Teresa. (2013). BIDEGILEAK: Igartua Bengoa, Karmele. , 7-8 or. ISBN 978-84-457-3334-9..
  3. ↑ Irastorza Garmendia, Tere. (2013). BIDEGILEAK: Igartua Bengoa, Karmele. , 9 or. ISBN 978-84-457-3334-9..
  4. ↑ AGIRRE, Paulo (2012). Ikastolak Gipuzkoan, datutegia. Argitaratu gabeko materiala.
  5. ↑ «Goieskolak 'Hizkuntza trataera bateratua' izango du aztergai jardunaldi baten» El Diario Vasco 2008-04-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  6. ↑ Irastorza Garmendia, Tere. (2013). «BIDEGILEAK: Igartua Bengoa, Karmele» www.euskadi.eus: 11. ISBN 978-84-457-3334-9. (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  7. ↑ «Literatura Astea egiten dabiltza Kurtzebarri eskolan - Aretxabaleta» Goiena.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  8. ↑ Igartua Bengoa, Karmele. (2001). «Iruzurra (Antzerkia)» www.idazten.com (Bergarako Idazle Eskola) (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  9. ↑ Igartua Bengoa, Karmele. (2002). «Patakon, bandolero euskalduna (Antzerkia)» www.idazten.com (Bergarako Idazle Eskola) (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  10. ↑ Igartua Bengoa, Karmele. (2004). «Gazi (Antzerkia)» www.idazten.com (Bergarako Idazle Eskola) (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  11. ↑ Igartua Bengoa, Karmele. (2005). «Muruko soginak eta Arrasateko herensugea (Antzerkia)» www.idazten.com (Bergarako Idazle Eskola) (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  12. ↑ Landa, Mariasun. (1994). Julieta, Romeo eta saguak. Ediciones S.M. ISBN 978-84-348-4316-5. (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  13. ↑ «Ilunabar literarioa - Euskal idazleen elkartea» idazleak.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  14. ↑ «Luma berrien eleak» www.idazten.com (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
  15. ↑ «Larrabetzu liburuen uri» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  16. ↑ «Pentsamenduaren Poesia zikloa hasiko da gaur - Durango» Anboto.org (Noiz kontsultatua: 2023-06-27).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Karmele_Igartua_Bengoa&oldid=9459546"(e)tik eskuratuta