Edukira joan

Louise-Victorine Ackermann

Wikipedia, Entziklopedia askea
Louise-Victorine Ackermann

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakLouise-Victorine Choquet
JaiotzaParis, 1813ko azaroaren 30a
Herrialdea Frantzia
Lehen hizkuntzafrantsesa
HeriotzaNiza, 1890eko abuztuaren 2a (76 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Paul Ackermann (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakfrantsesa
Jarduerak
Jarduerakpoeta eta idazlea
Musicbrainz: ec8e089e-5a04-4297-9a06-d0b619ca1ea4 IMSLP: Category:Ackermann,_Louise-Victorine Edit the value on Wikidata

Louise-Victorine Choquet, Louise-Victorine Ackermann deitua, (Paris, 1813ko azaroaren 13a - Niza, 1890eko abuztuaren 2a) frantziar poeta zen.

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Louise-Victorine Choquet Parisen jaio zen, guraso paristarrak zituen. Aitak, Voltaire zalea eta letrez maitemindua, erlijio irakaskuntzatik urrun zegoen heziketa eman zion. Alabaren lehen irakurketen abiarazlea izan zen. Izaera independentea zuen, eta, hogeita hamahiru urterekin, Paris utzi eta landako bakardadera joan zen, emaztea eta hiru alabak berarekin eramanda.

Louisek haurtzaro bakartia bizi izan zuen, Pikardian, Montdidierretik gertu, Amiens hego-ekialdean.[1] Oso gaztetarik erakutsi zuen izaera ikastun eta pentsakorra, bere adineko haurrengandik eta bere ahizpengandik baztertuz. Bere ama, landatar-bizitzara egokitzen ez zena, aspertuta bizi zen, eta ez zuen jarrera oso kontziliantea izan alaba zaharrenarekin. Louisek bere lehen jaunartzea egin zezan eskatu zuen amak, konbentzio mundutarrak errespetatzeko. Louisek, horrela, erlijioa deskubritu zuen, Montdidierreko barnetegian sartu zenean, eta, hasiera-hasieran, erlijioarekiko atxikimendu sutsua erakutsi zuen. Aita asaldatu zuen horrek, eta Voltaire irakurrarazi zion: filosofoaren izpirituak Louise Choqueten eta katolizismoaren arteko lehen dibortzioa eragin zuen.

Barnetegitik bueltan, aitaren liburutegian jarraitu zituen bere irakurketak eta ikasketak, eta Platon eta Buffon deskubritu zituen. Garai hartantsu hasi zen bere lehen bertso-lerroak idazten. Orduan, ama hasi zen kezkatzen, letretako jendearekiko mesfidati. Aholku eskatu zion Parisko lehengusina bati, eta hark, aldiz, gomendatu zion alabaren saiakerak ez oztopatzeko, baizik eta, hauspotzeko.

Orduan, Louise barnetegian sartu zuten, Parisen, Saint-Léon Daubrée abadearen amak zuzendutako erakunde handi batean. Ikasle xomorroa, "ourson" (hartz-kume) izendatu zuten ikaskideek, baina laster bilakatu zen Félix Biscarrat bere literatura irakaslearen kuttuna, zeina Victor Hugoren lagun mina baitzen. Louisek bertsoak idazten zituela jakin zuenean, Félix Biscarratek Victor Hugori ere eraman zizkion haren lanetako batzuk, zeinak zenbait aholku eman zizkion.

Félix Biscarratek bere ikaslearen irakurketak elikatzen zituen, autore garaikideen ekoizpenak eskainiz. Halaber, Lord Byron, Shakespeare, Goethe eta Schiller autore ingeles eta alemaniarrak ezagutu zituen. Daubrée abadearen teologiaren irakurketa paraleloak pentsamendu erlijiosoari behin betiko uko eginarazi zion, nahiz eta bere memorietan gerora “mistizismo-berrerortzeak” izan zituela aitortu.

Hiru urtez barnetegian egon ondoren, familiarengana itzuli zen, eta bakarkako ikasketekin eta konposizioarekin jarraitu zuen. Bere hurbilekoei egile modernoak ezagutarazi zizkien: Hugo, Vigny, Musset, Sénancour. Baina, laster, aita hil zitzaionean, bere literatur trebetasunei balioa ematen zien familia-euskarri bakarraren babesik gabe gelditu zen. Amak debekatu egin zion egileengana joatea, eta Louisek uko egin zion poesiari aldi baterako. 1838an, urtebetez Berlinera joaten utz ziezaiola lortu zuen, Schubartek zuzendutako neskatoentzako ereduzko erakunde batean, zeinak lagundu baitzion alemana hobetzen, eta Berlingo hiriaren xarmaren mende izan zen. Honela definitzen zuen hiria:

«Nire ametsetako hiria. Salbuespen gutxi batzuk kenduta, ikasteko edo irakasteko baino ez ziren bizi hango biztanleak.»

Hiru urte geroago itzuliko zen, ama hil ostean. Paul Ackermann frantziar hizkuntzalaria ezagutu zuen, Pierre.Joseph Proudhonen laguna. Paul beraz maitemindu zen, eta harekin ezkondu zen, gogo handirik gabe:

«Erraz biziko nintzatekeen maitasunik gabe; baina, harekin topo egin nuen, hain zintzoa eta hain sakona, eta ez nuen baztertzeko adorerik izan. Beraz, ezkondu egin nintzen, baina erakarmenik batere gabe; komenentzia moraleko ezkontza bat besterik ez nuen egin.»[2]

Bere harridurarako, ezkontza hura guztiz zoriontsua izan zen, baina Paul Ackermann gaixotuta hil zen, 1846ko uztailaren 26an, 34 urte zituela. Oso hunkituta alargun gelditzeagatik, Louise bere ahizpa batekin elkartu zen Nizan, eta lursail isolatu bat erosi zuen bertan. Hainbat urte eman zituen nekazaritza lanetan, poesia egiteko gogoa itzuli zitzaion arte. Bere lehen argitalpenek interes gutxi piztu zuten, baina zenbait kritikariren arreta erakarri zuten, goraipatu egin zuten, eta, aldi berean, bere ezkortasuna Alemanezko literaturaren eraginari egozten zioten. Bere burua defendatu zuen eragin horretatik, eta adierazi zuen bere pentsamenduen negatibotasunaren parte bat bere-berea zela eta bere lehen poesietan jada agertzen zela, nahiz eta poesia haien arrastorik ez dagoen bere hitzak berresteko.

Bere autobiografiak pentsamendu argia zuela erakusten du, ikasketarekiko eta bakardadearekiko maitasuna, baita bere testuetan islatuko den gizateriaren kezka ere.

Nizan hil zen, quai du Midiko 22an, 1890eko abuztuaren 2an, goizeko hamarretan. Heriotza-aktak errentadun aitortzen du.[3]

Aipamenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • «Urrutitik begiratuta, nire gogoeta bakartien bidez, giza-generoa drama tamalgarri bateko heroi gisa agertzen zitzaidan, unibertsoko bazter galdu batean jokatzen zen drama, lege itsuen indarrez, natura axolagabe baten aurrean, bukaeran ezereza zuena.»[2]
  • «Nire haurtzaroa tristea izan zen. Ditudan lehen oroitzapenetatik, iragan ilun bat besterik ez dut ikusten. Iruditzen zait eguzkiak ez duela inoiz argitu garai hartan. Ni basatia eta kontzentratua nintzen berez. Jasanezinak zitzaizkidan egiten zizkidaten laztan bakanak; ehun aldiz nahiago nituen esker txarrak.»[2]
  • «Nire nagikeriak eta axolagabekeriak eraman ninduten nire Contes (Ipuinak) karpetan mantentzera. Nire talentu agertu berriak espero gabe berandu sortu diren haurren eragin bera sortzen dit. Proiektuei enbarazu handia egiten die, eta egun zaharretako atsedena aztoratzeko mehatxua egiten dute.»
  • «Hitz lauz idazteko, behar-beharrezkoa da esateko zerbait izatea; bertsotan idazteko, ez da ezinbestekoa"
  • «Naturak irribarre egiten du, baina bihozgabea da: Zer egiten diote zuen zoriontasunek?»[4]

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bibliografia hau Louise Ackermanen obra inprimatuekin hasten da. Hainbat lekutan bildu ziren datuak: Frantziako Liburutegi Nazionalean (Data.BnF.fr); Gallican, zeinak digitalizatu baitzituen Ackermanen izenburu batzuk; SUDOCen (sudoc.abes.fr), non inprimatutako lanak bildu ziren, baina aleak bildu gabe, BnFaren bildumei nahiko ondo egokitzen zaizkienak.[5][6][7] Karlsruhe virtueller Katalog en ere egin zen kontsulta, eta poetaren lanen alemanerako eta ingeleserako itzulpen batzuk inbentariatu zituzten, baina baita alemanezko jatorrizko testu bat ere, Suitzako liburutegi batean.[8]

Inbentriatutako lanak argitalpenaren ordena kronologikoan gordetzen dira.

Bibliografiaren bigarren zatian, bereziki, Louise Ackermannek inspiratutako musika eta antzerki lanak biltzen dira: partizioak, abestiak, musika grabazioak, egilearen testuetan oinarritutako antzezlanak. Argi dago identifikazio hori eragindako kontserbazio-erakundeen lan katalografikoaren araberakoa dela.

Iturrien egoera bat dator jarraian, primarioak lehenik: KVK eta BnFeko Archives et Manuscrits (Artxiboak eta Eskuizkribuak) basea baliabide baliotsuak izan dira: korrespondentziak aurkitu dira, eta horietako batzuk Staatsbibliothek zu Berlinen eskaneatu ziren, Ackermannek zenbait egilerekin izanak, hala nolaHumboldt, Marie d'Agoult, Edouard Grenier, Juliette Drouet... Louise Ackermanni buruzko prentsako artikuluen album bat ere erantsi zaio iturri primarioen aurre-katalogo horri[8][9][10]

Bigarren mailako iturrien egoerak, edizioaren ordena kronologikoaren arabera identifikatuak, Ackermannen bibliografia kritikoa ezartzen du: lan gehienak frantsesak dira, baina baita alemaniarrak, italiarrak eta, neurri txikiagoan, britainiarrak ere. Bi estanpatu gehitu zaizkio bere lan multzoari, horietako bat Gallican eskaneatua.[7]

Inprimatutako lanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

La Fayette Marie-Madeleine Pioche de la Vergne, Auger Louis-Simon, Tencin Claudine-Alexandrine Guérin de, Fontaines Marie-Louise-Charlotte de Pelard de Givry, Choquet, Manceau François, Bovinet Edme, Lejeune, Didot Firmin, Lalaing de et Lepetit, Œuvres complètes de mesdames de la Fayette, de Tencin et de Fontaines ; avec des notices historiques et littéraires, par M. Auger 1-4, Chez Mme Veuve Lepetit, libraire De l’imprimerie de Firmin Didot, 1820.

  • Ackermann Louise, Contes, par L. Ackermann, Garnier frères, 1855.
  • Ackermann Louise, Contes, par L. Ackermann, impr. de Caisson, 1861.
  • Ackermann Louise, Contes et poésies, par L. Ackermann, impr. de Caisson, 1862.
  • Ackermann Louise, Contes et poésies par L. Ackermann..., L. Hachette, 1863. lire en ligne
  • Ackermann Louise, Poésie. Prométhée. A Daniel Stern. (Signé : L. Ackermann. Txantiloi:Date-.), impr. de L. Toinon, 1866.
  • Ackermann Louise, Poésies philosophiques, par L. Ackermann, impr. de Caisson et Mignon, 1871.
  • Ackermann Louise, Poésies. Premières poésies. Poésies philosophiques, A. Lemerre, 1874.
  • Ackermann Louise, Le Déluge, impr. de Caisson et Mignon, 1876.
  • Ackermann Louise, Poésies. Premières poésies. Poésies philosophiques, 3e éd. A. Lemerre, 1877.
  • Ackermann Louise, Poésies : premières poésies : poésies philosophiques, 4e éd. A. Lemerre, 1877.
  • Ackermann Louise, Pensées d’une solitaire, précédée d’une autobiographie, A. Lemerre, 1882.
  • Ackermann Louise, Pensées d’une solitaire. Précédées d’une autobiographie, 1883 .
  • Ackermann Louise, Ma vie Premières poésies Poésies philosophiques A. Lemerre, 1885. Lire en ligne
  • Ackermann Louise, Poésies. Premières poésies. Poésies philosophiques. 4e édition, 1887.
  • Ackermann Louise Victoire, Mme Ackermann d’après des lettres et des papiers inéd., A. Lemerre, 1892.
  • Ackermann Louise, Œuvres de L. Ackermann. Ma Vie. Premières poésies. Poésies philosophiques (Txantiloi:Date-), A. Lemerre, 1893.
  • Ackermann Louise (1813-1890) Auteur du texte, Œuvres de L. Ackermann. Ma Vie. Premières poésies. Poésies philosophiques (Txantiloi:Date-), 1893.
  • Ackermann Louise, Pensées d’une solitaire: précédées de fragments inédits, A. Lemerre, 1903.
  • Ackermann Louise Victorine (Choquet), Thoughts of a lonely woman, Gowans & Gray, 1921.
  • Ackermann Louise, Arvers Félix, Baudelaire Charles, Banville Théodore de et Ackermann Louise (1813-1890) Auteur du texte, La Lampe allumée , les plus beaux poèmes du cœur d’hier et d’aujourd’hui... réunis par Serge Collignon, S. Collignon, 1971.
  • Ackermann Louise, Œuvres de L. Ackermann :  ma vie, premières poésies, poésies philosophiques, [Reprod. en fac-Sim.], Gregg international, 1971.
  • Choquet Louise [ep. Ackerman], Cheminement en pays intérieur, s.n., 1977.
  • Choquet Louise [ ep. Ackerman], Sibylline: recueil de textes, Éditions Firma, 1999.
  • Ackermann Louise et Costa Dorothée, Œuvres de L. Ackermann: ma vie, premières poésies, poésies philosophiques, l’Harmattan, 2005.
  • Ackermann Louise, Œuvres de L. Ackermann, [Reproduction en fac-Similé., l’Harmattan, coll. « Les introuvables », 2005.
  • Schiller Friedrich, Mayrhofer Johann, Sepherēs Giōrgos, Louÿs Pierre, Sappho, Palamas Kōstēs, Ackermann Louise Victorine Choquet, Doufexis Stella et Bauni Axel, Scetches of Greece, Coviello Classics, 2006.
  • Ackermann Louise, Pensées d’une solitaire suivies du Journal de madame Ackermann, le Livre unique, coll. « Collection Génie public », 2008.
  • Ackermann Louise et Mirande Pascal, Contes, le Livre unique, coll. « Collection La poésie inévitable », 2011.
  • Ackermann Louise, Nouveaux contes, le Livre unique, coll. « Collection La poésie inévitable », 2012.

Partizioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Darbois L. Compositeur et Ackermann Louise, Op. 7. Quatre mélodies, chant et piano, 1914, audiovisuel.
  • Du Forez Rachel et Ackermann Louise, Hébé :  chant et piano, H. Maquaire, éditeur, 1933, audiovisuel.
  • Facchinetti Mario, Fragment. D’après les Paroles d’un amant de Louise Ackermann. Chant, cloches et piano, Editions Salabert, coll. « Poèmes variés », n? 2, 1934, audiovisuel.
  • Facchinetti Mario, Poèmes variés - n° 2, Fragment, d’après les "Paroles d’un amant de Louise Ackermann, pour chant, cloches et piano, Editions Philar, 1934, audiovisuel.
  • Chausson Ernest, Hébé op. 2, 6: (1882), 2006, audiovisuel.
  • Hugo Victor, Hugo Victor, Ackermann Louise, Hugo Victor, Verlaine Paul, Malherbe François de, Nerval Gérard de et Hugo Victor, Poésie ,  16 : Louise Ackermann, Musset, Hugo, François de Malherbe, Verlaine, A. Bitoun Tordjman, 2012, audiovisuel.
  • Ackermann Louise, Nouveaux contes, le Livre unique, 2012, audiovisuel.
  • Poésie ,  10 : Musset, Marceline Desbordes-Valmore, Louise Ackerman..., Amram Bitoun Tordjman, 2017, audiovisuel.

Lehen mailako iturriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Ackermann Louise, Pensées d’une solitaire, 1888 BnF-Arsenal : cote 8-NF-20453.
  • Ackermann Louise, Contes, Nouvelle éd., Caisson, 1861, BnF-Arsenal cote : PO-2.
  • Ackermann Louise, Ackermann Louise, Ackermann Louise, Aulard François-Alphonse, Ledrain Eugène, Havet Louis, Read Louise, Schuré Édouard, Delombre Paul, Doumic René, Grenier Édouard, Zévaès Alexandre et Gaucher Maxime, [Recueil. Dossiers biographiques Boutillier du Retail. Documentation sur Louise Ackermann], éditeurs divers, coll. « [Recueil. Dossiers biographiques Boutillier du Retail. Coupures de presse relatives à des personnalités françaises et étrangères] », 1873, BnF.
  • Ackermann Louise, Journal de Mme Ackermann, Le mercure de France, coll. « [Recueil. Dossiers biographiques Boutillier du Retail. Documentation sur Louise Ackermann;  Mercure de France (Paris. 1890) », 1927 BnF département des Manuscrits.
  • Choquet Louise, « Consultation », Fonds Juliette Adam. Txantiloi:Sp-. Papier. 27 boîtes. BnF département des Manuscrits cote :NAF 28140[11].
  • Choquet Louise, « Consultation », Fonds Juliette Adam. Txantiloi:Sp-. Papier. 27 boîtes. BnF département des Manuscrits cote : NAF 28420 (1- )[12].
  • Humboldt Alexander von et Ackermann Louise, « Korrespondenz », o.D. datée de Pont-de-Roide, SBB-PK Berlin <Nachl. Alexander von Humboldt, Kl. K. 1a, Nr. 24, Bl. 5[13]>
  • Humboldt Alexander von et Ackermann Louise, « Korrespondenz », o.D. datée de Pont-de-Roide, SBB-PK Berlin <Nachl. Alexander von Humboldt, Kl. K. 1a, Nr. 24, Bl. 5[13]>
  • Ollivier Daniel Auteur du texte, « Correspondance de Marie d’Agoult et papiers provenant de la famille Ollivier. Txantiloi:Sp-. VII-X Lettres de Marie d’Agoult. VII Ackermann-Barchou de Penhoën. », BnF Département des Manuscrits
  • Ollivier Daniel Auteur du texte, Ackermann Louise Choquet Auteur de lettres, Allart de Méritens Hortense Auteur du texte et Arlès-Dufour Jean-Barthélemy Auteur de lettres, « Correspondance de Marie d'Agoult et papiers provenant de la famille Ollivier. Txantiloi:Sp-. XI-XV Lettres adressées à Marie d’Agoult. XI Ackermann-Arlès-Dufour. », BnF Département des Manuscrits[14].
  • « Fonds général (Ms 1297 à 1875) - A-Bec (tome I). Correspondance du poète Edouard Grenier (1819-1901) », Bibliothèque municipale de Besançon[15].

Bigarren mailako iturriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Aurel, La Conscience embrasée, éd. Radot, 1927.
  • Balegno Eugenia, Luisa Ackermann: Eugenia Balegno, Dr. Una poetessa moderna ; Conferenza tenuta 1897, Roux Frassati, 1897.
  • Charlton Donald Geoffrey, La pensée positiviste sous le second Empire, L’Harmattan, coll. « Ouverture philosophique », 2014.
  • Citoleux Marc, La poésie philosophique au Txantiloi:S-: Lamartine, Slatkine, 1973.
  • Citoleux Marc, La poésie philosophique au Txantiloi:S-: Mme Ackermann, d’après de nombreux documents inédits, Thèse de doctorat, Université de Paris (1896-1968). Faculté des lettres, 1906.
  • Citoleux Marc, La poésie philosophique au Txantiloi:S-... : thèse pour le doctorat ès-lettres présentée à la Faculté des lettres de l’Université de Paris,Plon-Nourrit et Cie, 1905.
  • Greenberg Wendy Nicholas, Uncanonical women : feminine voice in French poetry, (1830-1871), Rodopi, coll. « Chiasma », 1999.
  • Haussonville Gabriel-Paul-Othenin d’ et Ackermann Louise, Mme Ackermann d’après des lettres et des papiers inédits, A. Lemerre, 1892.
  • Merwart Carl, Eine Erzpessimistin. Literarhistorische Skizze., Hölder, 1882.
  • Merwart Carl, Eine Erzpessimistin. Literarhistorische Skizze., Hölder, 1882.
  • Merwart Karl, Madame Ackermann :  eine literar-historische Skizze, im Selbstverlage des Verfassers, 1882.
  • Mussbacher Bernadette, Theorien zum Licht in Traktaten der frühen Neuzeit und die Darstellung von Licht im Impressionismus, 2013.
  • Thérive André, Le mari de Madame Ackermann, La Revue de Paris, coll. « [Recueil. Dossiers biographiques Boutillier du Retail. Documentation sur Louise Ackermann;  La Revue de Paris », 1927, BnF Richelieu-Arts du spectacle cote : 8-RF-20455.
  • « Un poète positiviste », article de Elme-Marie Caro, dans l’édition du Txantiloi:Date- de la Revue des deux mondes.
  • Pontmartin, Armand comte de, « Madame Ackermann: la poésie athée », Nouveaux samedis, 11, 1875, p. 17-32.
  • Préface de Louise Read à l’édition d’Alphonse Lemerre des Pensées d’une solitaire en 1903.
  • Thérive, André, « À propos de Txantiloi:Mme Ackermann », La Revue critique des idées et des œuvres, 24, janvier-Txantiloi:Date-, p. 142-154.
  • Le Séjour de Madame Ackermann à Nice de Bernard Barbery, Toulouse, L’Archer, 1923.
  • La Conscience embrasée d’Aurel, Paris, Radot, 1927.
  • Préface de Marie Delcourt et Dorothée Costa à l’édition L’Harmattan des Œuvres en 2005.
  • Préface de Victor Flori à l’édition critique au Livre unique des Pensées d’une solitaire en 2008.
  • Préface de Victor Flori à l’édition critique au Livre unique des Contes en 2011.
  • Préface de Caroline Rainette et postface d'Elena Thuault, in Les Galets de la mer de Caroline Rainette d'après la vie et l’œuvre de Louise Ackermann, Éditions Étincelle, 2015.
  • Dans le sillage de Louise Ackerman, sources croisées et morceaux choisis, conception et choix de Christine Jeanney et de Guillaume Vissac, Publie.net, 2020

Ikonografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Le cri (Garrasia) poema, Eugène Augerrek ilustratua.
  • Marcellin Desboutinek 1886an margotutako haren erretratu bat dago. Moulinseko Anne-de-Beaujeu Museoan gordetako erretratu hau 1989ko urrian lapurtu zuten; 2017an aurkitu zuten.[16]

[Recueil. Portraits. Lettre A], 16 Arsenal - Magasin - EST-Pet. fol.-P (A).

[Recueil. Portraits de Louise Victorine Choquet, Mme Ackermann (xixe siècle)], Richelieu - Estampes et photographie - Magasin - N-2[17] (ACKERMANN, Louise Victorine Choquet, Mme).

Agertokirako egokitzapenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Biographie de Louise Ackermann. .
  2. ↑ a b c Ma Vie.
  3. ↑ Acte de décès, vue 395/666. Les sources, dictionnaires et bases de données, donnent tantôt le 2, tantôt le 3 comme date de la mort.
  4. ↑ "Citations Françaises: Dictionnaire de poche de la langue française Larousse", 1977
  5. ↑ accueil (data.bnf.fr). .
  6. ↑ Catalogue SUDOC. .
  7. ↑ a b Gallica. .
  8. ↑ a b KIT-Bibliothek | Karlsruher Virtueller Katalog KVK - Deutsch. .
  9. ↑ Recherche simple. .
  10. ↑ Startseite | Staatsbibliothek zu Berlin. .
  11. ↑ Txantiloi:Lien web
  12. ↑ Txantiloi:Lien web
  13. ↑ a b Txantiloi:Lien web
  14. ↑ Txantiloi:Ouvrage
  15. ↑ Txantiloi:Lien web
  16. ↑ Diane Lestage. (31 août 2017). «Un tableau volé en 1989 retrouvé par petite annonce» Le Figaro..
  17. ↑ [Recueil. Portraits de Louise Victorine Choquet, Mme Ackermann (Txantiloi:S-). ].

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Louise-Victorine_Ackermann&oldid=9854144"(e)tik eskuratuta