Pedro-Martín Balda

Pedro-Martín Balda
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Iruñea, 1920ko martxoaren 14a
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Heriotza	Iruñea, 2009ko abenduaren 27a (89 urte)
Jarduerak
Jarduerak	artista
Mugimendua	postinpresionismoa

Pedro-Martín Balda Basarte (Iruñea, 1920ko martxoaren 14a - ib., 2009ko abenduaren 27a) nafar artista bat izan zen, margolaria eta kartelgilea izateagatik ezaguna dena. Haren karreraren ezaugarri bereizgarriena mende erdi baino gehiagoz Iruñeko peñek San Fermin jaietan erakusten dituzten pankartetako asko sinatu izana da.

Biografia

Iruñeako San Anton kalean jaio zen 1920ko martxoaren 14an, Ángel Balda Pinaqui militarraren eta Victorina Basarte Muro irakslearen zortzi seme-alabetatik laugarrena izan zelarik. Haurtzarotik musikarekiko interesa erakutsi zuen, eta, horren ondorioz, musika ikasketak jaso zituen Kale Nagusiko Huarte ikastetxean. Bertan, Remigio Mugicak solfeoa irakatsi zion eta biolina ikasi zuen Felipe Aramendia eta Jose Antonio Uharteren eskutik. 1937an Santa Cecilia Orkestran sartu zen, eta 1940an lehen bibolin postua hartu zuen. Horrez gainera, parte hartu zuen Iruñeko Orfeoian, hainbat musika-taldetan eta zarzuelan ere, abeslari eta musikari gisa, etaEl Lebrel Blanco antzerki taldean aktore bezala aritu zen ere. Garai horretan argazkilaritza jorratzen hasi zen, 1947ko San Fermin lehiaketan lehen saria lortuz. Pinturarekiko interesa momentu horietan hartu zuen ere, bere kabuz ikasi zuena, haren interes musikalak mantentzen zituen bitartean. Kartelen sorkuntzan nabarmendu zen, Iruñeako Aste Santuko eta San Fermin jaietako ekitaldietarako egindako diseinuagatik errekonozimendua lortuz.

Olivia Berastegirekin ezkondu ondoren, bikoteak Iruñeko Pozoblanco kaleko 5. zenbakian ezarri zuen bere etxea. Bere ibilbide artistikoaz gain, Casa Cigan ere lan egin zuen, Iruñeko erdialden kokautako etxerako ehun-denda bat zena, baita gasolindegi batzuetan. 1980ko hamarkadan, Jaunaren Pasioaren Ermandadearen Batzordeko kide izendatu zuten, eta subprior gisa jardun zuen. Hainbat hamarkadatan zehar, kartelen sorkuntza, olio-pintura eta Nafarroako Gobernuak antolatutako udako arte ikastaroetako irakaslea izatea konbinatu zituen.

1991ko San Fermin jaietan, Baldak Iruñeko Udalaren ohorezko zapia jaso zuen, José María Pérez Salazar eta Manuel Turrillasekin batera. Azken horrekin batera, Maisonnave hotelaren omenaldia jaso zuen, sanferminetan egindako ekarpenagatik. Azkenik, Pedro-Martín Balda 2009ko abenduaren 27an hil zen Iruñean, 89 urte zituela.

Kartelgilea

40ko hamarkadan zehar bakarkako zein taldeko erakusketak egin ondoren, Baldaren 1950ko eta 1980ko hamarkada bitarteko ibilbide artistikoa kartelak sortzera bideratu zen nagusiki. Garaiko beste artista batzuekin elkarlanean edo banaka lan eginez, Baldak San Fermin jaietako lau kartel ofizial diseinatu eta irabazi zituen lehiaketa bidez: 1951ean (Ramón Millórekin batera), 1955ean (Muñoz Solarekin batera), eta 1956an eta 1960an bakarka. Kartel horiek zezenak, entzierroa, kilikiak eta musika nabarmentzen zituzten, Iruñeko jaietako elementu bereizgarriak zirenak . Garai horretan, hainbat ospakizun eta ekitalditarako kartelak eta programak diseinatu zituen ere, hala nola Iruñeko Aste Santurako, Tuterako Santa Ana jaietarako, kirol-ekitaldietarako eta Zangozako jaietarako.

• 
  San Ferminetako kartela (1951) Ramón Millorrekin egina
• 
  San Ferminetako kartela (1955), Muñoz Solarekin egina
• 
  San Ferminetako kartela (1956)
• 
  San Ferminetako kartela (1960)

Pankartak

Kartelak sortzeko lanaz gain, Baldak Iruñeko peñentzako pankartak ere egin zituen. Iruña'ko peñarentzat egin zuen lehen enkargua 1943an, eta 2000. urtean Oberena peñak azken enkargua egin zion arte, hainbat peñentzat berrehun pankarta inguru egin zituen.

• 
  Iruña'ko peñaren pankarta (1951)
• 
  Oberena peñaren pankarta (1953)
• 
  Irrintzi peñaren pankarta (1959)
• 
  Iruñeko Algara peñaren pankarta (1963)
• 
  Aldapa peñaren pankarta (1965)

Urte askotan, Baldak gobernuaren aldez aurreko zentsuraren mende jarri behar izan zituen bere pankarten zirriborroak, margotu ahal izan baino lehen, eta haietako batzuk zentsuratuak izan ziren. Hala ere, 1966an Manuel Fraga ministro frankistaren Prentsa Legea onartu zen, eta horrek aldaketa ekarri zuen zentsura-prozesu horretan. Artistak berak pankartak honela deskribatzen zituen Iruñeko Udal Aurrezki Kutxak 1981ean argitaratutako liburu batean:

El dibujo ha de acusarse con ironía, gracia y respetuoso atrevimiento, de todo cuanto suceda en Pamplona, en este país o en el mundo entero (que hoy es más pequeño) con franqueza y la sana y santa intención de hacer reír y no para ofender. 

Paisajista

Pedro-Martín Balda, kartelen sorkuntzatik aldentzen zen bitartean, olio-pinturan eta akuareletan aritu zen 1980tik aurrera, nahiz eta 40ko hamarkadan jada margotzeko modu horretan interesa erakutsi. Nafarroako, bereziki Iruñeako eta inguruetako, paisaia margotu zuen, eta horri esker errekonozimendu handia lortu zuen, Jesus Lasterraren ildokoa, eta bakarkako hainbat esposizio egin zituen. Kritikariek aitortzen dutenez,

Balda ha realizado a lo largo de su vida una crónica de Pamplona, como si se hubiera empeñado en ilustrar la historia de a pie realizada por José Joaquín Arazuri. Uno y otro se complementan en su empeño de acercar esos tópicos y tradiciones que han quedado ya en el recuerdo.

Baldak paisaiak margotzen zituen, Nafarroako paisaia-tradizioari jarraituz baita Jesus Basiano eta Jesus Lasterra bezalako figuren eraginak erakutsiz ere. Bere mihiseak, neurri txikikoak gehienetan, leku historikoetan zentratzen ziren, askok desagertzeko zorian zeudelarik. Artistak leku horiek zaintzeko asmoa adierazten zuen bere obren bidez. Bere estiloa, inpresionismoan inspiratua, argiaren harrapaketagatik eta kolorearen erabileragatik bereizten zen.

• 
  Nafarroako udazken paisaia
• 
  Nafarroako negu paisaia
• 
  Campana kalea elurrarekin
• 
  Gareseko paisaia

Ilustrazioak

Baldak liburuak eta aldizkariak ilustratu zituen, iragarki publizitarioak, umorezko binetak prentsan, eta abarrekoak. Artistaren ilustrazioen adibide gisa honakoak har daitezke:

• Andrés Briñol. Chorradas y chorradicas. Pamplona, 1991.
• Andrés Briñol. Humor en conserva. Pamplona, 1992.
• Antonio Ayestarán. El Iruña del 88. Ed. Gómez. Pamplona, 1971.
• José Luis Larrión y José Mª Rodrigo. Las pancartas de las Peñas a través de los dibujos de Pedro Martín Balda. CAMP, Pamplona, 1981.
• Revista Marzo. Semana Santa, 1942. Dibujo de Ecce Homo.
• Revista Pregón, nº 36. Anuncio del Bar Noé de Pamplona.
• Revista Pregón, nº 43. Dibujo de la Plaza del Castillo de Pamplona.
• Revista Arga, 1948. Dibujo de la Srta. Adela Lizarraga.

Prentsarako umorezko ilustrazioak egin zituen bereziki Diario de Navarra egunkarian. Ilustrazio umoristiko horietan bizitzako gai goriak plasmatu zituen.

Pergaminoak

Pedro-Martin Baldak pergaminoetako miniaturagile bezala aritu zen ere, bereziki instituzio batzuek enkargatutako omenaiak egiten, beraz, obra pribatuak ziren oro har. Miniatura hauetan elementu alegorikoak, armarriak edota herrien edo hirien simboloak margotzen zituen. Baldak egindako pergamino batzuen adibideak:

• A Francisco Franco en el Centenario de San Francisco Javier.
• 1966. Compañía de Jesús a Félix Huarte.
• 1967. Ayuntamiento de Huarte Araquil a Gaudencio Arbeloa como Hijo Adoptivo.
• 1968. Ayuntamiento de Baztán a Justo Eizaguirre.
• 1969. Ayuntamiento de Javier a Amadeo Marco como Hijo Adoptivo.
• 1969. U. D. C. Chantrea a Francisco Queipo de Llano.
• 1969. Ayuntamiento de Castejón a Félix Huarte como Hijo Adoptivo.
• 1970. Ayuntamiento de Erro a Lázaro Urmeneta como Hijo Adoptivo.
• 1970. Vasco Navarra a Claudio Azcárate.
• 1978. Vasco Navarra a Félix López Teijeiro.
• 1984. Artistas Navarros a José Mª Muruzábal.
• 1998. Club Taurino de Pamplona a Angel Munuce.

Bibliografia

• Adiós al pintor de los Sanfermines. Diario de Navarra. 29 de diciembre de 2009. p. 31.
• Balda. J. (2013) Fiesta, humor y color. Exposición Palacio del Condestable.
• Balda, Pedro Martín - Auñamendi Eusko entziklopedia. (s. f.). https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/balda-pedro-martin/ar-10304/#
• El cartel de fiestas. Diario de Navarra. 16 de noviembre de 1955.
• En la Casa de Argentina exposición de pintura de Pedro Martín Balda. Diario de Navarra.17 de agosto de 1948.
• Exposición Martín Balda. El Pensamiento Navarro. 9 de mayo de 1943.
• Exposición Pedro Martín Balda. El Pensamiento Navarro. 20 de agosto de 1948.
• Larrión Arguiñano. JL. Rodrigo Jiménez. JM. (1981) Las Pancartas de las Peñas. Pamplona. Caja de Ahorros Municipal de Pamplona.
• Los óleos castizos de Balda. Diario de Noticias. 7 de octubre de 1996. p. 50.
• Martín Balda: "La paleta del pintor está en la naturaleza". Diario de Navarra. 4 de octubre de 1996.
• Muez. M. La ciudad entre dos palos. El País. 14 de julio de 1997. p. 8.
• Muruzabal Del Val, J.M. Semblanza del artista pamplonés Pedro Martín Balda
• Pedro Martin Balda Basarte n. Dic 1918 Pamplona, Navarra, España f. 27 Dic 2009 Pamplona, Navarra, España: geneaordonez. (s. f.). https://www.geneaordonez.es/datos/getperson.php?personID=I64652&tree=MiArbol
• Sarmiento. P. 40 años de pancartas sanfermineras. Diario de Noticias. 3 de junio de 2013.
• Velada en homenaje a Chopin en el Seminario Conciliar. Diario de Navarra. 12 de febrero de 1950

Kanpo estekak

• Datuak: Q116957675
• Multimedia: Pedro-Martín Balda / Q116957675