Martxoaren 14
Martxoaren 14a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita hamahirugarren eguna da, 74.a bisurteetan. 292 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1980 - Martin Zabaleta mendizalea Everest mendira igo zen lehen euskalduna bihurtu zen.
- 1998 - Nicolas Redondo Terreros Rosa Diezi gailendu zitzaion PSE-EE alderdi barnean, EAEko hauteskundeetara aurkezteko egindako hautagai aukeraketan.
- 2004 - Kontxi Santxis bihotzekoak jota hil zen ertzaintzak kontzentrazio baten aurka egindako karga baten ondoren. Protesta aurreko egunean Iruñean gertatutako Angel Berruetaren hilketa salatzeko zegoen deituta.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1489 - Zipreko erregina Katalina Cornarok Veneziari saldu zion bere erresuma.
- 1590 - Henrike III.a Nafarroakoak, higanoten laguntzaz, Liga Katolikoa garaitu zuen, Frantziako Erlijio Gerretan.
- 1900 - Estatu Batuetako gobernuak dolarraren balioa urrearen prezioari lotu zion.
- 1939 - Alemania Naziak bultzatuta, Eslovakiak independentzia aldarrikatu zuen.
- 1984 - Gerry Adamsen aurkako atentatua, Belfasten (Ipar Irlanda).
- 2004 - PSOE alderdiak, José Luis Rodriguez Zapatero buru zela, Espainiako Hauteskunde orokorrak irabazi zituen, Kongresurako 164 eserleku bereganatuz, gehiengo absolututik 14 eserlekuetara. Senaturako hauteskundeak berriz Alderdi Popularrak irabazi zituen.
- 2008 - Candido Saseta Eusko Gudarosteko buruaren gorpua aurkitu zuten Asturiasen (Espainia).
- 2011 - Fukushimako zentral nuklearrean egondako leherketen ondorioz, milaka pertsona euren etxeetatik atera behar izan zituzten. Haizeak hodei erradioaktiboa hegoalderantz zeramalarik.
Arte eta kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1997 - 10. Korrikari hasiera eman zitzaion Oñatin, martxoaren 23an Bilbon amaitu zelarik.
- 2013 - 18. Korrikari hasiera eman zitzaion Andoainen, martxoaren 24an Baionan amaitu zelarik.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1741 - Burgtheater antzokia Vienan eraiki zen.
- 1930 - La rosa del azafrán (euskaraz: Azafraiaren arrosa), Jacinto Guerreroren musika eta Federico Romero Sarachaga eta Guillermo Fernández-Shaw Iturralderen libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Teatro Calderónen.
- 1979 - Hair musikal filma estreinatu zen, Miloš Forman txekiar-estatubatuarrak zuzendu eta John Savage, Treat Williams eta Beverly D'Angelo aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2014 - Ocho apellidos vascos ("Zortzi euskal abizen") filma estreinatu zen, Emilio Martínez-Lázarok zuzendu eta Dani Rovira, Carmen Machi, Karra Elejalde eta Alfonso Sánchez aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1896ko Home Nations Txapelketa: Irlanda izan zen txapelduna bigarren aldiz.
Jaiotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1735 - Francisco Segurola, gipuzkoar itsaslari eta merkataria (h. 1790).
- 1774 - Thomas Etxeberri, Baigorriko alkate, bake epaile eta abokatua (h. 1832).
- 1777 - Pedro Celestino Negrete, bizkaitar militarra, Mexikoko agintaria izandakoa (h. 1846).
- 1802 - Jose Florencio Kareaga, Bilboko alkatea.
- 1811 - Élise Cestac, lapurtar moja, Louis-Édouard Cestac nebarekin batera Servantes de Marie ordenaren sortzailea (h. 1849).
- 1843 - Silvestre Umerez, gipuzkoar paleontologo eta pedagogoa (h. 1922).
- 1868 - Ascensión Nicol, nafar domingotar moja, Perun misiolari zela Arrosarioko Domingotar Misiolari Ahizpak ordena sortu zuena (h. 1940).
- 1898 - Florentino Goikoetxea, euskal mugalaria eta Bigarren Mundu Gerran Erresistentziako kidea (h. 1980).
- 1901 - Patxi Ganborena, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (h. 1982).
- 1903 - Jean-Baptiste Etxeberri, baxenafar apaiza eta euskal idazlea (h. 1993).
- 1931 - Ricardo Echanove, bizkaitar idazle eta politikaria, Zamoran.
- 1935 - Jose Luis Elkoro, gipuzkoar politikari ezkertiar eta abertzalea.
- 1938 - Jose Ramon Aranguren, euskal herritar politikaria (h. 2009).
- 1949 - José Apezarena, nafar kazetaria.
- 1951 - Xabier Saldias, gipuzkoar abeslaria, Egan musika taldearen sortzailea.
- 1956 - Esther Arizmendi, gipuzkoar abokatua eta legelaria (h. 2017).
- 1961 -
- Jose Luis Mendilibar, bizkaitar futbolari ohia eta futbol entrenatzailea.
- José Ángel Urien, bizkaitar txirrindularia (h. 1987).
- Juan Jose Zubiri, gipuzkoar euskalaria.
- 1967 - Javier Merino, gipuzkoar aktore eta umorista.
- 1970 - Migel Mari Elosegi, Luze, nafar bertsolaria.
- 1972 - Imanol Idiakez, gipuzkoar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1975 - Izaskun Bengoa, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1977 - Julene Guarrotxena, bizkaitar futbolari ohia.
- 1979 - Iker Camaño, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1994 - Goar Lopetegi, gipuzkoar mendi lasterketaria.
- 1998 - Aitor Lorea, nafar futbolaria.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1652 - Benedikta Henrieta Palatinatukoa, Alemaniako printzesa (h. 1730).
- 1665 - Giuseppe Maria Crespi, italiar pintorea (h. 1747).
- 1681 - Georg Philipp Telemann, alemaniar musikagilea eta organista (h. 1767).
- 1709 - Gabriel Bonnot de Mably, frantziar filosofo politikoa (h. 1785).
- 1758 - Franz Bauer, austriar mikroskopiolari, naturalista eta ilustratzailea (h. 1840).
- 1801 - Kristian Jaak Peterson, estoniar olerkaria (h. 1822).
- 1804 - Johann Strauss I.a, austriar musikagilea, orkestra-zuzendaria eta biola-jotzailea (h. 1849).
- 1820 - Viktor Emanuel II.a Italiakoa, Sardiniako azken erregea eta Italiako lehenbizikoa (h. 1878).
- 1823 - Théodore de Banville, frantziar olerkari, antzerkigile eta kritikaria (h. 1891).
- 1835 -
- Manuel Fernández Caballero, espainiar musikagilea (h. 1906).
- Giovanni Schiaparelli, italiar astronomoa (h. 1910).
- 1844 - Hunberto I.a Italiakoa, Italiako erregea (h. 1900).
- 1848 - Lise Tréhot, frantziar arte modeloa, Pierre-Auguste Renoirrentzat lan egin zuena (h. 1922).
- 1853 - Ferdinand Hodler, suitzar margolaria (h. 1918).
- 1854 -
- Paul Ehrlich, alemaniar bakteriologoa, 1908ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1915).
- Thomas R. Marshall, Ameriketako Estatu Batuetako 28. presidenteordea (h. 1925).
- 1859 - Matilde Montoya, mexikar emagina eta doktore gradu akademikoa lortu zuen lehengo emakumea (h. 1939).
- 1863 - Tokutomi Soho, japoniar historialaria, kritikaria eta kazetaria (h. 1957).
- 1872 - Liudmila Nikolaevna Stal, ukrainar boltxebikea (h. 1939).
- 1879 - Albert Einstein, alemaniar fisikaria eta matematikaria, inoizko zientzialari handienetariko bat (h. 1955).
- 1882 - Johannes Gabriel Granö, finlandiar esploratzailea (h. 1956).
- 1884 - Matilde de la Torre, espainiar kazetaria, idazle pedagogoa eta politikari sozialista (h. 1946).
- 1886 - Firmin Lambot, belgikar txirrindularia (h. 1964).
- 1887 - Alice Elizabeth Doherty, estatubatuar emakume bizarduna (h. 1933).
- 1902 - Micaela Feldman de Etchebehere, argentinar militante anarkista eta feminista (h. 1992).
- 1903 - Mustafa Barzani, Mullah Mustafa, buruzagi kurdua (h. 1979).
- 1905 - Raymond Aron, frantziar filosofo eta soziologoa (h. 1983).
- 1908 - Maurice Merleau-Ponty, frantziar filosofoa (h. 1961).
- 1909 - André Pieyre de Mandiargues, frantziar idazlea (h. 1991).
- 1914 - Lee Petty, estatubatuar automobil pilotua (h. 2000).
- 1922 - China Zorrilla, uruguaitar aktore, komediante, zuzendari, gidoilari, ekoizle, itzultzaile eta egokitzailea (h. 2014).
- 1923 - Diane Arbus, estatubatuar argazkilaria (h. 1971).
- 1923 - Celeste Rodrigues, portugaldar abeslaria (h. 2018).
- 1925 - John Wain, ingeles poeta eta saiakera-idazlea (h. 1994).
- 1928 - Félix Rodríguez de la Fuente, espainiar etologoa, telebista aurkezlea, naturalista eta naturazaletasunaren hedatzailea (h. 1980).
- 1933 -
- Michael Caine, ingeles aktorea.
- René Felber, Suitzako presidentea (h. 2020).
- Quincy Jones, estatubatuar musikagilea.
- 1934 -
- Eugene Cernan, estatubatuar astronauta eta militarra (h. 2017).
- José Urrestarazu, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- 1939 -
- Pilar Bardem, espainiar aktorea (h. 2021).
- Bertrand Blier, frantziar zinema zuzendari eta gidoigilea.
- Héctor Bonilla, mexikar aktorea eta politikaria (h. 2022).
- Glauber Rocha, brasildar zinemagilea (h. 1981).
- 1940 - Masahiro Hamazaki, japoniar futbolaria (h. 2011).
- 1941 - Wolfgang Petersen, alemaniar zinema zuzendaria (h. 2022).
- 1942 -
- Serge Lutens, frantziar moda munduko sortzailea eta artista.
- José Oneto, espainiar kazetari eta idazlea (h. 2019).
- 1943 - José Antonio Figueroa, espainiar saskibaloi entrenatzaile ohia, Bilboko taldeetan hainbat aldiz aritutakoa.
- 1945 - Florencio Solchaga, nafar telebista aurkezle ohia eta errestauradorea.
- 1946 - Álvaro Arzú, Guatemalako presidentea (h. 2018).
- 1948 -
- Nicole Capitaine, Parisko Behatokiko frantziar astronomoa, astrometria eta estandar erlazionatuetan aditua.
- Billy Crystal, estatubatuar aktore, zinema ekoizle, idazle, ahots bikoiztailea, abeslari eta umorista.
- Pekka Lehto, finlandiar zinema zuzendaria.
- James Nachtwey, estatubatuar fotokazetaria eta gerra-argazkilaria.
- 1956 - Tessa Sanderson, britainiar atleta ohia, xabalina-jaurtiketan espezializatua.
- 1958 - Alberto II.a Monakokoa, Monakoko Printzerriko printzea eta estatu-burua.
- 1959 - Patrick Dupond, frantziar dantzaria.
- 1963 -
- Pedro Duque, espainiar ingeniaria, Espainiako lehen astronauta eta Espainiako Zientzia eta Ikerketa Ministroa.
- Toñi Salazar, espainiar abeslaria eta konpositorea, Azúcar Moreno bikoteko kidea.
- 1969 - Larry Johnson, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
- 1974 - Grace Park, estatubatuarra-kanadar aktorea.
- 1976 - Jimmy Jump, kirol ospakizunetan zein ekitaldi jendetsuetan bat-batean sartzeagatik ezagun egin den kataluniarra.
- 1977 - Naoki Matsuda, japoniar futbolaria (h. 2011).
- 1978 -
- María Casado Paredes, kataluniar kazetari eta telebista aurkezlea.
- Carlo Giuliani, antiglobalizazio mugimenduko italiar aktibista (h. 2001).
- Javier Ramírez, espainiar txirrindularia.
- Giorgio A. Tsoukalos, greziar-suitzar idazle eta ufologoa.
- 1986 -
- Jamie Bell, ingeles aktorea eta dantzaria.
- Fernando López, argentinar-espainiar errugbilaria, Ordizian aritutakoa.
- 1988 -
- Stephen Curry, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
- Sasha Grey, estatubatuar aktore pornografiko ohia, aktorea, modeloa eta musikaria.
- 1990 - Sasha Clements, kanadar aktorea.
- 1991 - Gotoku Sakai, japoniar futbolaria.
- 1992 - Ami Sugita, japoniar futbolaria.
- 1993 -
- Cecilio G, kataluniar trap abeslaria.
- Bárbara Latorre, espainiar futbolaria.
- 1996 - Regimantas Miniotas, lituaniar saskibaloi jokalaria.
- 1997 -
- Simone Biles, estatubatuar gimnasta artistikoa, historiako hoberenetakoa.
- Alfred García, kataluniar abeslari eta konpositorea.
- 2000 - Carla Bautista, espainiar futbolaria.
Heriotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1775 - Ignazio Ibarretxe, bizkaitar arkitektoa (j. 1708).
- 1776 - Juan Antonio Zelaia, nafar militar, diplomazialari eta funtzionarioa, Guayaquilgo gobernadorea, Popayánen (j. 1712).
- 1859 - Martín de los Heros, bizkaitar militar eta idazle liberala, Madrilen (j. 1783).
- 1869 - François Faurie, lapurtar tratulari eta politikaria, Tarnosen (j. 1785).
- 1893 - Bruno Etxenike, nafar idazlea eta itzultzailea (j. 1820).
- 1919 - León Guruciaga, arabar irakaslea, antzerkigilea, kazetaria eta poeta, Argentinan (j. 1848).
- 1947 - Polonia Etxeberria, Eibarko neskentzako lehen eskolako maistra (j. 1865).
- 1989 - Zita Borboi-Parmakoa, Austriako azken enperadorearen emaztea, zenbait urtez Lekeition erbestean bizi izandakoa, Suitzan (j. 1892).
- 2003 - Gotzon Aulestia, bizkaitar musikagilea, organista eta abesbatza zuzendaria (j. 1940).
- 2016 - Jaime Valdivielso, arabar enpresaburu eta politikaria (j. 1940).
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 840 - Eginhardo, estatu gizon eta idazle frankoa.
- 968 - Matilda Ringelheimekoa, Santa Matilda, Saxoniako dukesa, Alemaniako erregina eta otondar dinastiako lehen erregea.
- 1471 - Thomas Malory, ingeles idazlea (j. c. 1415).
- 1632 - Tokugawa Hidetada, Tokugawa shogunerriko bigarren shoguna (j. 1579).
- 1647 - Frederiko Henrike Orange-Nassaukoa, Orangeko printzea (j. 1584).
- 1688 - Antoine Furetière, frantziar elizgizon, poeta, alegiagile, eleberrigile eta lexikografoa (j. 1619).
- 1801 - Ignacy Krasicki, Poloniako idazlea (j. 1735).
- 1803 - Friedrich Gottlieb Klopstock, alemaniar olerkaria (j. 1724).
- 1811 - Augustus FitzRoy (Graftongo III. dukea), Britainia Handiko lehen ministroa (j. 1735).
- 1823 - Charles-François Dumouriez, Frantziako Armadako jenerala (j. 1739).
- 1851 - Maria Luisa Haitikoa, Haitiko erregina ezkontidea (j. 1778).
- 1857 - Vicenta Juaristi Eguino, Amerikako independentziaren heroia (j. 1780).
- 1861 - Louis Niedermeyer, suitzar musikagilea (j. 1802).
- 1877 - Juan Manuel de Rosas, argentinar militarra eta diktadorea (j. 1793).
- 1880 - Pagan Min, Birmaniako erregea (j. 1811).
- 1883 - Karl Marx, alemaniar filosofo eta politikaren teorilaria (j. 1818).
- 1907 - Julius Naue, alemaniar margolari, ilustratzaile eta arkeologoa (j. 1835).
- 1908 - Lester Allan Pelton, estatubatuar ingeniaria (j. 1829).
- 1915 - Walter Crane, ingeles ilustratzailea (j. 1845).
- 1918 - Lucretia Rudolph Garfield, AEBtako lehen dama (j. 1832).
- 1932 - George Eastman, estatubatuar asmatzailea eta industrialaria (j. 1854).
- 1934 - João do Canto e Castro, Portugalgo 5. presidentea (j. 1862).
- 1951 - Lippo Hertzka, hungariar futbolari eta entrenatzailea (j. 1904).
- 1953 - Klement Gottwald, Txekoslovakiako presidentea (j. 1896).
- 1956 - Henri Lapuyade, frantziar politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea (j. 1894).
- 1968 - Erwin Panofsky, alemaniar arte-historialaria (j. 1892).
- 1969 - Ben Shahn, errusiar-estatubatuar margolaria (j. 1898).
- 1970 - Fritz Perls, alemaniar medikua eta psikiatra, Gestalt Terapiaren sortzailea (j. 1893).
- 1972 - Giangiacomo Feltrinelli, italiar argitaratzaile, politikari eta aktibista (j. 1926).
- 1973 - Howard Hathaway Aiken, estatubatuar matematikaria eta informatikako aitzindaria (j. 1900).
- 1975 - Susan Hayward, estatubatuar aktorea (j. 1917).
- 1978 - Odette Keun, herbeheeretar abenturari, sozialista, kazetari eta idazlea (j. 1888).
- 1980 -
- Manlio Brosio, italiar abokatu, diplomazialari eta politikaria, NATOren 4. Idazkari orokorra (j. 1897).
- Félix Rodríguez de la Fuente, espainiar etologoa, telebista aurkezlea, naturalista eta naturazaletasunaren hedatzailea (j. 1928).
- 1992 - Jean Poiret, frantziar antzezle eta antzerki-idazlea (j. 1926).
- 1993 - Sylvain Floirat, frantziar enpresaburua (j. 1899).
- 1995 - William Fowler, estatubatuar fisikaria, 1983ko Fisikako Nobel Saria (j. 1911).
- 1997 -
- Jurek Becker, poloniar-alemaniar idazlea (j. 1937).
- Fred Zinnemann, austriar zinema zuzendaria (j. 1907).
- 2006 - Lennart Meri, estoniar idazle, zinemagile eta politikaria (j. 1929).
- 2008 - Chiara Lubich, italiar ekintzaile katolikoa eta Fokolareen mugimenduaren sortzailea (j. 1920).
- 2009 - Alain Bashung, frantziar abeslari, egile abeslari eta aktorea (j. 1947).
- 2011 - Félix de Guarania, paraguaiar idazlea eta guaranierazko ikerlari handia (j. 1924).
- 2012 -
- Ċensu Tabone, Maltako 4. presidentea (j. 1913).
- Pierre Schoendoerffer, frantziar zinema zuzendari eta gidoigile, idazle eta gerra berriemailea (j. 1928).
- 2013 - Ieng Sary, kanbodiar politikaria, Khmer Gorriak taldearen sortzaileetakoa (j. 1925).
- 2016 - Peter Maxwell Davies, abangoardiako ingeles musikagilea (j. 1934).
- 2017 - Joaquina Dorado Pita, galiziar ekintzaile anarkosindikalista, errepublikanoa eta antifrankista (j. 1917).
- 2018 -
- Marielle Franco, brasildar soziologoa, feminista, politikaria eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1979).
- Rubén Galván, argentinar futbolaria (j. 1952).
- Stephen Hawking, britainiar fisikari eta astronomoa, bere garaiko ospetsuenetakoa (j. 1942).
- Emily Nasrala, libanoar idazle eta emakumeen eskubideen aldeko aktibista (j. 1931).
- Liam O'Flynn, irlandar musikaria, irlandako gaita (Uilleann pipes) jolea (j. 1945).
- 2020 -
- Mariano Puga Concha, Txileko elizbarrutiko apaiza eta giza eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1931).
- Genesis P-Orridge, ingeles abeslaria, poeta eta artista (j. 1950).
- 2023 - Bobby Caldwell, estatubatuar abeslaria, abestigilea eta musikaria (j. 1951).
Jaiak eta urteurrenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Sehaska egutegiko izendegia: Nakai eta Suhar/Suharri.
- Matematikaren Nazioarteko Eguna
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Urteko hilak | ||
---|---|---|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua |