Tatiana Proskouriakoff

Wikipedia, Entziklopedia askea

 

Tatiana Proskouriakoff

Bizitza
JaiotzaTomsk, 1909ko urtarrilaren 23a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
BizilekuaLansdowne (Pennsylvania)
HeriotzaWatertown (Massachusetts), 1985eko abuztuaren 30a (76 urte)
Heriotza modua: Alzheimerra
Hezkuntza
HeziketaPennsylvaniako Unibertsitatea
Pennsylvaniako Estatu Unibertsitatea
Hizkuntzakerrusiera
Jarduerak
Jarduerakhizkuntzalaria, arkeologoa, antropologoa, historialaria, idazlea, eduki-editorea eta arkitektoa
Enplegatzailea(k)Carnegie Institution for Science (en) Itzuli
Peabody Museum of Archaeology and Ethnology (en) Itzuli
Lan nabarmenak
Jasotako sariak

Tatiana Avenirovna Proskouriakoff (errusieraz: Татья́на Авени́ровна Проскуряко́ва) (Tomsk, Errusia, 1909ko urtarrilaren 23a - Pennsylvania, AEB, 1985eko abuztuaren 30a) epigrafista, arkeologoa eta etnologoa izan zen, maien zibilizazioan espezializatua. Diziplina horietan autodidakta,[1] bere prestakuntza akademikoa arkitekturan zenez, marrazkilari gisa hasi zen. Maien idazkeraren ezagutzan egindako funtsezko ekarpenagatik gogoratzen da batez ere, Piedras Negras eta Yaxchilaneko idazkunek gertaera historikoak eta benetako pertsonaien bizitzak kontatzen zituztela frogatzean, eta ez soilik mitologiak edo egutegien deskribapenak, ordura arte uste zen bezala.[2] Beste ekarpen bat monumentuen datazio sistema bat izan zen, piezen morfologian eta estilo eskultorikoan oinarritua. Aztarnategi arkeologikoen marrazkilari gisa ere ezaguna da, eta aitzindaria izan zen Carlos Vierrarekin batera egitura handiak berreraikitzeko marrazkiaren kontzeptuan: espazio arkitektoniko zabalduen irudikapen artistikoa, bere garai bikainean izan zitezkeen bezala.[3][4] Maia kultura klasikoari buruzko artikulu eta liburuen egilea izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa (1909-1923)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Siberiako Tomsk hirian jaio zen 1909ko urtarrilaren 23an. Bere ama, Alia Nekrassova, medikuntzan doktorea zen, Errusian graduazio hori lortu zuten lehen emakumeetako bat.[5] Bere aita, Avenir Proskouriakoff, ingeniari kimikoa zen. Ahizpa zaharrago bat zuen, Ksenia.

Tatiana —edo Tania, deitzea gustatzen zitzaion moduan— giro intelektual gogor batean hezi zen, eta horrek bere gaitasun naturalak indartu zituen, marrazkiarena bereziki.[5] Arkeologiarekiko interesa giro horren parte izan zitekeen, Tatianaren aitonak, natur zientzietako irakasleak, siberiar arkeologiari buruzko artikuluak idatzi baitzituen.

Bere aita, bihotzeko arazoengatik, ez zen errusiar armadan sartu Lehen Mundu Gerran, eta 1915ean, berriz, Estatu Batuetan armamentuaren fabrikazioa ikuskatzeko eskatu zioten. Ondorioz, familia Filadelfia eskualdera joan zen, Pennsylvanian. Itsasoratu eta gutxira, Goiaingerua, zihoazen ontzia, izotzak blokeatu zuen, eta Tatiana eskarlatinak eta difteriak gaixotu zuten, ahizpak gaitz berberak eta elgorria zituen bitartean. Izotz gainetik lehorrera eraman behar izan zituzten. Hurrengo udaberrian, 1916an jada, Pennsylvanian elkartu ahal izan zen familia. Errusiako iraultzaren ondoren, Estatu Batuetan geratzea erabaki zuten. Tatianaren ama medikuntzan hasi zen berriro, eta bere aita kimikako irakasle bezala. Tatiana behin bakarrik itzuliko zen bere jaioterrira, maien idazkera deszifratzeko garrantzitsua zen Errusiako beste maiazale bat bisitatzeko, Juri Knorozov.[6]

1923an nazionalitate estatubatuarra lortu zuen.

Bigarren mailako eta unibertsitateko ikasketak (1923-1930)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erdi mailako ikasketak Lansdowne High School-en egin zituen, non ikaskide batzuek dukesa deitzen zioten, bere adimen bikainarekiko errespetuaren seinale.[6] Gero Pennsylvania State Collegeko arkitektura eskolara joan zen. Pennsylvaniako Unibertsitatean ere ikasi zuen urtebetez, baina ez da egia erakunde horretan graduatu zenik, inoiz esan zen bezala. 1930ean Arkitekturako Bachelor of Science gradua eskuratu zuen Pennsylvania State College-ren eskutik, eta horrek ikasketa arautuen amaiera markatu zuen. Une horretatik aurrera ikasgela eta titulurik gabe ikasiko zuen dena.[1]

Lehen lanak. Ezusteko harremana Filadelfiako Unibertsitate Museoarekin (1930-1936)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Depresio handiak ia zerora murriztu zuen eraikuntzaren industria, eta Proskouriakoffek hainbat urte eman zituen lan bila, baina ez zuen arrakastarik izan. Bizimodua ateratzeko, Wanamaker's dendan lan egin behar izan zuen, Estatu Batuetako lehen saltoki handienetako batean.

Arkeologiaren munduarekin izan zuen lehen kontaktua apala eta kasuala izan zen. Behin-behineko lan bat lortu zuen petit-point-erako patroien marrazkilari gisa. Eskala txikian marraztu behar zituen motiboetako batzuk Filadelfiako Unibertsitate Museoan zeuden, eta han bere kopia-lana egiteko baimena lortu zuen. Museoko kontserbatzaile batekin adiskidetu zen, eta beste marrazki batzuk egin zituen doan (urte batzuk geroago, «ez aspertzeko» egiten zuela adieraziko zuen). Linton Satterthwaite arkeologoa harrituta geratu zen Proskouriakoffen lanaren kalitatearekin, eta arkeologiaren munduan sartu zuen, zale sutsu baina ordaindu gabe gisa.[3]

Xpujil 2000. urtean agertu zen bezala

Lehen espedizioak. «Berreraikitze-marrazkiak» (1936-1938)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1936an, Piedras Negraserako espedizio bat aurreikusita zegoen. Linton Satterthwaitek marrazkilari gisa joateko gonbita egin zion Proskouriakoffi. Museoak bidaia eta mantenua ordain ziezazkiokeen, baina ez bere lana. Onartu zuen, eta arkeologo taldearekin bidaiatu zuen lehenik Palenquera eta gero Piedras Negrasera.[3]

Ian Graham biografoaren arabera, Proskouriakoffek Palenqueko Eguzkiaren Tenplua lehen aldiz ikusi zuenean, bere bokazioa aurkitu zuela konturatu zen. Museorako dohainik lan egiten jarraitu zuen, eta 1937an Piedras Negrasera egindako beste espedizio batean parte hartu zuen. Baina une batean, Satterthwaitek kaleratzea erabaki zuen, ezin baitzuen langile bat denbora gehiagoz mantendu soldatarik ordaindu gabe, eta depresio ekonomikoaren baldintza latzek ez zuten itxaropenik ematen noizbait kontratatzeko aurrekonturik egongo zenik. Hala ere, taldea 1937ko espediziotik bueltan Filadelfian bildu zenean, Satterthwaitek Proskouriakoffi eskatu zion Piedras Negrasko Akropolia izeneko "berreraikitze" marrazki bat egiteko, eta berak bere tarte libreetan egin zuen. «Berreraikitze» marrazki horiek, hondarretatik abiatuta eszenatoki osoak imajinatzeko ahaleginak, hasiera batean izan zitezkeen bezala, Proskouriakoffen karreraren hurrengo urratsa izan ziren, eta arkeologiaren jardun profesionalera eraman zuena.[7]

1937tik 1938ra bitartean, Sylvanus Morley maiazale ospetsuak, Zientziarako Carnegie Instituturako lan egin zuenak, Proskouriakoffen berreraikitze-marrazkiak ezagutu zituen, Piedras Negrasko Akropolia erakusten zutenak, garai bikainean izan zitekeen bezala. Morley, arkeologo bikaina, baina baita politikan eta merkataritzan trebea zen pertsona ere, marrazki hauen balioaz ohartu zen bere proiektu zientifikoak publiko zabalari eta mezenasei hurbiltzeko. Berehala ahal zuen guztia egin zuen Proskouriakoff formalki parte hartzen has zedin Carnegieren proiektu maiazale berrietan.[2]

Copán eta Chichen-Itzan, Carnegie Institutuarekin (1938-1943)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Morleyk ere ez zuen dirurik Proskouriakoffi ordaintzeko, ezta Carnegie Institutuan marrazkilari gaztea kontratatzea lortzeko autoritate nahikorik ere. Baina bazuen izen ezagun bat, marketin trebetasunak, eta dirua lortzeko moduari buruzko esperientzia. Proskouriakoff kontratatu nahian, dirua biltzeko bi kanpaina antolatu zituen: Copaneko lagunak eta Chichen-Itzako lagunak. Lagun zirkulu horietako kide izatea 100 dolar kostatzen zen, baina trukean pozik zeuden maien arkeologian parte hartu zutelako. Morleyk gutun sorta bat bidali zien hala izateko interesa izan zezaketen pertsonei, Proskouriakoff proiektuen parte izatearen garrantzia azpimarratuz:[3]

Argazkigintza gauza ona da, eta guztiz ezinbestekoa noski, aurkikuntzen erregistro zientifikorako. Baina jende zabalari erakusteko, jendea bizi zenean hiri zahar haiek benetan nolakoak ziren erakutsiz, Proskouriakoff andereñoaren zaharberritzeak dira ezagutzen dudan baliabiderik onena.

Lagunen diru-bilketako gutunek bi akats zituzten Tatiana Proskouriakoffi buruz: «Estatu Batuetan jaiotako errusiar neska gazte bat» bezala aurkezten zuten, jaioterriari buruz gezurretan, eta Pennsylvaniako Unibertsitatean egresatua deklaratzen zuten, Pennsylvania State Collegekoa zenean.[3]

Trebezia handiz, Proskouriakoff 1938an Copán eta Chichén-Itzá-ra joatea lortu zuen Morleyk, bi aztarnategietako lagunek, babesle independenteek finantzatutako berreraikitze-marrazkiak egitera. Carnegie Erakundeak ez zuen inolako lotura formalik ezarri marrazkilariarekin, baina Copanen egote hutsak Carnegierekin lotzen zuen, eta Morleyk mezenas potentzialei bidalitako gutunek Carnegieren idazpurua zuten.[3][6] 1943an, azkenean, plantillan sartu zen, eta, gainera, topografotzat eta hondeatzailetzat hartu zuten, Ikerketa Historikoko Carnegie Dibisioko arkeologia-taldeko kidetzat, eta ez marrazkilaritzat eta ilustratzailetzat bakarrik, arkeologotzat hartzeko bidean aurrerapena baitzen.[6] Carnegieren 1944ko urtekarian Proskouriakoff agertzen da, An album of Maya architecture, berreraikitze-marrazkien bilduma, inprimategian zegoela iragartzearekin batera. Egia esan, gerrak atzeratu egin zuen lana, eta liburua ez zen 1946ra arte argitaratu.[3]

Monumentuen datazioa. Glifoen interpretazioa (1943-1960)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1943tik aurrera, Proskouriakoffek epigrafista eta arkeologo gisa egindako lanak berreraikitze-marrazkietako artistarena gainditzen hasi zen. 1938tik, monumentu maien datazio sistema batean lan egiten zuen, eta 1943tik, Piedras Negrasko glifoen interpretazioan. 1944an argitaratu zuen bere lehen artikulua ikertzaile gisa, maien idazkerari buruzkoa: An Inscription on a Jade Probably Carved at Piedras Negras.[6]

Morleyrekin monumentu baten eraikitze-datari buruz izandako eztabaida baten ondorioz sortu zen datazioarekiko interesa: Morleyk kontsiderazio estetikoetan oinarritutako datazio-sistema bat zuen, eta Proskouriakoffek ez zuen egokitzat jotzen; horregatik, berak metodo berri bat sortu zuen, morfologian eta eskultura-estiloan oinarritua. Data inskribatuak zituzten pieza batzuk zeuden, eta, beraz, data argia zuten, eta Proskouriakoffek pieza horien azterketa sakon eta ordenatua egin zuen. Horri esker, inskripziorik ez zutenak konparazio bidez datatu ahal izan zituen, ordura arte erabilitakoak baino metodo askoz hobeagoarekin, eta 20 eta 30 urte bitarteko errore-tartea egotzi zitzaion. Lan horiek 1950ean argitaratu ziren A study of classic Maya sculpture obran.[6]

Maien arkeologiari egin zion ekarpenik garrantzitsuena Piedras Negras eta Yaxchilaneko monumentuak eta glifoak interpretatzea izan zen, maien idazkera deszifratzeko prozesuan lagunduko zuena. 1943an, Proskouriakoff hipotesi hau hartuta hasi zen lanean: Piedras Negrasko hogeita hamabost monumentuak aurrez pentsatuta zeudela eta ez ausaz banaturik. Hainbat aztarnek pentsarazi zioten hilarriak zazpi taldetan sailka zitezkeela, eta horietako bakoitzak gizon baten bizitza irudika zezakeela, seguru asko gobernari batena. Hipotesi horri dagokionez, zazpi monumentu-multzoetan errepikatzen diren glifoak esanahia izaten hasten dira: bizitzako gertaerak adierazten dituzte, hala nola jaiotzak, ezkontzak, heriotzak, tronuratzeak, borroka-garaipenak... eta baita horietatik igarotzen diren gizonen eta emakumeen izenak ere. Ordura arte jainkoak edo apaizak ikusten ziren tokian modu logikoan sortu ziren zazpi belaunalditako gurasoak eta seme-alabak. Halaber, berari eta ondorengo ikertzaileei gobernarien ondorengotza sistemak edo dinastien izenak aurkitzeko aukera eman zioten zantzuak.[2][8]

1950ean bere lanpostua arriskuan egon zen berriro, Carnegie Erakundeak Mayapaneko espedizioarekin (1950-1955) amaitu baitzituen bere maia-lanak, eta bertan behera utzi zituen bertan lan egiten zuten langile guztiak, hiru kide gazteenak izan ezik, horien artean baitzegoen Proskouriakoff, soldata murriztuarekin geratu baitziren plantillan. 1958an behin betiko desagertu zen Carnegieko Ikerketa Historikoaren Departamentua. Ordurako, Proskouriakoff maiazale ospetsua zen, eta berehala kontratatu zuten Harvard Unibertsitateko Arkeologia eta Etnologia Museoan maia-artearen zaintzaile gisa.[5]

Harvardeko Unibertsitatean egindako lana maien glifoen azterketan oinarritu zen, eta 1960an (Piedras Negras) eta 1964an (Yaxchilan) argitaratu zituen. Arazoari buruz 1943an egin zituen lehen gogoeten eta 1960an argitaratu zuen artikuluaren artean, beste maiazale batzuek aurrerapenak egin zituzten: Juri Knorozovek "hieroglifoak" gainditu zituen maien idazkeran elementu fonetikoak ere bazeudela frogatuz, eta Heinrich Berlinek glifo batzuek toponimoen eta izendatutako lekuei lotutako dinastien izenen funtzioa zutela aurkitu zuen.[8] Proskouriakoffen ekarpenak, 1960an, maien idazkeraren ezagutzan iraultza osatu zuen: glifoek Piedras Negrasko zazpi gobernariren eta haien familia eta mendekoen historia kontatzen zutela erakusten zuen. Bat-batean, maiak historia idatzian sartu ziren.[9]

Chichen-Itzá Zenoteko piezen zaharberritzea (1960-1974)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru bosturtekotan, Proskouriakoffek Chichen-Itzá zenoteko jadezko mila pieza zaharberritzen lan egin zuen. 1974an bere azterketa argitaratu zuen, Jades from the Cenote of Sacrifice, Chichen Itza, Yucatan.[2][5]

1985ean hil zen, 76 urterekin, eta amaitu gabe utzi zuen Texasko Unibertsitateko Rosemary Austinek 1993an editatu eta argitaratuko zuen Maya History lana.[5]

Omenaldia bere errautsekin[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1998an, Ian Graham eta David Stuart Tatianako errautsak Piedras Negrasera eraman eta Akropolian utzi zituzten lagun eta ikasle talde baten buru izan ziren, hilobia hilarri xume batez estaliz.[10]

Argitalpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • An Inscription on a Jade Probably Carved at Piedras Negras Notes on Middle American Archaeology and Ethnology II, 1944
  • An Album of Maya Architecture, 1946
  • Middle American Art, 1950
  • A Study of Classic Maya Sculpture Carnegie Institute of Washington Publication No. 593, 1950
  • Varieties of Classic Central Veracruz Sculpture American Anthropology and History LVIII, 1954
  • Historical Implications of a Pattern of Dates at Piedras Negras, Guatemala American Antiquity XXV, 1960
  • Portraits of Women in Maya Art, 1961
  • Lords of the Maya Realm Expedition Magazine IV(1) 1961
  • Mayapán, Yucatán, Mexico (with H E D Pollock, A L Smith and R L Roys) Carnegie Institute of Washington Publication No. 619, 1962
  • Historical Data in the Inscriptions of Yaxchilan, Part 1 Estudios de Cultura Maya III, 1963
  • Historical Data in the Inscriptions of Yaxchilan, Part 2 Estudios de Cultura Maya IV, 1964
  • Olmec and Maya Art: Problems of Their Stylistic Relation Dumbarton Oaks Conference on the Olmec, 1968
  • Classic Art of Central Veracruz Handbook of Middle American Indians Vol XI, 1971
  • Jades from the Cenote of Sacrifice
  • Maya History, 1993 (ISBN 978-0-292-76600-6)
  • Graphic designs on Mesoamerican pottery
  • Maya calendar round dates such as 9 Ahau 17 Mol
  • The Maya : An Introduction (with L S Spotnitz, J A Sabloff and G R Willey)

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Alfred V. Kidder Amerikako arkeologian nagusitasunaren domina, 1962.
  • Penn State-ren urteko emakumea, 1971.
  • Tulane Unibertsitatean Zuzenbideko Honoris Causa doktorea, 1977.
  • Quetzalaren Ordena, Guatemalako ohore gorena, 1980.
  • American Philosophical Society-ko kide izateko hautatua, 1981.[11]

Ikus gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b «Tatiana Proskouriakoff» web.archive.org 2007-03-12 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  2. ↑ a b c d «Tatiana Proskouriakoff (1909-1985)» web.archive.org 2008-08-24 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  3. ↑ a b c d e f g Villela, Khristaan D.. "Morley Hires. Tatiana Proskouriakoff". .
  4. ↑ «Early Drawings, Prints & Photographs» www.reed.edu (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  5. ↑ a b c d e «cimacnoticias.com | Tatiana Proskouriakoff» web.archive.org 2007-09-27 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  6. ↑ a b c d e f (Gaztelaniaz) Proskouriakoff, Tatiana. (1994). Historia maya. Siglo XXI ISBN 978-968-23-1911-2. (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  7. ↑ (Ingelesez) «Expedition Magazine | The Hand of Fate in Tatiana Proskouriakoff’s Career» Expedition Magazine (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  8. ↑ a b (Ingelesez) «Mayan hieroglyphic writing | History, Symbols & Meaning | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) «Breaking the Maya Code de Coe, Michael D.: Near Fine Hardcover (1992) First Edition. | Pegasus Books» www.iberlibro.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  10. ↑ «Requiem for Tania» groups.google.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  11. ↑ «APS Member History» search.amphilsoc.org (Noiz kontsultatua: 2024-02-06).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Tatiana_Proskouriakoff&oldid=9587509"(e)tik eskuratuta