Txerokiera

Txerokiera
	ᏣᎳᎩ ᎧᏬᏂᎯᏍᏗ — Tsalagi
Datu orokorrak
Lurralde eremua	AEB
Hiztunak	10.400
Eskualdea	Ekialdeko Oklahoma, Ipar Carolina eta Arkansas
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; Ameriketako jatorrizko hizkuntzak; Iroquoian (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza eta hizkuntza polisintetikoa
Alfabetoa	Cherokee syllabary (en) eta latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2	chr
ISO 639-3	chr
Ethnologue	chr
Glottolog	cher1273
Wikipedia	chr
UNESCO	903
IETF	chr
Endangered ; Languages Project	; 1684

Abestea txerokieraz

Txerokiera (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ Tsalagi Gawonihisdi, [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî] ahoskatua) txerokiek hitz egiten duten irokes hizkuntza da^[1]. Hizkuntza polisintetikoa^[2] eta tonala da, idazteko bere silabario berezia duena.

Gaur egun Estatu Batuetako amerindiar hizkuntzarik osasuntsuenetarikoetako bat da, batez ere bere literatura eta egunkaria –Cherokee Phoenix (ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ, Tsalagi Tsulehisanvhi)– dituelako.^[3]. Bere hiztunak Qualla Boundary eremuan (Cherokee, Ipar Carolina) eta Oklahomako zenbait konderritan bizi dira.

Amerindiar hizkuntzen artean osasuntsuenetarikoetako bat izan arren, galtzeko zorian^[4] dagoela adieratzen dute hizkuntza ikertu duten batzuek.

Fonologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txerokierak hamaika kontsonante ditu:

	Ezpainkariak	Hobikariak	Sabaikariak	Belarrak	Glotalak
Herskariak		t		k	ʔ
Afrikariak		ʦ
Igurzkariak		s			h
Sudurkariak	m	n
Hurbilkariak		l	j	ɰ

Gainera sei bokal ditu:

	Aurrekoak	Ertainak	Atzekoak
Itxiak	i		u
Erdi-itxiak	e	ə̃	o
Irekiak		a

Diptongo bakarra du: /ai/

Silabarioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sequoyah izeneko txerokiak silabario bat asmatu zuen beste hizkuntza idatzi jakin barik. Hona hemen da transilterazio ohikoarekin batera:

Bokalak → Kontsonanteak ↓	a [a]~[ə]	e [e]~[ɛ]	i [i]~[ɪ]	o [o]~[ɔ]	u [u]~[ʊ]	v [ə̃]
—	Ꭰꭰ a	Ꭱꭱ e	Ꭲꭲ i	Ꭳꭳ o	Ꭴꭴ u	Ꭵꭵ v
g [ɡ]	Ꭶꭶ ga • Ꭷꭷ ka	Ꭸꭸ ge	Ꭹꭹ gi	Ꭺꭺ go	Ꭻꭻ gu	Ꭼꭼ gv
h [h]	Ꭽꭽ ha	Ꭾꭾ he	Ꭿꭿ hi	Ꮀꮀ ho	Ꮁꮁ hu	Ꮂꮂ hv
l [l]	Ꮃꮃ la	Ꮄꮄ le	Ꮅꮅ li	Ꮆꮆ lo	Ꮇꮇ lu	Ꮈꮈ lv
m [m]	Ꮉꮉ ma	Ꮊꮊ me	Ꮋꮋ mi	Ꮌꮌ mo	Ꮍꮍ mu
n [n]	Ꮎꮎ na • Ꮐꮐ nah • Ꮏꮏ hna	Ꮑꮑ ne	Ꮒꮒ ni	Ꮓꮓ no	Ꮔꮔ nu	Ꮕꮕ nv
qu [kʰw]	Ꮖꮖ qua	Ꮗꮗ que	Ꮘꮘ qui	Ꮙꮙ quo	Ꮚꮚ quu	Ꮛꮛ quv
s [s]	Ꮝꮝ s • Ꮜꮜ sa	Ꮞꮞ se	Ꮟꮟ si	Ꮠꮠ so	Ꮡꮡ su	Ꮢꮢ sv
d/t [d]/[t]	Ꮣꮣ da • Ꮤꮤ ta	Ꮥꮥ de • Ꮦꮦ te	Ꮧꮧ di • Ꮨꮨ ti	Ꮩꮩ do	Ꮪꮪ du	Ꮫꮫ dv
tl [t͡ɬ]	Ꮬꮬ dla • Ꮭꮭ tla	Ꮮꮮ tle	Ꮯꮯ tli	Ꮰꮰ tlo	Ꮱꮱ tlu	Ꮲꮲ tlv
ts [t͡s]~[d͡ʒ]	Ꮳꮳ tsa	Ꮴꮴ tse	Ꮵꮵ tsi	Ꮶꮶ tso	Ꮷꮷ tsu	Ꮸꮸ tsv
w [ɰ]	Ꮹꮹ wa	Ꮺꮺ we	Ꮻꮻ wi	Ꮼꮼ wo	Ꮽꮽ wu	Ꮾꮾ wv
y [j]	Ꮿꮿ ya	Ᏸᏸ ye	Ᏹᏹ yi	Ᏺᏺ yo	Ᏻᏻ yu	Ᏼᏼ yv

Adibidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

«	ᏂᎦᏓ ᎠᏂᏴᏫ ᏂᎨᎫᏓᎸᎾ ᎠᎴ ᎤᏂᏠᏱ ᎤᎾᏕᎿ ᏚᏳᎧᏛ ᎨᏒᎢ. ᎨᏥᏁᎳ ᎤᎾᏓᏅᏖᏗ ᎠᎴ ᎤᏃᏟᏍᏗ ᎠᎴ ᏌᏊ ᎨᏒ ᏧᏂᎸᏫᏍᏓᏁᏗ ᎠᎾᏟᏅᏢ ᎠᏓᏅᏙ ᎬᏗ. Nigada aniyvwi nigeguda'lvna ale unihloyi unadehna duyukdv gesv'i. Gejinela unadanvtehdi ale unohlisdi ale sagwu gesv junilvwisdanedi anahldinvdlv adanvdo gvhdi. Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.	»
—Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. artikulua