Txerokiera

Wikipedia, Entziklopedia askea
Abestea txerokieraz
Txerokiera
ᏣᎳᎩ ᎧᏬᏂᎯᏍᏗ — Tsalagi
Cherokee language map.png
Datu orokorrak
Lurralde eremua AEB
Hiztunak10.400[1]
EskualdeaEkialdeko Oklahoma, Ipar Carolina eta Arkansas
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
Ameriketako jatorrizko hizkuntzak
Iroquoian (en) Itzuli
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza eta hizkuntza polisintetikoa
AlfabetoaCherokee syllabary (en) Itzuli eta latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2chr
ISO 639-3chr
Ethnologuechr
Glottologcher1273
Wikipediachr
UNESCO903
IETFchr
Endangered
Languages Project

1684

Txerokiera (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ Tsalagi Gawonihisdi, [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî] ahoskatua) txerokiek hitz egiten duten irokes hizkuntza da[1]. Hizkuntza polisintetikoa[2] eta tonala da, idazteko bere silabario berezia duena.

Gaur egun Estatu Batuetako amerindiar hizkuntzarik osasuntsuenetarikoetako bat da, batez ere bere literatura eta egunkaria –Cherokee Phoenix (ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ, Tsalagi Tsulehisanvhi)– dituelako.[3]. Bere hiztunak Qualla Boundary eremuan (Cherokee, Ipar Carolina) eta Oklahomako zenbait konderritan bizi dira.

Amerindiar hizkuntzen artean osasuntsuenetarikoetako bat izan arren, galtzeko zorian[4] dagoela adieratzen dute hizkuntza ikertu duten batzuek.

Fonologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txerokierak hamaika kontsonante ditu:

Ezpainkariak Hobikariak Sabaikariak Belarrak Glotalak
Herskariak t k ʔ
Afrikariak ʦ
Igurzkariak s h
Sudurkariak m n
Hurbilkariak l j ɰ

Gainera sei bokal ditu:

Aurrekoak Ertainak Atzekoak
Itxiak i u
Erdi-itxiak e ə̃ o
Irekiak a

Diptongo bakarra du: /ai/

Silabarioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sequoyah izeneko txerokiak silabario bat asmatu zuen beste hizkuntza idatzi jakin barik. Hona hemen da transilterazio ohikoarekin batera:

Bokalak →
Kontsonanteak ↓
a
[a]~[ə]
e
[e]~[ɛ]
i
[i]~[ɪ]
o
[o]~[ɔ]
u
[u]~[ʊ]
v
[ə̃]
Ꭰꭰ a Ꭱꭱ e Ꭲꭲ i Ꭳꭳ o Ꭴꭴ u Ꭵꭵ v
g
[ɡ]
Ꭶꭶ ga • Ꭷꭷ ka Ꭸꭸ ge Ꭹꭹ gi Ꭺꭺ go Ꭻꭻ gu Ꭼꭼ gv
h
[h]
Ꭽꭽ ha Ꭾꭾ he Ꭿꭿ hi Ꮀꮀ ho Ꮁꮁ hu Ꮂꮂ hv
l
[l]
Ꮃꮃ la Ꮄꮄ le Ꮅꮅ li Ꮆꮆ lo Ꮇꮇ lu Ꮈꮈ lv
m
[m]
Ꮉꮉ ma Ꮊꮊ me Ꮋꮋ mi Ꮌꮌ mo Ꮍꮍ mu
n
[n]
Ꮎꮎ na • Ꮐꮐ nah • Ꮏꮏ hna Ꮑꮑ ne Ꮒꮒ ni Ꮓꮓ no Ꮔꮔ nu Ꮕꮕ nv
qu
[kʰw]
Ꮖꮖ qua Ꮗꮗ que Ꮘꮘ qui Ꮙꮙ quo Ꮚꮚ quu Ꮛꮛ quv
s
[s]
Ꮝꮝ s • Ꮜꮜ sa Ꮞꮞ se Ꮟꮟ si Ꮠꮠ so Ꮡꮡ su Ꮢꮢ sv
d/t
[d]/[t]
Ꮣꮣ da • Ꮤꮤ ta Ꮥꮥ de • Ꮦꮦ te Ꮧꮧ di • Ꮨꮨ ti Ꮩꮩ do Ꮪꮪ du Ꮫꮫ dv
tl
[t͡ɬ]
Ꮬꮬ dla • Ꮭꮭ tla Ꮮꮮ tle Ꮯꮯ tli Ꮰꮰ tlo Ꮱꮱ tlu Ꮲꮲ tlv
ts
[t͡s]~[d͡ʒ]
Ꮳꮳ tsa Ꮴꮴ tse Ꮵꮵ tsi Ꮶꮶ tso Ꮷꮷ tsu Ꮸꮸ tsv
w
[ɰ]
Ꮹꮹ wa Ꮺꮺ we Ꮻꮻ wi Ꮼꮼ wo Ꮽꮽ wu Ꮾꮾ wv
y
[j]
Ꮿꮿ ya Ᏸᏸ ye Ᏹᏹ yi Ᏺᏺ yo Ᏻᏻ yu Ᏼᏼ yv

Adibidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

« ᏂᎦᏓ ᎠᏂᏴᏫ ᏂᎨᎫᏓᎸᎾ ᎠᎴ ᎤᏂᏠᏱ ᎤᎾᏕᎿ ᏚᏳᎧᏛ ᎨᏒᎢ. ᎨᏥᏁᎳ ᎤᎾᏓᏅᏖᏗ ᎠᎴ ᎤᏃᏟᏍᏗ ᎠᎴ ᏌᏊ ᎨᏒ ᏧᏂᎸᏫᏍᏓᏁᏗ ᎠᎾᏟᏅᏢ ᎠᏓᏅᏙ ᎬᏗ.
Nigada aniyvwi nigeguda'lvna ale unihloyi unadehna duyukdv gesv'i. Gejinela unadanvtehdi ale unohlisdi ale sagwu gesv junilvwisdanedi anahldinvdlv adanvdo gvhdi.
Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.
»

Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren 1. artikulua


Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b Ethnologue: Languages of the World. (2013). Cherokee: A Language of the United States. SIL International.
  2. Montgomery-Anderson, Brad. (2008). «Citing Verbs in Polysynthetic Languages: The Case of the Cherokee-English Dictionary» Southwest Journal of Linguistics 27.
  3. LeBeau, Patrik. (2009). Term Paper Resource Guide to American Indian History. Westport, CT: Greenwoord, 132 or..
  4. Garralda Zubimendi, Kerman. (2018). «Misha BECKER: «Elebitasuna kaltegarria dela uste dute AEBetan»» aldizkaria.berria.eus (Noiz kontsultatua: 2018-04-24).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.