Charlie Chaplin
Charles Spencer Chaplin, batez ere Charlie Chaplin hipokoristikoarekin ezaguna, (Walworth, Londres, 1889 apirilaren 16 - Vevey, Vaud, Suitza, 1977 abenduaren 25) zinema mutu zein soinuduneko aktore, zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea izan zen. Bere film askotako musikagilea izan zen. Geraldine izeneko alaba izan zuen, aktorea ere izan zena.
Biografia
Chaplin East Lane-en (Londresen) jaio zen 1889ko apirilaren 16an, Ingalaterran. Bere garaian Chaplinek berak esandakoari sinetsi behar, inon ez baita gordetzen bere jaiotzari buruzko dokumentazio ofizialik. Bere ama antzerki aktorea izan zen, bere lanbidea eskizofrenia izateagatik utzi behar izan zuelarik. Bere aita alkoholikoa zen. Bere haurtzaroan bere familia pobrezia larrian bizi izan zen.
Kennington-eko auzoan hezi zen, "music-hall"-eko aktore askoren artean. Bere aita "music-hall"-eko abeslaria izan zen. Charlie jaio eta denbora gutxira bere gurasoak banatu zirenean, Charlie umea bere amaren zaintzapean geratu zen. Bere aita Charliek 12 urte zituenean hil zen, eta bere anaia Sidney-rekin batera (2 urte zaharragoa) garai luzeak igaro zituen umezurztegitan.
Esaten da umetan, txiki-txikitatik hasi zela aktore lanak egiten bere amarekin batera. Charlesek kontatzen zuen bost urtekin egin zuela debuta antzerkia bere ama ordezkatzen.
Azken urtetan Chaplinen jatorri ijitoaren ideia zabaldu bada ere, ez da frogatu.[1]
AEBetara emigratu
Chaplin AEBetara joan zen Karno izeneko antzerki taldearekin 1912. urtean. AEBko immigrazio zerbitzuetan badago erregistrorik. Talde berean geroago oso ospetsu bilakatuko zen beste aktore bat ere joan zen: Arthur Stanley Jefferson, Stan Laurel izenarekin ezaguna. Haien antzezlanak Mack Sennett produktoreak ikusi zituen eta honek kontratua egin zion Chaplin gazteari Keystone Film Company izeneko enpresan.
Konpainia horretan Chaplinek bere Charlot pertsonaia garatu zuen eta denborarekin konpainiako izarretako bat bihurtu zen.
Bere anaia nagusia Sydney Chaplin izan zen bere agentea.
Bai merkataritza kontuetan, bai erti kontuetan aurrerabide azkarra antzeman daiteke:
- 1914: Keystone konpainian astean 150 $.
- 1914-1915: Essanay Studios, Chicagon, astean 1.250 $ gehi beste 10.000 dolar kontratu bakoitzeko.
- 1916-1917: Mutual, astean 10.000 $ gehi 150000 dolar kontratu bakoitzeko.
- 1917: First National, milioi bat dolar kontratuko; historian milioi bat irabazten zuen lehen aktorea.
Gero eta diru gehiago irabazten zuen heinean bere erti lanetan kontrol gehiago lortu zuen.
Azkenik, Charles Chaplin Film Corporation, ekoizpen enpresa sortu zuen.
Chaplin egilea
Chaplinek bere estudioa lortu zuen Hollywooden 1918. urtean. Horrekin eta maileguak lortzeko zeukan erraztasunarekin, zinema sortzeko askatasun handia lortu zuen. Estudio hauetatik sortu zituen zinemaren historiara letra handiekin sartu ziren komediak-eta. Estudio hauetan arrakasta handia lortu zuen bai hasierako film laburrekin eta film ertainekin A Dog's Life (1918) edo Shoulder Arms (1918), bai geroagoko film luzeagoekin The Gold Rush (1925), Modern Times (1936) edo The Great Dictator (1940).
1919. urtean Mary Pickford, Douglas Fairbanks eta D. W. Griffithekin batera United Artists konpainia sortu zuen, eta hiru hamarkadatan zuzendaritza taldekoa izan zen konpainia horretan, 1950. urtera arte.
1927. urtean soinudun filmak agertu eta zineman iraultza ekarri zuten. Hala eta guztiz ere, film soinudun nagusitzen hasi ziren garaietan Chaplinek soinua gehitu zien bere filmei, bai, baina nahiago izan zuen elkarrizketak saihestu eta keinuen poetikari eutsi. Soinua bere filmeei musika gehitzeko erabili zuen ezer baino lehen.
1936. urtean Modern Times (Garai modernoak) filmaren azken partean, entzun zen lehen aldiz film batean Chaplinen ahotsa, ulergaitza den abesti bat abesten. Dena den, Modern Times film mututzat hartzen da, elkarrizketarik-eta ez dagoelako. Elkarrizketa geroago agertuko ziren. Soinudun film arruntaren munduan The Great Dictator (1940) filmarekin saretu zen, Alemania eta Austriako Adolf Hitler politikariren kontrako eta faxismoaren kontrako filma. AEB II. Mundu Gerran sartu baino urte bete lehenago ekoiztua. Film horretan Chaplinek bi pertsonaia batera egin zituen, alde batetik bizargile judutar koitadu bat, jazarpenaren biktima den koitadu bat eta beste aldetik diktadore handi bat[2].
Konpromiso politikoa
Ezkerreko joera politikoa erakutsi zuen Charles Chaplinek behin baino gehiagotan. Batez ere bere filmetako ekoizle bihurtu zen hasierako garaietan ikus daiteke joera hori. AEBetan ekonomia krisi latza, Depresio Handia, egon zen garaietan sistema ekonomikoarekin kritiko agertu zen. Haurtzaroa mixeria gorrian eta heltzaroan oparotasunean bizi izan zen gizona garapen kapitalismo etengabearekin kritiko agertu zen, esate baterako Modern Times (Garai modernoak) filmean (1936).
The great dictator edo Monsieur Verdoux filmak dira Charles Chaplinen konpromiso politikoaren beste erakusgarri.
Joera politiko ezkertiarra izatea alde batetik eta, behar bada, batzuek oraindik ere britainiar etorkintzat hartzen zutela bestetik, Joseph McCarthy senatariak gidaturiko House Un-American Activities Committee horrek 1914. urtean ikertu zuen. Komunistatzat ere hartu zuten batzuk eta komunisten (edo) kontrako sorgin ehizaren biktima izan zen. Badaezpada AEBetatik alde egin zuen lanean lasai egin ahal izateko. 1952. urtean, Chaplinek Erresuma Batura bidaia egin zuen eta itzultzea zaila egin zitzaion, Suitzan geratu zen bizitzen eta ez zen Hollywoodera itzuli 1972. urtera arte, (Oscar sari bat jasotzera joan zen). 1975. urtean Ingalaterrako Isabel II. erreginak Sir titulua eman zion: Sir Charles Spencer Chaplin. 1977. urtean hil zen Suitzako Vevey hirian. Bere gorpua lapurtu zuten familiari dirua eskatzeko asmoz baina lapurren plana ez zen ondo atera eta gorpuzkinak atzera agertu ziren.
1992. urtean Chaplin film biografikoa egin zuen Richard Attenborough zuzendariak. Film horretan Chaplin zenaren alabak parte hartu zuen. Protagonista Robert Downey Jr.. Beste aktore batzuk: Dan Aykroyd, Anthony Hopkins eta Milla Jovovich.
Filmak
Film askok bi izen dauzkate, jatorrizkoa, letra etzanaz, eta herrikoia, parentesi artean.
Aktore
- Making a Living - A Busted Johnny - Troubles - Doing His Best (Txarlot kazetari), zuzendari: Henry Lehrman (1914).
- Kid Auto Races at Venice, (Txarlot lasterketetan), zuzendari: Henry Lehrman (1914)
- Mabel's Strange Predicament - Hotel Mix-Up (Mabelen abentura bitxia), zuzendariak: Henry Lehrman & Mack Sennett (1914)
- Between Showers - The Flirts - Charlie and the Umbrella - In Wrong (Txarlot eta aterkia), zuzendari: Henry Lehrman (1914)
- A Film Johnnie - Movie Nut - Million Dollar Job, zuzendari: George Nichols (1914)
- Tango Tangles - Charlie's Recreation - Music Hall, zuzendari: Mack Sennett (1914)
- His Favorite Pastime - The Bonehead (Denborapasa gustukoena), zuzendari: George Nichols (1914)
- Cruel, Cruel Love - Lord Helpus (Txarlot aristokrata), zuzendariak: George Nichols & Mack Sennett (1914)
- The Star Boarder - The Hash-House Hero - Landlady's Pet, zuzendari: George Nichols (1914)
- Mabel at the Wheel - His Daredevil Queen - Hot Finish (Mabel gidatzen), zuzendariak: Mabel Normand & Mack Sennett (1914)
- Twenty Minutes of Love - He Loved Her So - Cops and Watches - Loverfriends, (1914)
- Caught in a Cabaret - The Waiter - Jazz Waiter - Faking With Society (Txarlot kafetegian) (1914)
- Caught in the Rain - At It Again - Who Got Stung - In the Park (Txarlot parkean), (1914)
- A Busy Day - Millitant Suffragette, (1914)
- The Fatal Mallet - Pile Driver, (1914)
- Her Friend the Bandit - Mabel's Flirtation, (1914)
- The Knockout - Counted Out - The Pugilist, (Txarlot boxeolari) (1914)
- Mabel's Busy Day - Love and Lunch - Hot Dogs, (1914)
- Mabel's Married Life - When You're Married - The Squarehead, (1914)
- Laughing Gas - Tunning His Ivories - The Dentist - Down and Out, (Dentista) (1914)
- The Property Man - Getting His Goat - The Roust About, (1914)
- The Face on the Bar Room Floor - The Ham Actor, (1914)
- Recreation - Spring Fever, (1914)
- The Masquerader - Putting One Over - The Female Impersonator, (1914)
- His New Profession - The Good for Nothing - Helping Himself, (1914)
- The Rounders - The Revelry - Two of a Kind - Oh, What a Night!, (1914)
- The New Janitor - The New Porter - The Blundering Boob, (1914)
- Those Love Pangs - The Rival Mashers - Busted Hearts, (1914)
- Dough and Dynamite - The Doughnut Designer - The Cook, (1914)
- Gentlemen of Nerve - Some Nerve, (1914)
- His Musical Career - The Piano Movers - Musical Tramps, (1914)
- His Trysting Place - Family House, (1914)
- Tillie's Punctured Romance, (1914)
- Getting Acquainted - Fair Exchange, (1914)
- His Prehistoric Past - The Dream (Txarlot aurrehistorian), (1914)
- Mixed Up (1915)
- His New Job (Txarlot ikasle), (1915)
- A Night Out, (1915)
- The Champion (Txarlot boxeolari), (1915)
- In the Park, (1915)
- A Jitney Elopement, (1915)
- The Tramp, (1915)
- By the Sea, (1915)
- Work - The Paperhanger (1915)
- His Generation (1915)
- A Woman - The Perfect Lady - Charlie, the Perfect Lady, (1915)
- The Bank - Charlie at the Bank, (1915)
- Shanghaied, (1915)
- A Night in the Show - Charlie at the Show, (1915)
- Carmen - Charlie Chaplin's Burlesque on Carmen, (1915)
- Police, (1916)
- The Floorwalker, (1916)
- The Fireman (Txarlot suhiltzaile), (1916)
- The Vagabond, (1916)
- One A.M., (1916)
- The Count, (1916)
- The Pawnshop, (1916)
- The Essanay-Chaplin Revue of 1916 (1916)
- Behind the Screen, (1916)
- The Rink, (1916)
- Easy Street (Kale baketsua) (1917)
- The Cure, (1917)
- The Immigrant (Txarlot etorkin), (1917)
- The Adventurer (1917)
- A Dog's Life (Zakurren bizitza), (1918)
- The Bond (1918)
- Shoulder Arms, (1918)
- Sunnyside, (1919)
- A Day's Pleasure, (1919)
- The Kid (Mutikoa), (1921)
- The Nut (1921)
- The Idle Class, (1921)
- Pay Day, (1922)
- Hollywood (1923)
- The Pilgrim, (1923)
- A Woman of Paris - The Public Opinion, (1923)
- Souls For Sale (1923)
- The Gold Rush, (Urrearen sukarra) (1925)
- The Circus (Zirkoa), (1928)
- Show People, (1928)
- City Lights (Hiriko argiak), (1931)
- Modern Times (Garai modernoak), (1936)
- The Great Dictator (Diktadore handia), (1940)
- Monsieur Verdoux, (1947)
- Limelight (gaztelaniaz: Candilejas; frantsesez: Les Feux de la rampe) (1952)
- A King in New York (Errege bat New Yorken) (1957)
- A Countess from Hong Kong (Hong Kong-eko kondesa) (1967)
Zuzendari
- Twenty Minutes of Love - He Loved Her So - Cops and Watches - Loverfriends (1914)
- Caught in a Cabaret - The Waiter - Jazz Waiter - Faking With Society (1914)
- Caught in the Rain - At It Again - Who Got Stung - In the Park (1914)
- A Busy Day - Millitant Suffragette (1914)
- The Fatal Mallet - Pile Driver (1914)
- Her Friend the Bandit - Mabel's Flirtation (1914)
- Mabel's Busy Day - Love and Lunch - Hot Dogs) (1914) - (*)
- Mabel's Married Life - When You're Married - The Squarehead (1914)
- Laughing Gas - Tunning His Ivories - The Dentist - Down and Out (1914)
- The Property Man - Getting His Goat - The Roust About (1914)
- The Face on the Bar Room Floor - The Ham Actor (1914)
- Recreation - Spring Fever (1914)
- The Masquerader - Putting One Over - The Female Impersonator (1914)
- His New Profession - The Good for Nothing - Helping Himself (1914)
- The Rounders - The Revelry - Two of a Kind - Oh, What a Night! (1914)
- The New Janitor - The New Porter - The Blundering Boob (1914)
- Those Love Pangs - The Rival Mashers - Busted Hearts (1914)
- Dough and Dynamite - The Doughnut Designer - The Cook (1914)
- Gentlemen of Nerve - Some Nerve (1914)
- His Musical Career - The Piano Movers - Musical Tramps (1914)
- His Trysting Place - Family House (1914)
- Getting Acquainted - Fair Exchange (1914)
- His Prehistoric Past - The Dream (1914)
- His New Job (1915)
- A Night Out (1915)
- The Champion (1915)
- In the Park (1915)
- A Jitney Elopement (1915)
- The Tramp (1915)
- By the Sea (1915)
- Work - The Paperhanger (1915)
- A Woman - The Perfect Lady - Charlie, the Perfect Lady (1915)
- The Bank - Charlie at the Bank (1915)
- Shanghaied (1915)
- A Night in the Show - Charlie at the Show (1915)
- Carmen - Charlie Chaplin's Burlesque on Carmen (1915)
- Police (1916)
- The Floorwalker (1916)
- The Fireman (1916)
- The Vagabond (1916)
- One A.M. (1916)
- The Count (1916)
- The Pawnshop (1916)
- Behind the Screen (1916)
- The Rink (1916)
- Easy Street (1917)
- The Cure (1917)
- The Immigrant (1917)
- The Adventurer (1917)
- A Dog's Life (1918)
- The Bond (1918)
- Shoulder Arms (1918)
- Sunnyside (1919)
- A Day's Pleasure (1919)
- The Kid (1921)
- The Idle Class (1921)
- Pay Day (1922)
- The Pilgrim (1923)
- A Woman of Paris - The Public Opinion) (1923)
- The Gold Rush, (Urrearen sukarra) (1925)
- The Circus (Zirkoa), (1928)
- Show People, (1928)
- City Lights (Hiriko argiak), (1931)
- Modern Times (Garai modernoak), (1936)
- The Great Dictator (Diktadore handia), (1940)
- Monsieur Verdoux, (1947)
- Limelight (gaztelaniaz: Candilejas; frantsesez: Les Feux de la rampe) (1952)
- A King in New York (Errege bat Nueva York-en) (1957)
- A Countess from Hong Kong (Hong Kong-eko kondesa) (1967)
Erreferentziak
- ↑ http://www.sandiegored.com/noticias/6324/Charlie-Chaplin-gitano/
- ↑ Harkaitz Cano idazlearen Belarraren ahoa nobelaren ukroniaren oinarri sendoetako bat izan zen film hau.
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Charlie Chaplin |
Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Charlie Chaplin |
- "Metropolis" eta "Modern Times" pelikulak oinarri duen artikulua: Intxauspe, J.M. 2011: Aurkakotasunaren argilunak, hAUSnART, 0: 100-105
- (Gaztelaniaz) Chaplini buruzko webgunea
- (Ingelesez) Charlie Chaplin zinemagilearen Webgune ofiziala
- (Ingelesez)(Frantsesez) Discover Charlie Chaplin
- (Ingelesez)(Frantsesez) Chaplin Museoa .
- (Ingelesez)(Italieraz) Charlie Chaplin Artxiboa