Guatemalako San Carlos Unibertsitatea
| Guatemalako San Carlos Unibertsitatea | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Gaudeamus igitur Id y enseñad a todos | ||
| Datuak | ||
| Izen laburra | USAC | |
| Mota | Unibertsitate publikoa eta sarbide irekiko argitaletxea | |
| Herrialdea | Guatemala | |
| Jarduera | ||
| Kidetza | Sistema Editorial Universitario Centroamericano (en)  eta Consejo Superior Universitario Centroamericano (en) | |
| Ikasle-kopurua | 200.174 (2015) | |
| Zeren jabe | ||
| Historia | ||
| Sorrera | 1676 | |
| Sortzailea | ||
| webgune ofiziala | ||
Unibertsitateren bost garai desberdintzen dira:
- San Karlos Borromeoko Unibertsitate Erreal eta Pontifikala (1676-1829): Espainiako Koroak kolonia garaian sortua XVII. mendean, Egoitza Santuak onartua eta Eliza Katolikoaren ohiko ordenak zuzenduta. 1821eko independentziaren ostean Unibertsitate Pontifikala bakarrik deitu zioten.
- Zientzien Akademia (1834-1840): Mariano Gálvez gobernadore liberalak Ertamerikako Federazioan sortutako erakunde laikoa.
- San Carlos Borromeoko Unibertsitate Nazionala eta Pontifikala (1840-1875): Rafael Carrera eta Vicente Cerna y Cernaren gobernuen garaian eliz erakundeek zuzendu zuten, 1854ko Guatemalako Konkordatuak berretsi zuena. [1] [2]
- Guatemalako Unibertsitate Nazionala (1875-1944): Zuzenbide eta Notario, Medikuntza eta Farmazia fakultateetan banatutako erakunde laiko positibista. 1918 eta 1920 artean "Estrada Cabrera" Unibertsitatea deitu zioten.
- Universidad de San Carlos de Guatemala (1944- egun): 1944ko Iraultzaren ondoren sortutako erakunde laiko eta soziala.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lehen aldia: Guatemalako Errege eta Unibertsitate Pontifikala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XVI. mendearen bigarren erdialdean, erlijio-doktrina eta alfabetatzetik haragoko ikasketak ezartzeko lehen ekimenak eman ziren. Guatemalako lehen apezpikuak, Francisco Marroquín, errege-onarpena eskatu zuen gramatika katedra bat sortzeko, eta bertan latinaren irakaskuntza izango zen.[a]
1562an, Marroquín-ek bere testamentuan dirua utzi zuen Santo Tomás de Aquinoko eskola sortzeko, non gramatika, arte edo filosofia eta teologia klaseak ematen ziren. Onuradunak espainiar txiroen seme-alabak izango ziren, ezin baitziren joan errege unibertsitateak zeuden hirietara, Mexiko adibidez. Apezpikuaren oinordetza unibertsitatearen jatorri gisa ere interpretatu da, John Tate Lanning historialariaren arabera testamenduan ez da unibertsitatea sortzeko zantzurik.[4] Pedro Crespo Suárez alkateak ordea, hil zenean hogei mila peso eman zituen unibertsitate katedren erakundea kudeatzeko.[5]
Felipe IV.ak Santo Tomáseko eskolari ikastaroak eta tituluak emateko baimena eman zion, eta Juan Zapata gotzainak aprobetxatu zuen Felipe Ruiz del Coral dekanoari eta Francisco Cevallos eta Alonso Guirao fraideei, Predikarien Ordenekoak, doktore tituluak emateko eta Tomás eta Ambrosio Díaz del Castillori batxilergoko titulua emateko.[6]
Azkenik, 1676ko urtarrilaren 31an, Karlos II.aren errege-dekretuarekin errege-unibertsitatea edo Ikasketa Orokorra sortzeko lizentzia eman zuen, Antigua Gautemalan eraikia (orduko hiriburua), Amerika Hispanikoko hirugarren errege eta unibertsitate publikoa izan zen, eta Espainia Berriko bigarrena.[b] Errege-ziurtagiria eman eta bost urtera, San Carlos Unibertsitateak bost katedrekin hasi zituen klaseak 1681eko urtarrilaren 7an, hirurogei ikaslerekin eta José de Baños y Soto Mayor Doktorea, Katedraleko artxidiakonoa, Espainiako Erregearen Pregoilari eta Osunako Unibertsitateko Doktorea errektorearekin.[5] [c] Unibertsitatea San Carlos Borromeoren patroipean inauguratu zen.
Unibertsitatean sartzea ez zen erraza izan: beltzak, txinatarrak, marroiak, mulatoak eta Ofizio Santuak zigortutakoak edo beraiek zoritxar hori jasan zutenak kanpoan geratu ziren.[7] Indigenek bazuten matrikulatzeko eta tituluak lortzeko eskubidea eta batzuk egin zuten.[7]
1763an, Frantziskotarren Ordenako probintzialak bere nagusien eskutitz bat jaso zuen, ohiko ikasketetan metodo berriak ezartzeko aginduz;[8] gutun horretan Fortunato Brixia fraidearen Physica experimental testua gomendatzen zen eta probintzialak José Antonio de Liendo y Goicoechea fraide frantziskotarra aukeratu zuen Unibertsitateko hezkuntza erreformatzeko eta zientzia —kimika, fisika, anatomia eta matematika— sartzeko.[8]
1773ko Santa Martako lurrikarek Guatemalako Erresumako hiriburua suntsitu zuten eta Martín de Mayorga kapitain jeneralak hiriburua gune berri batera eramatea erabaki zuen. Unibertsitateko agintariak hiri berri batera lekualdatzearen aurka agertu ziren, erakundearen ondasun guztiak erreinuko hiriburu zaharrean zeudelako, eta transferentzia batek galera ekonomiko handia suposatuko zuelako; Juan González Batres doktoreak eraikitako Tridentino Unibertsitate eta Eskolaren eraikinak kalte gutxi izan zituen, konpondu ahal izan zirenak. Egituraren arrisku bakarra Katedralaren hegoaldeko horma zen, kalean zehar, Unibertsitaterantz makurtuta geratu zena. [9]
Hala ere, Kapitain Jeneralak hiriburura eramatea agindu zuen eta 1776an unibertsitatea Nueva Guatemala de la Asunción-en irakasten hasi zen.[10]
Hiri berrian ondasunik ez zuenez, Unibertsitateak dohaintza publikoak behar zituen eraikin berria eraikitzeko;[11] José Simeón Cañas errektoreak Antonio Mollinedo y Saravia kapitain jeneralari erakundearen egoera zailaren berri eman zion 1803an.[12] Unibertsitatearen eraikina erdi amaituta geratu zen 1821eko irailean independentzia iritsi zenean.[10]
Bigarren garaia: Zientzien Akademia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1821ean Erdialdeko Amerikako Independentziaren ostean, San Carlos Borromeko Unibertsitate Pontifizioa deitezera pasa zen, egoera prekarioan geratu zen, bere eraikin berria eraikitzen ari zela eta Erdialdeko Amerikako eskualdeko ingurune politikoa oso ezegonkorra zelako. 1825ean, Juan José de Aycinena y Piñol doktorea hautatu zuten erretore, eta unibertsitatean erlijio-heziketa mantendu zuen. Dena den, kontserbadoreen porrota eta ordena arruntak kanporatu ondoren, 1829an, Unibertsitatea geldiarazi zuten. 1834an, Mariano Gálvez doktorea Guatemalako Estatu Burua zela, Estatuko Zientzien Akademia sortu zen, Guatemalako Unibertsitatearen oinordekoa, erlijio-hezkuntza erabat ezabatuz, eta Aljebra, Geometria, Trigonometria eta Fisikako irakaskuntza sartuz, Topografo tituluak ere ematen hasi ziren. Zientzien Akademiak 1840. urtera arte funtzionatu zuen, urte hartan, kontserbadoreen garaipenarekin eta Rafael Carrera jeneralaren aginte eraginkorren menpe, berriro ere Unibertsitate Teologiko bihurtu zen,[3] Aycinena doktorea erakundeko errektore izendatuz.
Hirugarren aldia: Unibertsitate Pontifikala[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eliza Katolikoaren eta Aycinena familiaren boterea, nafar jatorrikoa, erregimen kontserbadorean 1854ko Konkordatoarekin berretsi zen, zeinaren bidez Guatemalako heziketa Eliza Katolikoaren agindu arrunten menpean geratu zen, eliz-jabetza eta monasterioak errespetatzeko konpromisoa hartu zuen, derrigorrezko hamarretakoa baimendu eta gotzainei herrialdean argitaratutakoa zentsuratzeko baimena eman zien.
Horren truke, Guatemalak armadako kideentzako mesedeak jaso zituen, 1829an liberalek Elizari desjabetu zizkion ondasunak eskuratu zituztenei horiek gordetzeko baimena eman zien, Elizaren ondasunek sortutakoaren gaineko zergak jasotzen zituzten eta Guatemalako legeekin elizgizonak epaitzeko eskubidea eskuratuz.[2] Konkordatu hau Juan José de Aycinena y Piñolek, orduan gobernu ministro eta unibertsitateko errektoreak egin zuen, lehen instantzian Pedro de Aycinena gobernu, justizia eta eliz gaietako ministroak eta gero presidenteak berretsi zuen.
Laugarren aldia: Unibertsitatea Erreforma Liberalean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1871ko Iraultzaren ostean, kontserbadoreen porrotarekin goi-mailako irakaskuntza teknikoa beste bide bat hartu zuen: ohiko eliz ordenak berriro kanporatu zituzten, haien ondasunak konfiskatu zituzten eta hezkuntzak 1944ra arte iraun zuen izaera laikoa hartu zuen. Eskola Politeknikoa 1873an sortu zen ingeniari militarrak, topografoak eta telegrafoak, baita ofizial militarrak prestatzeko. 1875eko uztailean Barriosek San Carlos Borromeoko Unibertsitate Pontifikala irauli zuen eta bere ordez Guatemalako Unibertsitate Nazionala sortu zuen, Jurisprudentzia eta Politika eta Gizarte Zientzien eta Medikuntza eta Farmazia Fakultateekin.[13] 1877an gobernuak Mendebaldeko Unibertsitatea sortu zuen, Mendebaldeko Zuzenbide Eskola Fakultatiboa eta Notariotza zuena.[14] eta 1879an Guatemalako Liburutegi Nazionala sortu zuen. [15] [16] Eta 1879an Ingeniaritza, Filosofia eta Literatura fakultateak sortu ziren.[18]
1897an, azpiegituren edertzearen eta Erdialdeko Amerikako Erakusketaren porrotak sortutako krisi ekonomikoaren ondorioz, José María Reyna Barrios hezkuntzan aurrezten hasi zen, eskolak eta Unibertsitate Nazionala itxiz.[19] Urte horren amaieran, Salvador Mendieta Guatemalara itzuli zen unibertsitate-ikasketak hasteko, baina Reyna Barrios presidentearen agintaldia luzatzea eta itxieraren ostean Guatemalako ezegonkortasun politikoaren ondorioz Ekialdeko eta Mendebaldeko iraultzen ostean 1898. urte hasieran Mexikora joatea erabaki zuen. [20] Otsailaren 8an Reyna Barrios hil ondoren, gobernuak hezkuntza-establezimendu publikoak irekitzea agindu zuen, irakaskuntza erakunde liberalen oinarria zela argudiatuta. Mendieta Unibertsitate Nazionaleko Zuzenbide eta Notariotza Fakultatean sartu zen orduan.[20]
Unibertsitatea Manuel Estrada Cabreraren gobernu garaian[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Salvador Mendieta nikaraguarra, gizonentzako Institutu Zentral Nazionaletik kanporatua izan zen José María Reyna Barrios jeneralaren eskutik, institutuko zuzendariaren aurkako mugimendua abiatzeko asmoa zuen elkarte bat sortu zuelako.[20] 1899ko ekainaren 18an sortu zuen beste lankide batzuekin batera, "El Derecho" ikasleen elkartea, non zuzenbide, ingeniaritza eta medikuntza ikasle talde batek parte hartu zuen, joera unionistak zituen.[20] Publikoki ezagutzera eman zen 1899ko irailaren 15ean, Guatemala Hiriko alkateak kide batzuk Erdialdeko Amerikako independentzia ospatzeko ekitaldietan parte hartzera gonbidatu zituenean, Zuzenbide Fakultatean, 9. etorbidean.
"El Derecho" elkartea, botere gehiegikeria salaketa larriengatik eta presidente Manuel Estrada Cabrera jaunaren aurkako protestengatik itxi zuten urtebete eskas egin ondoren; Estrada Cabrerak Mendieta espetxeratu eta ondoren kanporatu zuen, bere erregimena mehatxatzen zuten jarduera horiek bultzatzeagatik. [20]
1900eko ekainaren 16an emandako dekretuaren bidez, Estrada Cabrerak hezkuntza zentro guztiak militarizatu zituen. Unibertsitateko ikasleek irakaskuntza militarra jaso zuten graduko lehen urteko lehen sei hilabeteetan.[21]
1918ko maiatzaren 2ko lege-dekretuaren bidez "Universidad Estrada Cabrera" izena hartu zuena.[22] Unibertsitatea sortzeko izapideak Francisco Gálvez Portocarrerok egin zituen.[23]
Carlos Herreraren Gobernua (1920-1921)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1920ko apirilean, Guatemalako «Estrada Cabrera» Unibertsitatea desegin zen presidentea kargutik bota ostean; baina Carlos Herrera y Lunaren gobernuaren lehen neurrietako bat goi-ikasketetako Fakultateetako agintariak eta irakasleak izendatzea izan zen.
Carlos Herrera y Lunaren gobernuak, unibertsitateko ikasleek Mugimendu Unionistari eman zioten elkarlana aintzat hartuta, Goi Fakultateei agintariak hautatzeko autonomia itzuli zien.
1899an Estrada Cabrerak itxi zuen "El Derecho" ikasle elkartea suspertu eta Unibertsitateko Ikasleen Elkartearen (AEU gaztelaniaz) sokuntza garai horretan eman ziren.[25] [20]
1920ko hamarkada[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1921eko estatu kolpearen ostean, José María Orellana jeneralak Manuel Estrada Cabreraren bidetik amerikar enpresen interesen aldeko politika abiatu zuen.
Carlos Herrera y Lunaren gobernuaren alfabetatzearen aldeko, hezkuntza-maila igotzearen eta hiritarren irakaskuntzaren giltzarrizko printzipioen arabera, 1922an Unibertsitate Popularra sortu zen, eta hortik hezkuntza proiektua indartu eta hedatu zen.[d]
Hasierako ideia Porfirio Barba Jacob poeta kolonbiarrarena izan zen. Eta 1922ko abuztuaren 20an sortu zuten intelektual talde batek, Epaminondas Quintana, Carlos Federico Mora, David Vela, Miguel Ángel Asturias eta Carlos Fletes Sáenz.[26] Herrialdeko eliteen jabetza esklusiboa zen irakaskuntza mota herri xeheari ekartzea zuen helburu.
Guatemalako Unibertsitate Popularraren sorrerako helburuak:
- Irakurtzen eta idazten irakatsi.
- Ezagutza orokorrak gizarte klase baztertuei luzatzea.
- Higiene, irakaskuntza zibiko eta moralaren nozio garrantzitsuenak herrian zabaltzea, masa handiaren baldintza fisiko eta espiritualak hobetzea lortzeko.[28] [26]
1924an United Fruit Company -ko eta bere menpeko Nazioarteko Trenbideen Erdialdeko Amerikako langileen sarraskien ostean, protesta handiak izan ziren unibertsitateko ikasleen artean, eta Orellanak Unibertsitatea itxi zuen, nahiz eta horrek gobernuarentzat intelektual sarearen laguntza falta suposatu zuen.
1926an, Orellana jenerala egoera susmagarrietan hil zen Antigua Guatemalan eta Lázaro Chacón jeneralak hartu zuen bere ordea, Unibertsitatea 1929ko irailaren 23an ireki zen berriro,[29] bere gobernuaren berehalako ekintzarik goraipatuenetarikotzat jo zutena. [30]
Jorge Ubico Castañeda jeneralak presidente kargua hartu zuenean, berriz ere fakultateei autonomia kendu zien,[31] unibertsitatea erabateko autonomia lortzeko zorian egon zen.[32] Gainera, 1932an Ubicok Unibertsitate Popularra itxi zuen eta Huelga de Dolores jarduerak egitea debekatu zituen.
Bostgarren aroa: Unibertsitatea Urriko Iraultzaren ostean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1944ko urriaren 20an Federico Ponce Vaides jeneralaren gobernua erori zen arte ez zioten behin betiko unibertsitate-autonomia eman Unibertsitate Nazionalari; 1944ko azaroaren 11n 12. Dekretuak erakundeari autonomia ematen zion eta "Universidad de San Carlos de Guatemala" izena hartu zuen. Unibertsitatea goi-mailako hezkuntzako errektore gisa pentsatu zen, eta, aldi berean, nazio-arazoak aztertzeko eta konpontzeko lankidetza-funtzioak eman zizkion.[33]
Unibertsitatea emakumeei eta Guatemalako gizarteko kide guztiei ireki zitzaien eta ez eliteei soilik. [34]
1954ko kontrairaultzaren ostean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Orduko Guatemalako artzapezpikua Mariano Rossell y Arellanok Eliza Katolikoaren posizioa berreskuratzeko, United Fruit Companyren interesei men eginez, Askapen Nazionaleko Mugimenduaren bitartez, ateo eta komunistatzat jotzen zuen gobernu iraultzailea botatzeko. 1954ko apirilaren 4an, Rossell Arellanok gutun pastoral bat igorri zuen, non herrialdeko komunismoaren aurrerapenak kritikatzen zituen, eta Guatemalako herritarrei dei egin zien Jainkoaren eta herrialdearen etsai komunaren aurka altxatzeko eta borrokatzeko. Pastoral hori herrialde osoan banatu zen; eta Eliza Katolikoak Jacobo Arbenzen gobernuaren aurkako borrokan pribilegiorik bilatzen ez zuela argitaratu bazuen ere, 1954ko ekainean Carlos Castillo Armas koronelaren gobernuak Arbenz eraitsi ondoren honako hau bildu zuen 1956ko Konstituzioan:[35]
- Eliza Katolikoak ondasunen jabe izateko duen gaitasun juridikoa
- Erlijio hezkuntza interes publikokotzat jo dadila
- Estatuak erlijio-hezkuntzaren babestea
- Unibertsitate pribatuen independentzia akademikoa aldarrikatzea Guatemalako San Carlos Unibertsitatearekiko.[35]
Nottebohm auzia eta Zuzenbide Fakultateko dekanoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1951 eta 1955 bitartean, Zuzenbide Fakultateko dekanoa, Adolfo Molina Orantes, Hagako Nazioarteko Justizia Auzitegiaren aurrean Guatemalako ordezkaritzaren aholkulari juridikoa izan zen. Liechtensteineko Printzerriaren eta Friedrich Nottebohm hiritarren aurka, Nottebohm Afera bezala ezagutzen dena zuendu zuen.[36]
Erabaki hori garrantzitsua zen nazioarteko zuzenbidean pertsona baten nazionalitate eraginkorra aitortzea arautzen duten irizpideei dagokienez. Bere aldetik, Adolfo Molina Orantes jauna nazioarte mailan gai juridikoetan aditu gisa aitortua izan zen eta nazioarteko epaitegietan aholkulari iraunkor izendatu zuten, jurista gisa duen ospea nazio mugak gaindituz.
Unibertsitate pribatuen eraketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1954ko kontrairaultzaren osteko politika nazionalaren aldaketen ondorioz, Guatemalako eliteak unibertsitate-zentro propioak sortzen hasi ziren,[e] pentsamendu katoliko edo kapitalista eta liberala sustatuz. 1965eko Errentaren gaineko Zergaren Legean unibertsitate pribatuak era guztietako zerga, ekarpen eta zerga berezietatik salbuetsi zituzten. 1966an, Unibertsitate Pribatuen Legea onartu zen. [37]
Albaitaritzaren Sustapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Albaitaritza eta Zooteknia Fakultatea 1957ko irailaren 27an sortu zen,[38] Medikuntza Zientzien Fakultateari atxikia. 1958 eta 1959an. [38]
Guatemalako Historia Ikerketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1957an, Severo Martínez Peláez historialari marxista Guatemalara itzuli zenean Ekonomia Zientzien Fakultateko dekanoak, Rafael Piedrasanta Arandik, eta unibertsitateko errektoreak, Edmundo Vásquez Martínez doktoreak, Sevillako Indietako Artxibategi Nagusian ikerketarako beka bat eman zioten. 1967 eta 1969. Ikerketa horretatik atera zen bere lan nagusia, "La patria del criollo" 1970ean[39] .
Errepresioa eta gainbehera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Miguel Ydígoras Fuentes jeneral eta ingeniariaren gobernuan, Unibertsitateko kideen aurkako errepresio zuzena hasi zen, 1962an Zuzenbide Fakultateko hiru ikasle erail zituzten.
EXMIBAL kasua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Julio César Méndez Montenegroren gobernuan, Izabalen nikel-meategiak lagatzeko aukera ez zuen aurrera egin, baina Carlos Arana Osorio jeneralaren administrazioa hasi bezain pronto, 1970eko uztailaren 1ean, lagatzeko lanean hasi zen, gizarte-sektore ugari aurka agertuz. Horietako bat kasua aztertzeko San Carlos Unibertsitateak sortu zuen Batzordea izan zen; batzordeko kideen artean zeuden Oscar Adolfo Mijangos López, Alfonso Bauer Paiz, Juan José Arévalo Bermejo, Jacobo Árbenz Guzmán eta Julio Camey Herrera.[33] Camey Herrera eta Bauer Paiz 1970eko azaroan tirokatu zituzten: Camey zaurien ondorioz hil zen, eta Bauer Paz, zaurituta, erbestera joan behar izan zuen.[40] 1971ko otsailaren 13an, Mijangos López hil zuten ere.[33] 1971ko maiatzaren 8an, Arana Osorioren gobernuak azkenean EXMIBAL-i meatzea kudeatzeko baimena eman zion;[33] El Estor eremuan, Q'eqchi-en lurraldeetan.[40]
Laugerud eta Lucas Garcíaren gobernu militarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1978an unibertsitatearen eta militarren arteko tentsioa bere gorenera iritsi zen, Guatemalako Hiriko garraioaren tarifaren igoera salatzeko egin ziren protesta masiboetan. Unibertsitateko Ikasleen Elkarteak (AEU gaztelaniaz) protagonismoa izan zuen protestetan eta elkartaren buruzagien jazarpena izan zuen ondorio, urriaren 20an idazkari nagusia erail zuten, Oliverio Castañeda de León.
Hamabost egunera bere ordezkoa ere desagertarazi zuten, Antonio Ciani García, eta ondorengo 18 hilabeteetan lotura politikoa zuten ikasle buru eta unibertsitateko irakasle ia guztiek (baita alderdi juridikoekin ere) mehatxuak, bahiketak eta erailketak pairatuz. Besteak beste, Alberto Fuentes Mohr, Ricardo Martínez Solórzano, Manuel Lisandro Andrade Roca, Manuel Colom Argueta hiriburuko alkate ohia erail zituzten[41] Saúl Osorio Paz errektoreak, erretoretzan hasi zen bizitzen, FRENTE unibertsitateko alderdiko ikasle brigadek babestuta. Aurrekaririk gabeko kasu batean, errektoreak ia bi urtez zuzendu zuen Unibertsitatea klandestinitatean. [41]
Oso zaila izan zen irakasle eroriak edo erbesteratuak ordezkatzea, eta ondorioz, erakundearen kalitate akademikoaren gainbehera nabarmena izan zen.[42] Beranduago unibertsitatearen autonomia gogor murriztu zuten, baita aurrekontua murritzu ere (legez Estatuaren aurrekontuaren %5a izan behar zuen). [42]
Espainiak Guatemalan duen enbaxada erretzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1980ko urtarrilaren 31n, San Carlos Unibertsitateko ikasleek Quiché herriaren aldarrikapenak babesteko Espainiako Enbaxadaren instalazioak okupatzea aholkatu zien, hori euren eskakizunetarako agertoki gisa erabiltzea.[f] Fernando Romeo Lucas García jeneralaren gobernuak enbaxada setiatu ostean su eman zion enbaxadari. Barruan zeuden, bere langile guztiak eta kasualitatezko bisitari batzuk barne, hala nola Guatemalako presidenteorde ohia, Eduardo Cáceres Lehnhoff jauna.[43] Ekitaldiaren ostean, bizirik atera ziren bi bakarrak Máximo Cajal López enbaxadorea eta Gregorio Yujá Xona Quiché-a izan ziren, biak Herrera Llerandi Ospitale Pribatura eramanak. Han Yujá bahitu zuten eta enbaxadorea bahitu nahi izan zuten, baina garaiz hartu zuen ospitaletik Guatemalako Costa Ricako enbaxadoreak eta gau hartan bertan utzi zuen Guatemala. Yujá, bere aldetik, torturatu eta gorpua San Carlos Unibertsitateko Errektoretzaren aurrean bota zuten. Bere gorpua Erdiko Campuseko Heroi eta Martirien plazan lurperatu zuten.[43]
Osorio Paz errektorea erbesteratzea erabaki zuten, Mexiko eta Costa Rica artean, Leonel Carrillo Reeves, orduan Kimika eta Farmazia Zientzien Fakultateko dekanoak ordeztu zuen funtzioetan.[44]
Militarrek Carrillo Reeves-en dimisioa eskatu zuten, honek men egin eta karguko bigarren dekano zaharrenari tokatu zitzaion, Roberto Molina Mejía, bere agintaldia 1976ko uztailean hasi izanagatik. Funtzioak eskualdatzeko data uztailaren 14rako ezarri zen.
Egun horretan, funtzioen eskualdaketa akta sinadura prestatzeari ekin zioten; eta, hain zuzen, Molina Mejía aktaren kopia bat sinatzera zihoanean, su artifizial askoren eztanda zirudiena benetako tiroak ziren, gobernuko segurtasun indarrek dozenaka tiro-zauri egin zituzten baita zortzi ikasle erail, Ingeniaritza Fakultateko opor-ikastaroko ikasleak. 1962tik unibertsitateko campusen aurkako lehen erasoa izan zen; azalpen ofiziala izan zen goiz hartan gerrilla talde batek polizia-etxeko buruzagia hil zuela 7. zonaldean eta mendeku gisa, eta Lucas García presidenteak unibertsitatea "subbertsio zentroa" zela salatu zuen publikoaren arabera, kontingente horretako kideek izan zuten. unibertsitateko hiriko unibertsitateko ikasleei erasotzea erabaki zuen, berehala eta bereizi gabe.[44]
Drogen salmenta campusean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1980ko hamarkadaren hasieran Campus Nagusiko Aula Magna inguruetan [g] droga saltzaileak jardun zuten, horri esker gune gorri gisa ezagutarazi zen. 1989an poliziaren komando bat unibertsitatera sartu eta saltzaileak erretiratu zituen.[45]
1985eko Konstituzioa: Magistratuen hautaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1985eko Guatemalako Konstituzio berriarekin, Zuzenbide Fakultateari eta San Carloseko Unibertsitateari estatuko auzitegi gorenetako magistratuen hauteskunde prozesuetan ordezkariekin parte hartzeko ardura eman zitzaien[46], baita Kontu-hartzailetza Nagusia,[46] eta Ministerio Publikoko burua.[46] Era berean, Unibertsitateari Auzitegi Konstituzionalaren aurrean Magistratura agintzeko eskumena esleitu zitzaion, hau da, Konstituzio-kontrakotasuneko gaiak epaitzen dituen auzitegia. [47] 1988an, Cipriano Soto Tobar Zuzenbide Fakultatearen dekanoak errektoretza hartu zuen.[48]
Auzitegi Konstituzionalean egindako bi ekintzek agerian utzi zuten bere ildo polikoa, batetik legez kontrako adopzio-sareak balioztatzearen alde bozkatu zuen eta, ondoren, Efraín Ríos Montt jenerala presidentetzarako hautagai gisa erregistratzearen alde egin zuen, 1985eko Konstituzioan debekua zegoen arren egin zuen estatu kolpea zela eta.[49] Urte horietan, Guatemalan funtzionatzen zuten adopzio-sareek 60.000 USD arte kobratzen zuten haur bakoitzeko 1997an 1.200 haur legez kontra saldu zituztela uste da, 2004an 4.000 baino gehiago izatera pasatu ziren.[48]
1985eko herri-protestak eta militarrek Campus Nagusiaz jabetzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mejía Víctoresen gobernuan, Elkarrekiko Laguntza Taldea (GAM) sortu zen, Nineth Montenegrok [50] zuzenduta, Erdi Mailako Ikasleen Koordinatzaileak-CEEM ere indar handia hartu zuen, Gizonen Institutu Zentral Nazionaleko ikasleek, Instituto Normal Central para Señoritas Belén eta Instituto Rafael Aqueche-ko ikasleek osatua.[h] 1985eko irailean garraio publikoaren prezioen igoeraren aurka protesta handiak antolatu zituzten. Gutxienez hamar lagun hil ziren Guatemala Hirian 1978ko abuztuan Fernando Romeo Lucas Garcíaren gobernuaren aurkako protestetan.
Gobernuak Armadako 3.000 soldadurekin erantzun zuen, armadura arinak lagunduta, eta Polizia Nazionalaren istiluen taldeko indarrek, hiriko erdialdeko eta periferiko guneetan zabalduta zeudenak. Era berean, irailaren 3ko gauean, militarrek Guatemalako San Carlos Unibertsitatea okupatu zuten eta lurpeko tiro eremua eta propaganda subertsiboa aurkitu omen ziren barruan. [51]
Mejía Jeneralak jakinarazi zuen hezkuntza zentroak itxiko zirela jakinarazi zuen, kontsumo-gaien prezioak izoztu eta azkenik ere, LHko eta DBHko ikasleek hiri-autobusetan doan bidaiatzeko bonoa ezarri zuen.[51]
Ikasle liderren erailketa 1989an[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1987an, "El Derecho" Ikasle Elkarteko (AED) presidentea, Willy Ligorría, Unibertsitateko Ikasleen Elkartetik kanporatua izan zen Huelga de Dolores Batzordeko dirua lapurtzeagatik eta nazioarteko hainbat jarduera eta dokumentutan Idazkari Nagusi gisa jarduten eta izenpetzen dituen funtzioak usurpatzeagatik.[52] Alde egin ostean, AEUko zuzendaritzako kideen aurkako mehatxuak hasi ziren: 1989an etengabeko mehatxuak areagotu ziren, horietako batzuk heriotza-eskuadroek sinatuta, hala nola "la Dolorosa", "Justiciero Jaguar" edo "Armada Antikomunista Sekretua".[52]
1989an, erbestetik itzuli ziren unibertsitateko hainbat ikasle elkartea berregituratzeko asmoarekin baina abuztuaren 21ean Iván Ernesto González atxilotu eta desagertu egin zen; biharamunean, Carlos Contreras Conde, Unibertsitateko Ikasleen Mugimenduko (MEU) buruzagi nagusia, Unibertsitatetik gertu bahitu zuten. Egun horretan bertan, Hugo Leonel Gramajo bahitu eta atzerriko matrikuladun pick-up gorri batean sartu zuten. Abuztuaren 23an, Víctor Hugo Rodríguez Jaramillo eta Silvia Azurdia Utrera, MEUren sortzaileak, bahitu eta indarkeria gogorren erdian bidea oztopatzen zuten bi autotara eraman zituzten. Mario De Leónek egun horretan Unibertsitateko Ikasleen Elkarteak eskainitako prentsaurrekoa utzi eta 19:45ean Polizia Nazionaleko kontrol batean atxilotu eta desagertarazi zuten.[52] Aarón Ubaldo Ochoa hurrengo egunean desagertu zen.
Irailean ikasle mugimenduko beste kide batzuk, Carlos Chutá Camey, Carlos Humberto Cabrera eta Carlos Palencia bahitu zituzten eta handik gutxira hilda aurkitu zituzten.[52]
Unibertsitateko ikasleen hilketaren ostean, Ligorría Unibertsitateko zenbait mitinetan hizlari izan zen eta egiten ziren kontzentrazioetan parte hartu zuen. Irailaren 15ean, 14:15ean, Panamara abiatu zen Marco Tulio Montenegro eta Byron Milián Vicenterekin batera. Montenegro 1989ko azaroaren 11n itzuli zen Guatemalara AEUan sartzeko, baina baioneta moduko arma batekin hil zuten. Bere aldetik, Ligorría Ministerio Publikoko Ikerketa buru izendatu zuten.[52] [i] 1997ko irailaren 12an, Guatemalako Batasun Iraultzaile Nazionalak (URN), bake akordioen ostean alderdi politiko bihurtuta, Ligorríari ikasleen hilketan parte hartu izana leporatu zion formalki, militarraren kidea zelakoan.
| Aldia | Izena | Fakultatea | Iruzkinak |
|---|---|---|---|
| 2000-2002 | George Mario Garcia | Zuzenbidea |
|
| 2002-2004 | Byron Losley | EFPEM |
|
| 2004-2006 | Jose Anibal Lopez Silva | Zuzenbide |
|
| 2006-2008 | Ludwin Moises Orozco Orozco | Odontologia |
|
| 2008-2010 | Edwin Stuart Losley Johnson | EFPEM |
|
| 2010-2012 | Robert Munoz | Humanitateak | 2011ko Guatemalako hauteskunde orokorretarako, irabazlea izan zen Patriota alderdiaren alde egin zuen. |
| 2013-2015 | AEUren aldi baterako eta arauzko batzordea | George Mario Garcia | AEUko Guillermo Prera Cuevas, Ohorezko Greba Batzordeko Darwin Santos Godoy eta Ingeniaritza, Zuzenbide eta Ekonomia Zientzien Fakultateko Antonio Garcíak osatzen dute eta EPA taldekoa. |
Errektoreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Garaia | Urteak | Izena |
|---|---|---|
| San Carlos Borromeoko Errege eta Pontifikal Unibertsitatea | ||
| 1681 | José de Baños y Soto Mayor Doktorea, Katedraleko Artxidiakonoa, Espainiako Erregearen Pregoilari eta Osunako Unibertsitateko Doktorea | |
| AC. 1800 | José Alejandro de Aycinena y Carrillo doktorea [1] | |
| AC. 1805-1813 | José Simeon Cañas doktorea [11] [1] | |
| 1813, 1820-1825 [j] | Antonio de Larrazábal y Arrivillaga doktorea | |
| 1825-1829 | Juan José de Aycinena y Piñol doktorea | |
| Zientzien Akademia | 1836-1840 | Pedro Molina Mazariegos doktorea |
| San Carlos Unibertsitate Nazionala eta Pontifikala | 1840-1865 | Juan José de Aycinena y Piñol doktorea [k] |
| 1865-1871 | Jose Farfan doktorea [54] | |
| Aukerako Ikastetxeak | N/A | Agustin Gomez Carrillo doktorea |
| 1944 | Carlos Federico Mora doktorea |
Guatemalako San Carlos Unibertsitate Autonomoko errektoreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Carlos Federico Mora (1944-1945)
- Carlos Martinez Duran
- Mario Dary Rivera
- Edmundo Vasquez Martinez (1966-1970)
- Rafael Cuevas
- Saúl Osorio Paz (-1980ko uztailaren 14a)
- Roberto Molina Mejía (1980ko uztailaren 14a - 1980ko uztailaren 31) [44]
- Eduardo Meyer Maldonado
- Roderico Segura
- Alfonso Fuentes Soria
- Jafet Cabrera Franco
- Efrain Medina
- Luis Alfonzo Leal Monterroso
- Carlos Estuardo Galvez Barrios
- Carlos Alvarado Cerezo
- Murphy Olympo Paiz Recinos
- Pablo Ernesto Oliva Soto
Unitate Akademikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Guatemalako San Carlos Unibertsitateko erakundeak |
|---|
|
Latinoamerikan eta mundu mailan sailkapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2021. urtean USAC Latinoamerikako unibertsitateen sailkapen akademikoko QS Latinoamerikako Unibertsitate Sailkapenean 151. postuan kokatu zen, eta Guatemalako bigarrena, Universidad del Valle-ren atzetik. [55]
- Webometrics Rankings of World Universities San Carlos Unibertsitatea mundu osoan 2.757. postuan kokatu zuen eta Latinoamerikan 172. postuan. [56]
- Quacquarelli Symondsek USAC bigarren postuan kokatu zuen nazio mailan, Universidad del Valleren azpitik. [57]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c Cañas 1812.
- ↑ a b Aycinena 1854.
- ↑ a b Rodríguez Cabal 1976.
- ↑ Tate Lanning 1977.
- ↑ a b Hernández de León, 1930
- ↑ Juarros, 1808, or. 154
- ↑ a b Macías del Real 1897.
- ↑ a b c Martínez Durán, 2009, or. 346
- ↑ Cadena 1774.
- ↑ a b Melchor Toledo 2011.
- ↑ a b Batres Jáuregui 1896.
- ↑ Cañas 19 de diciembre de 1803.
- ↑ Chapa Bezanilla 2004.
- ↑ Arévalo Martínez 1945.
- ↑ Ministerio de Cultura y Deportes & s.f.
- ↑ Ministerio de Cultura y Deportes 2009.
- ↑ Chapa Bezanilla 2004, 58 orr. .
- ↑ El plan de estudios de la facultad de Literatura incluía: psicología y lógica, ética e historia de la filosofía, lengua y literatura latina, gramática castellana, literatura española y americana y literatura inglesa y alemana.[17]
- ↑ Torres Espinoza 2007.
- ↑ a b c d e f Silva H. & s.f.
- ↑ ODHA & s.f.
- ↑ El Guatemalteco 15 de mayo de 1918.
- ↑ Hernández de León 1930.
- ↑ Silva H. & s.f., 58 orr. .
- ↑ Fundada el 22 de mayo de 1920; entre sus miembros fundadores estuvieron: Miguel Ángel Asturias, Epaminondas Quintana, Clemente Marroquín Rojas, David Vela, y Manuel Coronado Aguilar, entre otros.[24]
- ↑ a b Fuentes Oliva 2012.
- ↑ Fuentes Oliva 2012, sección 30 orr. .
- ↑ Como la desanalfabetización ocupaba el primer lugar en virtud de su importancia como el elemento primordial de la educación, después de aprender a leer y escribir era indispensable que los obreros tuvieran acceso a una serie de conocimientos generales que les permitieran completar una mínima formación.[27]
- ↑ El Guatemalteco 1929.
- ↑ Alvarez Aragón 2002.
- ↑ Nuestro Diario, 13 de diciembre de 1930
- ↑ Nuestro Diario, 30 de diciembre de 1930
- ↑ a b c d ODHA, n.d.
- ↑ El Imparcial, 25 de noviembre de 1944, or. 4
- ↑ a b Esquipulas en línea, s.f.
- ↑ Corte internacional de La Haya 1955.
- ↑ Molina 2011.
- ↑ a b Facultad de Veterinaria y Zootenica, s.f.
- ↑ Centro de Estudios Urbanos y Regionales (USAC) 1998.
- ↑ a b Rakosy, 2002
- ↑ a b Aguilera Peralta eta Romero Imery, 1981, or. 135-138
- ↑ a b Comisión para el Esclarecimiento Histórico: Agudización, 1999
- ↑ a b Ni Uno Vivo. Quema de la Embajada de España en Guatemala. .
- ↑ a b c Molina Mejía, 14 de julio de 2007
- ↑ «Balacera entre policías y presuntos delincuentes deja 3 muertos en el Campus Central de la USAC» Diario El Gráfico, periódico guatemalteco 10 de marzo de 1989.
- ↑ a b c Dighero Herrera 2002.
- ↑ Dighero Herrer 2002.
- ↑ a b Véliz 2014.
- ↑ Castillo Zamora 2013.
- ↑ Siglo 21 9 de julio de 2010.
- ↑ a b El País 1985.
- ↑ a b c d e Informe REHMI & s.f.
- ↑ CMI, 23 de septiembre de 2015
- ↑ Pineda Mont 1967.
- ↑ «Discover the top universities in Latin America with the QS Latin America University Rankings 2021» QS Latin America University Rankings 2021.
- ↑ «Latin America» Ranking Web of Universities.
- ↑ Solórzano, Sara. (2018-06-12). «La Usac, en primer lugar como la mejor universidad de Guatemala» Diario de Centro América.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q607331
Multimedia: Universidad de San Carlos de Guatemala / Q607331
Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found