Kaliforniako penintsula

Kaliforniako penintsula
Kaliforniako penintsula
Datu orokorrak
Garaiera	186 m
Mota	penintsula
Azalera	55.360 mi²
Geografia
Koordenatuak	28°00′N 113°30′W / 28°N 113.5°W
Ur-gorputza	Ozeano Barea; Kaliforniako golkoa
Leku geografikoa	Ipar Amerika

Artikulu hau Mexikoko penintsulari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kalifornia (argipena)».

Kaliforniako penintsula, Baja California eta Kalifornia Behereko penintsula ere deitua, penintsula luzanga da, Mexikoko ipar-mendebaldean dagoena, Ozeano Barearen eta Kaliforniako golkoaren artean. 1.280 kilometro luze da, iparraldeko Mexicalitik hegoaldeko Cabo San Lucaseraino, eta 80-220 kilometro zabal. Administratiboki bi estatutan zatiturik dago: Kalifornia Beherea ipar latitudeko 28º paralelotik iparraldera eta Hego Kalifornia Beherea hegoaldera. Iparraldean AEBetako Kalifornia estatuarekin du muga eta ipar-ekialdean Colorado ibaiak Mexikoko Sonora estatutik bereizten du.

Hernán Cortések esploratu zuen 1539-1540 bitartean.

Toponimia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kalifornia izena Amerikako aurkikuntza baino lehenagokoa da. Izena lehenengo aldiz Errolanen kantua izeneko liburuan agertu zen. Poemaren zati batean, garrantzi berezirik gabe, Califerne hitza agertzen da^[1].

«

Morz est mis nies ki tant soleis cunquere

Encuentre mei revelerunt li Saisne,

Et Hungré et Bugre et tante gent averse,

Romain, Puillain et tuit cil de Palerne,

E cil d'Affrike e cil de Califerne.

»

— (La Chanson de Roland-eko CCIX. bertsoa)

Sevillan (España) 1510ean idatzitako Las sergas de Esplandián eleberrian, bere izena gaur egun ezagutzen den modu berean idatzita agertzen da.

«

... Sabed que a la diestra mano de las Indias existe una isla llamada California muy cerca de un costado del Paraíso Terrenal; y estaba poblada por mujeres negras, sin que existiera allí un hombre, pues vivían a la manera de las amazonas. Eran de bellos y robustos cuerpos, fogoso valor y gran fuerza. Su isla era la más fuerte de todo el mundo, con sus escarpados farallones y sus pétreas costas. Sus armas eran todas de oro y del mismo metal eran los arneses de las bestias salvajes que ellas acostumbraban domar para montarlas, porque en toda la isla no había otro metal que el oro.

»

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaliforniako penintsulan bi eskualde klimatiko daude. Ipar-mendebaldean klima mediterraneoa dago. Urte gehienean tenperatura epelak daude, eta euria neguan. Eskualde honetan bizi da populazio gehiena. Ekialdean, berriz, klima erdi idorra da, eta urte osoan euri gutxi egiten du. Prezipitaziorik urrienak Kaliforniako golkoaren ertzean izaten dira: 40 mm urtean. La Rumorosa, Juárez eta San Pedro Mártir mendilerroek banatzen dituzte bi eskualde hauek. ^[2]

Pazifikoko itsasertzeko leku askotan fenomeno berezi bat gertatzen da udan: Alaskatik datorren ur korronte hotza lehorreko beroarekin bat egitean, itsasaldea lainotu egiten da.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Penintsula bi estatutan banaturik dago. Iparraldean Kalifornia Beherea dago, 2010ean 3.155.070 biztanle zituena^[3]. Mexicali (hiriburua), Tijuana eta Ensenada dira hiri garrantzitsuenak.

Hegoaldean Hego Kalifornia Beherea estatua da, 640.000 biztanle inguru dituena^[3]. Oso estatu gaztea da, 1974an sortu baitzen. Hiriburua La Paz da (200.000 biztanle inguru). Hiri lasaia da eta, turismoa dela eta, nahiko handitu da, nahiz eta ur hornidurarekin hainbat arazo izaten duen^[4].

Ekonomia sektoreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iparraldean ekonomia nekazaritzan oinarritzen da, mahatsondo, zitriko eta hainbat barazkiren laborantzan, batez ere. Elektrizitatea ere ekoizten da bertan eta estatu osoan arrantza eta turismoa garrantzi handikoak dira, hala nola fosfato-meatzaritza. Tijuanan telebista eta ordenagailu pantailak ekoizten dira.