Lankide:Alaitz Lopez/Proba orria

Serbiarren, Kroaziarren eta Esloveniarren erresuma

Serbiarren, Kroaziarren eta Esloveniarren Erresuma, 1918ko abenduaren 1etik 1929ko urriaren 3ra arte existitu zen estatu balkaniar bat izan zen, Jugoslavia izenez ezagutzen dena. Estatu honek Bosnia-Herzegovina, Serbia, Montenegro, Ipar Mazedonia eta Kroazia eta Esloveniako lurralde gehienak hartzen zituen.

Lehen Mundu Gerra amaitzean, Austria-Hungariako Inperioaren desegiteak Balkanetako eslaviar komunitate batzuk herrialde berri batean batzea ahalbidetu zuen, antzinako Serbia eta Montenegroko monarkiak Inperioko lurraldeekin bilduz. Erresuma berria, aniztasun ekonomiko, sozial, linguistiko, legal eta politiko handikoa, modu nahasian hasi zen existitzen, nazio etsaiez inguratuta eta bere existentzia osoa markatu zuen Estatuaren formari buruzko funtsezko desadostasunarekin. Politikoki ezegonkorra eta asaldatua zen eta ez zen gai izan bere biztanleriaren zati handi baten pobrezia nabarmen hobetuko zuten neurri ekonomiko eta sozialak aplikatzeko. Krisi politikoaren eta erreformen geldialdiaren ondorioz, 1929an benetako diktadura bat ezarri zen, herrialdeak izena aldatu eta ofizialki Jugoslaviako Erresuma bihurtu zen garai berri bati hasiera eman ziona.

Aurrekariak

XIX. mendetik, Balkanetako eslaviar komunitateen intelektualitatearen artean, batez ere kroaziarren artean, bertako kideak estatu edo eskualde bakar batean bateratzearen aldeko korronte bat zegoen.

Lehen Mundu Gerraren aurreko aldian, Austria-Hungariako Inperioaren egitura duala aldatzeko proiektuak egon ziren hegoaldeko eslaviar unitate administratibo inperial berri batean biltzeko, baina ez ziren inoiz burutu, batez ere, bere lurraldearen zati batetik askatzearen etsaitasunagatik eta Koroak ez zielako ekimenei babesik eman.

Mundu gerran, maniobra politiko eta propaganda konplexu batzuk egin ziren Serbiako Gobernuaren (hegoaldeko eslaviarren bateratzean baino gehiago bere herrialdearen lurralde-hedapenean interesatu ohi zena), Jugoslaviako Batzordea, Austria-Hungariatik erbesteratutako politikari eslaviar batzuek osatua, eta Inperioan egondako politikari eslaviarren artean.

Estatuaren eraketa

Inperio Zentralen berehalako porrotaren aurrean, Karlos enperadorearen onespenarekin, Zagreben egoitza zuen batzorde nazional bat sortu zen, monarkiako politikari jugoslaviarrak bildu zituena, Jugoslaviako Batzordeak atzerrian Serbiako Gobernuarekin hitz egiten jarraitzen zuen bitartean, Nikola Pašić politikari beteranoa buru zuena. Nekazariek herrialde berrian botoa emateko eskubidea lortu zuten eta Kroaziako Nekazarien Alderdia nabarmen hazi zen. Serbiako Gobernuak ez zuen bere plan federalistekiko enpatia handirik erakusten, eta porrot militarrekin eta Errusia Zarista babesa galtzea gertatu zen, 1917ko otsaileko iraultzaren ondorioz.

Enperadoreak Inperioaren desintegrazioa saihesteko saiakerak egin zituen arren, Zagrebeko batzarrak hegoaldeko lurralde eslaviarren independentzia aldarrikatu zuen 1918 urteko urriaren 29an.1918ko azaroaren 18an, Montenegroko batzar iraultzaile berriak erresumaren eta Serbiakoaren arteko batasuna aldarrikatu zuen.

Azkenik, 1918ko abenduaren 1ean, Zagrebeko batzorde nazionaleko ordezkaritza bat Belgradora joan zen, eta Serbiako printze erregeorde Alexandrori Estatuko buruzagitza eskaini zion, honek Serbiar, Kroaziar eta Esloveniarren Erresuma berria aldarrikatu zuelarik.

Estatuak denbora behar izan zuen Entearen errekonozimendua jasotzeko. Batasuna ez zen erraza izan, eta abenduaren 5ean jada Zagrebeko herritarren eta serbiarren tropen arteko talkak gertatu ziren. 1919an, Kroaziako lurraldean zegoen nahigabea handitu egin zen, Radicek independentziaren aldeko 167 667 sinadura biltzeko adina.

Herrialde berriko lurraldeak eta biztanleria

Lurraldeak

Erresuma berria Serbiako Erresumatik eta Montenegroko Erresumatik independenteak ziren antzinako Estatu monarkikoetatik sortu zen, horietatik batzuk eskuratu berriak ziren (otomandarrak izan ziren 1912-1913ko Balkanetako gerretara arte), baita antzinako Austria-Hungariako Inperioaren zati izandako lurralde zati handi bat ere. Estatu berrira igarotako Austria-Hungaraiako lurreak honako hauek ziren: Kroazia, Eslovenia eta Voivodina, inperioaren zati hungariarrekoak; Carniola, Estiriako zati bat eta austriar aldeko Dalmazia gehiena, Bosnia eta Herzegovinako probintzia inperialaz gain. Gainera, Bulgariak, munduko guduan garaitua, hirurogeita hamar mila pertsona inguruo enklabe batzuk eman behar izan zituen.

Karintia probintzian egindako plebiszitu batek (1920ko urriaren 10ean), Austrian jarraitzea erabaki zuen, nahiz eta Jugoslaviako okupazio militarra egon. Italia eta Jugoslaviaren arteko muga Rapalloko Tratatuan finkatu zen (1920ko azaroaren 12an). Zadar dalmaziar portua eta dalmaziar uharte batzuk Italiari eman zitzaizkion, 1915eko Londreseko Itunean agindu zitzaizkionak. Rijeka hiria hiri-estatu libre izandatu zuten, baina laster Italiak okupatu eta erantsi zuen, 1924an. Italiako muga tentsioek jarraitu zuten: alde batetik, italiarrek kostalde dalmaziarreko eremu gehiago eskatzen zituzten; bestalde, Jugoslaviak, Istria penintsula eskatzen zuen, Austriako antzinako kosta-probintziaren zati bat, Italiari erantsia, baina kroaziar eta esloveniar biztanle ugari zituena (milioi erdi inguru). Muga errumano-jugoslaviarra Banatoa bi herrialdeen artean banatuz marraztu zen, bi nazioetan gutxiengoak utziz. Albaniar muga, gerra balkanikoen garaitik eztabaidatzen zena, 1926an finkatu zen azkenean; kultura albaniarreko milioi erdi pertsona Jugoslaviako erresuman utzita. Guztira, herrialde berriak 247 542 kilometro karratuko azalera zuen.

Biztanleria

Herrialde berriak hamabi milioi pertsona inguru zituen sortu zenean. Gizartea nagusiki landatarra zen: 1931n, hiru hirik baino ez zituzten ehun mila biztanle baino gehiago, eta beste lauk berrogeita hamar mila baino gehiago zituzten. Gizartearen % 8,1 baino ez zen bizi 20.000 biztanle baino gehiagoko udalerrietan, eta ehuneko hori gutxi hazi zen gerra-arteko garaian.

Aldi horretan biztanleriaren hazkundea oso handia izan zen, Europako handienetako bat, urteko % 1,45eko bataz bestekoarekin. Industriak eta nekazaritzatik kanpoko lanpostuek hazkunde txikia izan zutenez, biztanleria hazkunde handiak gainpopulazioa eragin zuen herrietan, non bizi-maila miseriakoa zen. Biztanleria-hazkunde handienak herrialdearen hegoaldean izan ziren, eta hegoaldea gunerik txiroa zenez, tentsio politikoak areagotu ziren.

Estatu berriaren erronkak

Gobernu berria herrialde berria integratzen saiatu zen, bai politikoki, bai ekonomikoki. Lan hori zaila izan zen, Estatu berrian hizkuntza, nazionalitate eta erlijio ugari zegoelako, eskualdeen historia desberdina zelako eta garapen ekonomikoari dagokionez eskualdeen artean alde handiak zeudelako.

Erresumak erlijio ugari zituen: kroaziarrak eta esloveniarrak nagusiki katolikoak ziren; serbiarrak, ortodoxoak; eta Bosnian eta herrialdearen hegoaldean musulmanak ugari ziren.

Estatuko administrazioa funtsean horrela zegoen antolatuta:zentralista eta federatiboa.

Serbiako Erresumaren hedapenak estatu-sistema zentralizatu bat bereganatu zuen, antzinako erresumako politikari serbiarrentzat naturala zena.Austria-Hungariako jatorriko politikarientzat, batez ere, Kroazia-Eslavoniako kroaziarrentzat, erreferentea munduko gatazkaren amaierara arte ezagututako autonomia-sistema eta austrohungariar dualismoa zen.

Ekonomikoki ere herrialdea ez zegoen egoera onean: antzinako Serbiako Erresumak okupazio gogorra jasan zuen gerran zehar, eta biztanleriaren bosten bat galdu zuen.Guztira, herrialde berriko lurraldeek ia bi milioi biztanle galdu zituzten 1912 eta 1918 bitartean.

Aldiaren laburpena

Estatua sortu zenetik 1929aren hasieran errege diktadura aldarrikatu zen arte igarotako hamarkadak lau aldi izan zituen:

1. Herrialdearen antolaketa eta zentralismo mailari buruzko eztabaidak (1918-1921).
2. Kroaziako eta Serbiako alderdien polarizazioa (1921-1925)
3. Alderdi serbiarren desintegrazioa (1925-1927)
4. Kroaziarren eta “serbiar austrohungariarren” aurkakotasuna beste taldeekiko (1927-1928)

Ezegonkortasuna kronikoa zen, eta ezein Gobernuk ez zuen lortu lau urteko agintaldia betetzea. Gobernu bakar bat izan zen ordezkatua Legebiltzarrean garaitua izateagatik, garaiko gainerakoak maniobra politikoengatik izan ziren; alderdien arteko azpijokoak, botereari buruzko eztabaidak eta aliantza-aldaketak. Hamarkadako lehen bi hauteskundeak azpijokoan egin ziren, eta azken biak poliziaren presioen eraginpean. Administrazioaren kontrola eta babesa ematen zietenei laguntzeko zuen gaitasuna antzinako erresumako serbiarren (srbijanci), esloveniarren eta bosniar musulmanen esku geratu zen ia denbora guztian. Srbijanci-ek Ejertzitua eta bankuak ere kontrolatzen zituzten. Funtzionarioak gaizki ordainduta zeuden, ustelak ziren eta austrohungariarrak baino kalitate txarragokoak ziren. Gainera, funtzionario txarrenak politikoki zailenak ziren inguruetara eramaten zituzten (Mazedonia edo Voivodina).

Lurralde guztiek ez zuten presio fiskal bera (altuagoa antzinako lurralde austrohungariarretan, ez zirenak hainbeste suntsitu mundu gerran), ezta lege berak, ez zirenak bateratzera iritsi.

Nekazariek, biztanleriaren hiru laurden baino gehiago zirenak, ez zuten politikoki kontatzen. Teorian nekazaritzako alderdiak zirenak ere burgesiak, burokraziak edo intelektualek kontrolatzen zituzten. Kapital pribatuak pisu gutxi zuenez eta Estatuak garrantzi ekonomiko handia zuenez, alderdi ezberdinen arteko borroka izugarria izan zen, hura kontrolatu eta bere helburuetarako erabiltzeko eta, aldi berean, alde batera utzi ziren balizko erreforma sozial eta ekonomikoak.

Azkenik, anafabeltismoa kezkagarria zen herrailde berrian: biztanleriaren %51 analfabetoa zen herrialdea sortu zenean, eta ehunekoa %40ra baino ez zen jaitsi gerra arteko garaian.

Gobernu burokratiko-militarra

Estatu berriaren aldarrikapena eta 1921ean Konstituzio berriaren onarpenaren artean, herrialde berria antzinako Serbiako Konstituzioak arautu zuen, eta funtzionariek eta Serbiar Armadak administratu zuten, zeinak unitate austrohungariarrak desegin eta bere ofizialak kaleratu zituen.

Nekazari taldeak, bere aldetik, eraldaketa handia jasan zuen gerran: gatazkaren aldaketek eta ideologia berriek eraginda, Estatuaren burgesiarekiko eta burokraziarekiko aurreko mendetasunarekin amaitzeko erreformak eskatzen zituen, zeinak esplotatzailetzat jotzen baitzituen.​ Austria-Hungariako lurraldeetan, berehalako nekazaritza-erreforma eskatzen zuen; Serbian eta Montenegron, berriz, kreditu merkea eskatzen zuen. Nahiz eta Estatuak 1919 hasieran hartutako neurriek​ nekazarien ondoezaren berehalako arrisku politikoa desagerrarazi, gainerako aldian, nekazarien egoera hobetzeko beste batzuk etorri ziren. Landa-lanak egiten dituen biztanleriaren hiru laurden inguru dituen herrialde batean, Nekazaritza Ministerioak ez zuen Estatuko aurrekontuaren % 1 baino gehiago izaten.

Izan zen, ordea, jabetzaren erreforma handi bat, gerraren ondorengo hamarkadan, Austrohungariako antzinako lurraldeei eragin ziena, batik bat. Ehun hektarea baino gehiagoko latifundioak Estatuaren bonoekin desjabetu eta nekazariei eman zitzaizkien, hogeita hamar urte baitzituzten Estatuari konpentsatzeko.

Neurri hori arrazoi politiko eta sozialek eragin zuten, eta ekonomikoki kaltegarria izan zen, Bosnian eta Dalmazian izan ezik: kapital urriarekin eta ustiapen-metodo modernorik gabe jabetza batzuk sortu zituen, eta, gainera, berez nekazari-biztanleria gehiegi zegoen eremu batean enplegatutako langileak murriztu zituen.

Urte hauetan, antzinako Serbiaren alderdi nagusiak, Erradikalenak, bere antzinako zaiketa aurrerakoienaren, Demokraten, aliantza lortu ahal izan zuen, garai honetan lehenengoak baino zentralistagoak zirenak. Aldi horretan, muturrekoak hazi egin ziren, bai zentralisten artean, bai arerioen artean.

1920ko udal hauteskundeak eta 1920ko azaroko batzar eratzailearenak tirabiratsuak izan ziren, baina, oro har, askeak (nahiz eta militarrek, alemaniar eta hungariar gutxiengoek ezin izan zuten parte hartu, eta Montenegroko eta Mazedoniako emaitzak zalantzazkoak ziren) .Herrialdean egiten ziren lehen bozketak ziren, ia bi urteko existentziaren eta sei gobernu bereiziren ondoren.

Konstituzioaren idazketa

1920ko azaroaren 28ko hauteskundeetan, Radio Kroaziako Alderdi Nekazari Kroaziarrak berrogeita hamar eserleku lortu zituen Batzar Konstituziogilerako hauteskundeetan, parlamentari gehien zituen laugarren alderdia izanik, baina uko egin zion bilkuretara joateari, 1919ko parlamentuaurrekoekin egin zuen bezala.. ere jarrera ez zen oso argia eta aurkakotasun hutsa, uko egiten baitzion kroaziar biztanleriaren lurraldeak Estatu berrian sartzeari eta zein baldintzatan gertatu zen onartzeari, Kroazia-Eslavoniako lehengo parlamentuak onartu bazuen ere.

Bestalde, Nikola Pašić, politikari serbiar nagusiak, bere ideologia panserbiarrari eusten zion, eta bazirudien ez zela gauza Jugoslaviako ideia ulertzeko. Radiudek parte hartzeari uko egiteak, ordea, mesede egin zion: bere politika garatzeko gehiengo nahikoa ematen zion. Kroaziar moderatuekin akordio bat lortzen saiatu zen, baina lortu ez zuenez, azkenean Demokratekin ituna egin zuen diputatu kroaziarren boikotearen aurrean.

Komunistek, eserlekuen hirugarren indarrak, uko egin zioten Konstituzioaren zina egiteari, eta handik gutxira Gobernuak desegin egin zituen, Barne ministroaren hilketa eta Alejandro printzearen aurkako atentatua aprobetxatuz.

Alderdi komunistak intelektual gazteen kide asko erakartzen jarraitu zuen, nahiz eta errepresio gogor baten biktima izan, nahiz eta bere indarrak barruko liskarretan uxatu zituen eta 1922rako talde klandestino marjinala zen.

1920an, Stojan Protire-k, lehen ministroak, konstituzio liberlaren zirriborroa aurkeztu zuen, baina Pašiären Gobernura itzultzeak proposamen horren porrota ekarri zuen, eta haren ordez serbiar administrazio zentralista tradizionala gorpuzten zuen beste bat jarri zen, estatu-egitura aurkariei amore gutxi emanda. Gobernuaren proposamena, funtsean, antzinako Serbiako Konstituzioa eguneratzea zen. Pašić 1921ean Gobernura itzuli zen eta, aldi berean, Kanpo Arazoetako ministro kargua hartu zuen.

Pasicek «Vidovdanen Konstituzioa» ren onarpena, zentralista, lortu zuen. Horretan, Alderdi Demokratako aurkarien babesa jaso zuen, batez ere eredu zentralistaren defendatzaile nagusia zen Svetozar.Laster, ordea, zentralismoaren kontrakoek erreforma konstituzionalak proposatu zituzten, baina ez zuten fruiturik eman. Gehiengo sinple batek onartuta, Konstituzioak Parlamentuaren hiru bosten eskatzen zituen aldatzeko, baina ehuneko hori ez zen inoiz lortu.Herrialdea hogeita hamahiru unitatetan  banatu zen, autonomia gutxirekin, eta Gobernu zentraletik funtzionario desegoki eta batzuetan ustel edo basatiek administratu zuten.

Alexandro 1921eko uztailaren 16an igo zen Jugoslaviako tronura, bere aita, Pedro erregea, hil ondoren.

Pašić-en Gobernu berriak

Pasicek demokratekin koalizio gobernu bat osatu zuen, baina, hauek ere Radiomekin elkarrizketak izan zituztenean, Pasicek dimisioa eman zuen eta Gobernu erradikal bakarra osatu zuen, 1922ko abenduan JMOren laguntzarekin.

Pasicek 1923ko martxoan egin ziren hauteskundeetatik sortu zen Parlamentuko alderdirik ugariena izatea lortu zuen, baina ez zuen bakarrik gobernatzea ahalbidetuko zion gehiengo osoa lortu.

Bozketa horietan, oso murriztuta geratu zen Serbiako nekazaritza-talde parlamentarioa, eta komunistak desagertu egin ziren.

Alderdi erregionalistak indartuta atera ziren, baina arazo sozialei aurre egiteko beharra azpimarratzen zutenak ahuldu egin ziren.Kanpainaren ardatza konstituzioa erreformatzeko egokitasuna izan zen. Kroaziarrek, funtsean, horren alde bozkatu zuten, eta serbiarrek, aurka. Horren ondorioz, polarizazio politikoa areagotu egin zen.

Pasicek koalizio bat osatu behar izan zuen berriro, gehiengorik ez zuelako: Radicekin negoziazioak hasi zituen, porrot egin zuten arren, eta Pasicek alderdi txikiagoen unean uneko babesa bilatu zuen 1923ko maiatzean bakarrik gobernatzeko. Horrela, 1923ko hauteskundeen aurreko ezegonkortasun egoerara itzuli zen.Bitartean, Radiredek Gobernu zentralaren aurkako kanpainekin jarraitzen zuen, oraingoan italiar laguntza eskatuz italiar-jugoslaviar krisi larri batean Fiumeko portuaren gainean, serbiarren atsekaberako, uste baitzuten Estatua arriskatzen ari zela Mussolinirekin liskar bat izateko Kroaziako portu baten ondorioz.

Bere idazkaria Estatuaren aurkako konspirazio batean parte hartu zuenean, atzerritarren laguntzarekin, Radiandek herrialdetik ihes egin zuen pasaporte faltsuarekin 1923ko uztailean. Konstituzioa, dinastia eta Gobernua salatu zituen Vienan erbesteratu zenetik.

1923an eta 1924an, Ljubomir Davidović demokratak parlamentuaren boikota amaitzeko eskatu zion Radici, eta honek, azkenean, diputatu kroaziarrak Ganberara bidaltzea erabaki zuen, bere aspaldiko aurkari pasic-aren erorketa errazteko.

Bere posizioaren ezegonkortasunaren ondorioz, Pasicek dimisioa eman zuen uztailean, eta erregeak Davidovianori agindu zion gobernu berria osatzeko, JMOren, Esloveniako Alderdi Popularraren eta demokraten parte-hartzearekin eta nekazari kroaziarren kanpoko babesarekin.

Laster, ordea, Radiredek erregeari, errege-familiari eta armadari egindako kritiken ondorioz, Davidovirezen kabinetea erori egin zen Defentsa ministroaren dimisioagatik, ez baitzituen onartzen. Davidoviudek dimisioa eman behar izan zuen eta Pasicen beste kabinete bati ekin zion. Radic abenduan atxilotu zuten, alderdi komunistaren debekua baimendu zuen legeria beragatik. Erregeak 1925eko otsailerako hauteskundeak deitzea baimendu zuen.

Koalizio serbokroata

1925eko otsaileko hauteskundeetan, Radići emandako babesa murriztu zen eta erregea gai izan zen Gobernuan parte hartzeko konbentzitzeko. Gobernu barruan, Hezkuntza Saila bere gain hartu zuen azaroan, alderdiko lau kide Pašić-en Gobernuan sartu ondoren. Aldaketa honek ez zuen Radić eta alderdi serbiarren arteko harremana hobetu, baina tentsioa jaitsi zuen aldi baten. Radić eta erregearen arteko harremana, aldiz, adeitsu mantendu zen haren hilketara arte.

Nazkaruta kabineteari egindako kritikekin eta haren xelebrekeriekin, Radićen koalizioko kideek Gobernutik kanporatu zuten 1926ko apirilean. Hilabete berean Pašićek dimititu zuen, bere semearen alde egiteko (ustelkeria leporatua), baina laster Gobernura itzultzeko asmoz, baina abenduan hil zen eta ez zuen lortu.

Radićek bere diputatuak Gobernuan mantendu zituen, udal hauteskundeetan hainbat porrot jaso ondoren aurrekontuaren aurka bozkatzeko mehatxua egin zuen arte. Orduan, Nikola Uzunović lehen ministroak Gobernu berria osatu zuen diputatu horiek gabe, 1927ko otsailean. Uzunović-ek esloveniar klerikalen laguntza lortu zuen, Esloveniar kudeaketa ia guztia bere esku uztearen truke.

Aprilean, hamabi gobernu krisi eta lau kabinete aldaketaren ondoren, Uzunović-ek Velimir Vukićević buruzagi erradikal nagusiari eman zion buruzagitza, eta honek Vojislav Marinković disidente demokrata eta Mehmed Spahoren JMOrekin aliatuta gobernatu zuen, eta erregearen onespenari esker, 1927ko iraileko hauteskundeak bere alde egitea lortu zuen. Hauetan, Vukićević-ek erreadikalen buru mantentzea lortu zuen (galera batzuekin), demokratek babes pixka bat irabazi zuten honi esker, Radić-ek bere botoen herena galdu zuen (baina ia ez zuen eserlekurik galdu), eta gainerako indar erregionalek beren posizioei eutsi zieten. 1928ko otsailean, Vukićević-ek esloveniar populista, erradikal, demokrata, JMO eta Alderdi Alemanare arteko koalizio zabal baina ezegonkorra osatu zuen, Radić-ek erradikalen koalizioa berriz ekiteari uko egin ziolako. Antzinako zentralista, Pribićevićek, Radić-en alde egin zuen hauteskundeen ostean Gobernuaren aurka egiteko.

Radić-en hilketa eta errege diktaduraren preludioa

Oposiziogileen arteko akordio horren ondorioz, Legebiltzarra gero eta geldialdi eta tentsio handiagoko fasean sartu zen aurkari politikoen artean. Oro har, antzinako austrohungariar menpekoek gero eta sutsuago egiten zioten kontra gobernu zentralak eta harekin batera Estatu osoaren administrazioa eta finantzak kontrolatzen zituen gelatxoari.Posizioa oso gogorra zen, batez ere Radiousena, eta Gobernuak uko egiten zion kontzesioak egiteari, krisia larriagotuz.  

Gobernu koalizioa krisian sartu zen 1928ko hasiera, alderdi serbiarren arteko liskarren ondorioz, eta erregea Radiabirren babesa lortzen saiatu zen, baina ez zuen lortu. Vukiuk gobernuko buru izaten jarraitu zuen, baina Radinuren eta PribioEviaren aliantzak Parlamentua kaoseak murgildu zuen.

Antzinako erresumako politikari serbiarren arukako salaketa gogorrek, Italiarekiko harremanak hobetzea eragozten zuen oposizioaren jarrerak eta nekazaritzako krisiaren hasierak egoera politikoa larriagotu zuten.

1928ko ekainaren 20an, tentsio politikoa eta Parlamentuaren geldialdia amaitu ziren, Pavle bere iloba eta beste parlamentari kroaziar batzuk hil baitzituzten Montenegroko diputatu fanatiko batek, Puniša Račić.

Hiltzaileak hiru diputatu zauritu zituen — buruzagi kroaziarra, heriotzaz — eta beste bi diputatu hil zituen. Radio Zagrebera eraman zuten, baina handik bi hilabetera hil zen (1928ko abuztuaren 8an).

Heriotzen ondoren, oposizioko diputatuak Parlamentutik erretiratu ziren, eta baliozkotasuna ukatu zioten; Konstituzioa indargabetzea eta batzar konstituziogile berri bat deitzea eskatu zuten, eta, aldi berean, programa alderrai eta kontraesankor bati eutsi zioten.

Gobernuaren jarrera, berriz, erabat ezkorra eta itxia izan zen, eta uko egin zion oposizioari amore emateari edo krimena ikertzeari. Erregea bakarrik joan zen, gertakarien larritasunaz jabeturik, hilzorian zegoen Radia ikustera, eta gogoak baretzen saiatu zen.

Gobernua ekainean erori zen, ez hilketengatik, baizik eta nazioarteko kreditu bat lortzeko ezintasunagatik, Nettuneko Akordioak berresteko izan zuen porrotagatik oztopatuta.

Erregea, azkenean, Anton Korošec esloveniarra buru zuen koalizio-gobernu baten alde deliberatu zen. Kabinete honek ez zuen egoera baretzea lortu: Gobernuaren eta oposizioaren arteko adierazpen eta salaketak bata bestearen atzetik gertatu ziren.

Urte amaieran, Vladko Marreeken kroaziarren artean elkar ulertzea posible zela pentsatuz, erregeak Ljubomir Davidovi￮ demokraten buruzagiari aukera eman zion hauteskunde berriei eta Davidoviacen eta nekazarien arteko koalizioari bidea emango zien gobernu krisia sortzeko, Korošecek 1928ko abenduaren 30ean dimisioa eman baitzuen.

Hauteskundeen ondoren, gainerako alderdiek uko egin zioten Kroaziako buruzagiaren eskakizunak onartzeari. Erregeak diktadura erreala ezartzea erabaki zuen, krisi politikoarekin amaitzeko, 1929.96ko urtarrilaren 6an. Herrialdeak historia politiko nahasia izan zuen sortu zenetik, eta hogeita bost kabinete aldatu zituen hamar urtean.

Nazioarteko politika

Italiak etsaitasun-jarrera izan zuen herrialde berriarekiko, Adriatikoren kontrolaren ondorioz aurkari berritzat hartuz, zeinarekin lurralde batzuk lehiatzen ziren.Gerraosteko lehen urteetan, Istria eta Dalmaziako muga komunari buruzko eztabaida gogorra izan zen bi herrialdeen artean, batez ere Hungariako Fiume portu zaharra edukitzeagatik.

Mussolinik boterea hartu zuenean, Jugoslaviako Gobernua harremanak hobetzen saiatu zen, hiria hartzea onartuz eta 1924ko urtarrilean Erromako itunak sinatuz.

Albania lortzeko borrokak, Jugoslaviak Mussolini entregatzeari uko egiten zionak, bi nazionalen arteko tentsioa areagotu zuen.104 Kroaziako politikariak, 1925etik Gobernuan, Italiarekin uztartzearen aurka zeuden.

Urte hartan, Italiaren aurkako manifestazio bortitzak egin ziren Eslovenian eta Kroazian, eta, ondorioz, Kanpo Arazoetako ministroak barkamena eskatu zion Mussoliniri.

Diferentzia ekonomiko eta juridikoak 1925eko uztailaren Nettuno Akordioetan ebatzi ziren.

Italiarekin zuen harreman tirabiratsuaz gain, Jugoslaviako Estatu berriak Frantziatik gertu egon zen urte hauetan, eta jarrera horri eutsi zion Alemanian Hitler boterera igo zen arte.

Txekoslovakia, Errumania eta Jugoslavia 1919tik aurrera hitzartu ziren hungariar errebisionismoa neutralizatzeko eta Hungarian Habsburgotarrak berrezartzea saihesteko; hiru nazioen arteko akordioak 1920 eta 1921 artean sinatu ziren aldebiko akordioetan gauzatu ziren eta "Entente Txikia" deiturikoa sortzea eragin zuten.

Aldiaren balantzea

Denborarekin, frogatu zen administrazio berria Austria-Hungariako Inperio zaharrarena baino txarragoa zela, eta horrek nahigabea sortu zuen herrialde honetakoak izandako eskualdeetan. Zerga-sistemak ere ez ziren bateratu, eta, odnorioz, antzinako Austria-Hungariako eskualdeek zerga handiagoak ordaindu behar izan zituzten, diru-bilketa eraginkorragoa baitzen. Hala ere, Mundu Gerran zehar eskualde aberatsenak eta hondaen gutxien jasan zutenak izan ziren. Gobernu zentralak finantzak kontrolatzen zituenez eta gobernu horretan alderdi serbiarrak nagusi zirenez, gehien laguntzen zuten eskualdeetako alderdi politikoak aldi berean espoltatuak sentitzen ziren. Gobernuaren finantza-kudeaketa, gainera, zalantzazkoa zen. Administrazioa, batez ere antzinako erresumako serbiarren esku geratu zena, ez zen gai izan Estatuako biztanleria bezain azkar hazteko (3 milioi Serbian 1912an, 4,5 1913an eta 12 mundu gerraren ondoren). Atzeratua, geldoa, ustela eta nepotismoari emana, Estatuaren zentralismoa antzinako Serbiatik herrialde osora hedatu zen. Administrazioko izendapenak ez ziren hautagaien balioaren arabera egiten, baizik eta Gobernuko alderdiekiko leialtasun politikoen arabera, bereziki erradikalera. Estatu-kontratuak eta herri-lanak neurriz-kanpo eman zitzaizkien antzinako erresumako serbiar enpresei. Gobernu parlamentarioaren aldiaren amaieran, kroaziarrak ez zeuden ia ordezkatuta postu publikoetan, hala nola zerbitzu diplomatikoan, Armadako ofizialetan edo Estatuko funtzionarioetan.

Gainera, 1910eko hautesle-errolda erabil zuten, eta honek ez zuen 1920ko hamarkadako gizartea islatzen. Herrialdearen hegoaldeko eskualdeetan ez zen inoiz bozkatzeko benetako askatasunik egon, eta Monetengron eta Mazedonian errolda Erradikalen alde zegoen. Estatuak izu-kanpaina bat egin zuen eskualde horietan, baita Bosniako zati batean ere.

Aldi osoan zehar, bost legedi egon ziren, Jugoslaviako lurraldeen jatorri ezberdinen herentzia.

Egoera ekonomikoak eta sozialak ere ez zion mesederik egin herrialde berriari: monetak ez zuen egonkortzea lortu, etxebizitza-arazo larriak zeuden eta espekulazio ekonomikoa ugaria zen. Bestalde, nekazaritzako gainpopulazioak bere horretan jarraitu zuen.

Sistema parlamentarioak porrot egin zuen batasun nazionalerako tresna gisa: ez zegoen alderdi nazionalik, sozialistez eta komunistez gain (babes gutxikoak), erregionalak baino ez ziren. Parlamentarimoak ezin izan zituen herrialdearen arazoak konpondu eta honek talde politikoen arteko liskarrak ekarri zituen, botere-banaketa eta pertsona ospetsuen arteko talkak zirela eta. Alderdien koalizio ezegonkorrak bata bestearen atzetik etorri ziren, izan ere, ez zuten oinarri nahikorik Gobernuan hilabete gutxi batzuk baino gehiago irauteko. Gehiengo nahikoak ez izateak etengabeko koalizioak eskatzen zituen. Alderdi politikoak gehiago bereizten ziren buruzagien nortasunagatik printzipio ideologikoengatik baino. Kroaziako politikariek austrohungariar garaitik jasotako taktika oztopatzaileak mantentzen zituzten, serbiarrek, aldiz, batasunaren zailtasunak gutxietsi zituzten.

Bibliografia

https://es.wikipedia.org/wiki/Reino_de_los_Serbios,_Croatas_y_Eslovenos

Esloveniarren, Kroaziarren eta Serbiarren Estatua. (2023, apirila 25). Wikipedia, Entziklopedia askea. Noiz ikusia: 15:29, apirila 26, 2023 from https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esloveniarren,_Kroaziarren_eta_Serbiarren_Estatua&oldid=9274305.