Mertxikondo

Mertxikondo
Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Rosales
Familia	Rosaceae
Leinua	Amygdaleae
Generoa	Prunus
Espeziea	Prunus persica L.
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	mertxika, mertxika-hazi, mertxika-zuku, olio persiko eta mertxikondo-zur
Basionimoa	Amygdalus persica
Genomaren kokapena	plants.ensembl.org…

Mertxikondoa (Prunus persica) Rosaceae familiako fruta-arbola bat da. Fruitua mertxika da.

Terminologia

Mertxikondoaren fruituak izen ugari hartzen ditu: mertxika, muxika, muxurka, melokotoia, tuaxa, peska, fresku, prixku... Blanca Urgell hizkuntzalariaren arabera, Ibarguen-Cachopin kronikak (XVI. mendea) esaera hau jasotzen du: «Madaria eta Muxika, frutu on bi dira».

Ezaugarriak

Hosto erorkorreko eta adaburu zabaleko fruta-arbola da mertxikondoa; 3-6 m garai izan daiteke.

Zurtoina – Azala

Enborra txikia, zimurra eta gorrixka izaten da.

Hostoak

Hostoak leunak, lantza-formakoak eta meheki zerradunak dira.

Loreak

Martxotik maiatzera loratzen da mertxikondoa. Hostoak baino lehen ateratzen dira loreak -galtzarbetan-, eta zuriak edo arrosak dira.

Fruitua

Mertxika baten irudia eta barne itxura.

Mertxikondoaren fruitua drupa da; pubeszentea, horia edo morea, eta kolore bereko mamia duena. Hazia hezur gogor batez inguratuta dago.

Mertxika bizitza luzearen eta hilezkortasunaren sinbolo dira. Mertxikak Txinan eta herrialdeko portzelana ezagunak horien marrazkiekin apaindu ohi dituzte.

Nutrizio informazioa

Nutrizio informazioa (100g)

• Ura %87
• Kaloriak - 37
• Karbohidratoak - 9 g
• Zuntza - 1,4 g
• Potasioa - 140 mg
• Magnesioa - 9 mg
• Iodoa - 3 mcg
• C bitamina - 8 mg

Historia eta habitata

Mertxikondoa jatorriz Txinakoa da eta badira 3.000 urte landatzen dutela. Mendiko merkatari-bideetatik eraman zuten Pertsiara (Iran). K. a. 330 urtean, Greziara iritsi zen mertxikondoa eta Erdi Aroan bere ekoizpena Europa osora hedatu zen. Gaur egun, munduko fruta arbola hedatuena da eta ekoizle nagusiak hauek dira: Txina, Ameriketako Estatu Batuak, Argentina, Txile, Grezia, Frantzia eta Espainia.

Iraila udaren eta udazkenaren arteko igarotze hila da. Euriak hasten dira, eta mertxikak, maiatzaren lehen hamabostaldiaz geroztik Iberiar penintsulako hego-ekialdetik iritsi direnak, orduan Lleidan eta Aragoin agertzen dira.

Barietateak

Nektarina mertxikaren kultibar bat da

• Paviak
• Nektarinak/Brinoiak
• Paraguaioak/Mertxika zapalak
• Pentoo edo Pan Tao (txinatarra)
• Mami zuria: Charles roux - May flower - Redwing - Ribet - Robin
• Mami horia: Cardinal - Dixie Red - Early Red -Early O'Henry - Red Haven - Sun Haven - Spring crest

Galeria

• 
  Loreak
• 
  Azukre-uretan
• 
• 
  Mertxikak
• 
  Loreak
• 
  Nektarinondoko loreak
• 

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.

Kanpo estekak

• Datuak: Q13189
• Multimedia: Prunus persica / Q13189
• Espezieak: Prunus persica