Alda Merini

Wikipedia, Entziklopedia askea
Alda Merini

Bizitza
JaiotzaMilan, 1931ko martxoaren 21a
Herrialdea Italiako Erresuma  (1931ko martxoaren 21a -  1946ko ekainaren 18a)
 Italia  (1946ko ekainaren 18a -  2009ko azaroaren 1a)
BizilekuaMilan
HeriotzaMilan, 2009ko azaroaren 1a (78 urte)
Hobiratze lekuaMilango monumentuzko hilerria
Heriotza moduaberezko heriotza: hezurretako minbizia
Familia
Ezkontidea(k)Ettore Carniti (en) Itzuli
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzakitaliera
Jarduerak
Jarduerakpoeta eta idazlea
Jasotako sariak
aldamerini.it
Facebook: MeriniPoesia Musicbrainz: cd80fb13-4017-466f-92aa-84e6ad9803f9 Discogs: 2206637 Find a Grave: 107461609 Edit the value on Wikidata
Alda Merini, Aldo Busi idazlearen ondoan.

Alda Merini (Milan, Italia, 1931ko martxoaren 21a – Milan, 2009ko azaroaren 1a) idazle eta poeta italiarra izan zen.[1]

Haurtzaroa eta gaztaroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alda Giuseppina Angela Merini 1931ko martxoaren 21ean jaio zen Milango Papiniano kaleko 57 zenbakiko etxe batean, familia xume batean (aita aseguru etxe baten saltzailea, Assicurazioni Generali Venezia, eta ama etxekoandrea zen). Hiru anai-arrebetan gazteena izan zen (Meriniren poemetan agertzen diren ahizpa bat eta neba bat). Aldak Laura Solera Mantegazza Institutuan ikasi zuen eta ez zuen lortu Manzoni Lizeoan matrikulatzea italierako azterketa gainditu ez zuelako. Denbora horretan pianoa ikasi zuen, bereziki estimatzen zuen instrumentua.[2]

Oso gazte zela argitaratu zuen, hamabost urte besterik ez zituela, Giacinto Spagnolettiren babesari esker, bera izan baitzen bere talentu artistikoa aurkitu zuena. 1947an, Merinik le prime ombre della sua mente («bere adimenaren lehen itzala») aurkitu zuen, eta hilabetez Milango San Raffaele Turro (Villa Turro) ospitale psikiatrikoan sartu zuten. Irten zenean, Giorgio Manganellik (Luciano Erba eta Davide Turoldorekin batera Spagnolettiren etxean ezagutua) Fornari eta Cesare Musatti psikoanalistekin terapiara eraman zuen Merini.[3]

Giacinto Spagnolettik 1950ean argitaratutako Antologia della poesia italiana 1909-1949 liburuko poeten artean sartu zuen Merini. 1951n, Eugenio Montale eta Maria Luisa Spazianiren iradokizunez, Scheiwiller editoreak Meriniren bi poema argitaragabe argitaratu zituen Poetesse del Novecento liburuan.[4]

1950 eta 1953 artean, Merinik Salvatore Quasimodo olerkaria ezagutu zuen, lan eta adiskidetasunagatik. 1953an Ettore Carnitirekin ezkondu zen, Milango okindegi batzuen jabearekin.[5]

1953an agertu zen bere lehen poema liburua, La presenza di Orfeo. 1955ean Nozze Romane (Ezkontza erromatarrak) eta Paura di Dio (Jainkoaren beldurra) argitaratu zituen. Urte horretan bertan jaio zen bere lehen alaba, Emanuela. Aldak bere haurra zaindu zuen Pietro De Paschale medikuari eskaini zion 1961ean argitaratu zen Tu sei Pietro (Zu zara Pedro) bertso-sorta.[6]

Arazo psikologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tu sei Pietro lanaren ondoren, isiltasun eta isolamendu aldia hasi zen, Paolo Pini Ospitale Psikiatrikoan sartu baitzuten 1972ra arte (familiaren etxera itzultzen zen aldiro, eta aldi horietan beste hiru seme-alaba jaio ziren, besteak beste, Barbara alaba kutuna).[7]

1979ra arte, osasun- eta gaixotasun-aldiak txandakatu ziren. 1979an Merinik berriro idatzi zuen: une honetan bere testurik bizienak jaio ziren, ospitale psikiatrikoan izandako esperientziak kontatzen dituztenak. Liburuaren izenburua La Terra Santa izan zen eta 1984an Vanna Scheiwillerrek argitaratu zuen.

1981ean senarra hil zitzaion eta poeta bakarrik geratu zen. Garai horretan Michele Pierri poetarekin telefono bidezko harremana hasi zuen, literaturara itzultzeko une zail hartan bere poesia estimatzen zuela erakutsi baitzuen. 1983ko urrian ezkondu zen berarekin, eta Tarentora joan zen bizitzera hiru urtez. Garai honetan La gazza ladra (Urraka lapurra, Rossiniren izen bereko opera ospetsu baten aipamena) lanaren hogei poema-erretratuak idatzi zituen; Perrirentzat ere testu ugari idatzi zituen. Tarenton ere amaitu zen L 'altra verità. Diario di una diversa (Beste egia. Beste baten egunerokoa). Beti hauskor, Tarenton ere arazo psikiatrikoak izan zituen.

Milanera itzultzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1986ko uztailean, Milanera itzuli zen, eta Marcella Rizzo doktorearen laguntza jaso zuen. Poesia bat baino gehiago eskaini zion. Aspaldiko lagunak berrabiarazi zituen, horien artean Vanni Scheiwiller, L'altra verità. Diario di una diversa prosazko bere lehen liburua, argitaratu zuena; eta haren atzetik, Fogli bianchi 1987an eta Testamento (1988).

Merinik literatur ugalkortasun eta egonkortasun psikologiko handiko aldi bati ekin zion. 1989ko neguan, poetak Chimera kafe-liburudendara sarri joaten zen, Milango Navigli kanaletan kokatua, bere etxetik gertu, eta bere idazki mekanografiatuak eskaini zizkien kafetegiko lagunei. Garai horretan Delirio amoroso (1989) eta Il tormento delle figure (1990) bezalako liburuak sortu ziren.

Hurrengo urteetan, hainbat argitalpenek literatur eszenara itzultzea sendotu zuten. 1991n Le parole di Alda Merini (Alda Meriniren hitzak) eta Vuoto d 'amore (Amodioaren hutsunea) argitaratu ziren, eta 1992an Ipotenusa d' amore, 1993an La palude di Manganelli edo il monarca del re (Manganelliren zingira edo erregearen erregea) eta Aforismi liburutxoa, Giuliano Grittiniren argazkiekin. Urte horretan, «Eugenio Montale» Librex-Guggenheim Saria irabazi zuen, poesiaren kategorian. Sari horrekin Merini Italiako literaturagile garaikide handien artean kokatzen da, Giorgio Caproni, Attilio Bertolucci, Mario Luzi, Andrea Zanzotto edo Franco Fortinirekin batera.

1994an Titano amori intorno (Titanen inguruko amodioak) argitaratu zuen, Alberto Casiraghiren sei ilustraziorekin, Sogno e Poesia (Ametsa eta Poesia) liburukia, beste hainbeste artista garaikideren hogei grabaturekin, Reato di vita, autobiografía e poesía (Bizitza-delitua, autobiografia eta poesia). 1995ean Bompiani argitaletxean La pazza della porta accanto (Aldameneko ateko eroa) eta Einaudi Ballate non pagate (Ordaindu gabeko baladak) argitaratu zituen.[8]

1996an Vareggio saria irabazi zuen Bizitza errazagatik (La vita facile), hiztegi forma duen prosazko lana, non objektu eta bizipen pertsonalak definitzen dituen.[9] 1997an Procida-Elsa Morante saria lortu zuen. Urte berean Italian Nobel Sarirako hautagaitza sustatu zen, bereziki Dario Fo antzerkigileak bultzatua, baina ez zuen aurrera egin. Hurrengo urtean, Fok irabazi zuen Nobel saria.[10][11]

1997an, La volpe e il sipario (Azeria eta oihala) poesia antologia argitaratu zuen, Gianni Casariren ilustrazioekin, eta agerian utzi zuen bere poesia teknika ahozkotasunetik sortu zela. Bere poemak oso laburrak dira, aforismotik gertukoak, urte hauetan maiz agertuko den generoa, eta Il Catalogo Generale delle Edizioni Pulcinoelefante (Edizio pulgoelefanteen katalogo orokorra, Scheiwiller, 1997), Aforismi e magie (Aforismoak eta magiak, Rizzoli, 1999) edo Lettera ai figli (Seme-alabentzako gutuna, Michelangelo Camillitik argitaratua, Alberto Casiraghiren ilustrazioekin) liburuak argitaratuko ditu.

Alda Merini Milango Caffè Chimerara bidean.

Azken urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2000. urtean Superba è la notte (Bikaina da gaua, Einaudi) agertu zen 1996 eta 1999 artean idatzitako olerkien multzoarekin, egileak Einaudi editoreari eta Ambrogio Borsaniri bidali zizkienak. Ezin izan zirenez kronologikoki ordenatu (lanak ez zeuden datatuta), editoreek gai- eta estilo-kidetasunagatik ordenatuta argitaratzea erabaki zuten.

Urte horietatik aurrera, Meriniren obra erlijiotasun mistiko sakon baterantz bideratu zen, Arnoldo Mosca Mondadorirekin izan zuen tratuak bultzatuta, Frassinelli argitaletxean poetaren bertsoak argitaratu baitzituen: L 'anima innamorata (2000) lanaren atzetik beste liburu batzuk datoz, eta horietako hiruk Gianfranco Ravasi monsinorearen hitzaurrea dute: Corpo d' amore (2004), Poema della croce (2005) eta Francesco, canto di una creatura (2007). Meriniren erlijio-testu guztiak Frassinelli argitaletxean argitaratu ziren, eta Arnoldo Moscaren zaintzapean egon ziren, 2000. urtetik aurrera poetaren kolaboratzaile estua izan zena.[12]

2002an Folle, folle, folle d 'amore per te argitaratu zen (Zoratua, zoratua,zoratua, zurekiko maitasunez zoratua, Ed. Salani), Roberto Vecchioniren aipu batekin, Canzone per Alda Merini (Alda Merinirentzako abestia) lanaren egilea. Magnificat, un incontro con Maria (Frassinelli, 2002, Ugo Nespoloren ilustrazioekin) eta La carne degli Angeli (Frassinelli, 2002, Mimmo Paladinoren hogei lan argitaragabeekin) ere agertzen dira. Urte horretan bertan, Italiako Errepublikako Merituaren Ordena jaso zuen, komendadore kategoriarekin.[13]

2003an, Più bella della poesia è stata la mia vita (Poesia baino ederragoa izan da nire bizitza) argitaratu zen, egilearen testuekin eta ikus-entzunezko materialarekin. Einaudin Clinica dell 'abbandono agertzen da, Ambrogio Borsaniren sarrera eta Vincenzo Mollicaren testu batekin. Liburua bi zatitan banatuta dago: lehena, Poemi eroici (Poema heroikoak), laurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran idatzitako bertsoekin; bigarrena, Clinica dell 'abbandono (Abandonuaren klinika), azken urteetako poemekin. Liburu honek, aldaeraren batekin, Più bella della poesia è stata la mia vita-ren testua erreproduzitzen du.

2004ko otsailean Merini Milango San Paolo Ospitalean sartu zen osasun arazoengatik. Egoera ekonomiko kaskarra dela eta, poetaren lagunek laguntza eskaera publikoa egin zuten eta Italia osoaren babesa jaso zuten. Interneten, blog ugaritatik eskatu zen Albertini alkate milandarraren esku-hartzea. Idazlea azkenean Porta Ticineseko etxera itzuli zen.

2005. urtearen amaieran, Nel cerchio di un pensiero (Teatro per voce sola) (Pentsamendu baten zirkuluan, antzerkia ahots bakarrerako, Crocetti Editore) argitaratu zuen, Alda Merinik Marco Campedelliri telefono bidez agindutakoaren emaitza, eta Le briglie d 'oro (Poesie per Marina 1984-2004) (Las bridas de oro, Scheiwiller)

2006an, genero beltzera hurbildu zen La nera novella (Rizzoli) lanarekin.

2007an Alda e io: Favole lanarekin, Sabatino Scia idazlearekin lau eskutara idatzia, Elsa Morante Ragazzi saria irabazi zuen.

Mesinako Unibertsitateak honoris causa doktore izendatu zuen 2007ko urrian.[2]

Milanen hil zen 2009ko azaroaren 1ean.[14]

Meriniren poemetan oinarritutako musika-lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alda Merini eta Milva Milango Strehler Antzokian 2004an.

2004an Milva abeslariak Milva canta Merini izeneko diskoa argitaratu zuen Giovanni Nutik Alda Meriniren poemei buruz konposatutako abestiekin. Poeta, 73. urtebetetze-egunean, Milvak Milango Strehler Antzokian eskainitako emanaldian izan zen.

2004ko uztailaren 21ean, Federico Gozzellinoren sei kantata interpretatu ziren Erromako Antzokian, Meriniren poemetan oinarrituta.

Zinema[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2009an Alda Merini, una donna sul palcoscenico dokumentala estreinatu zen, Cosimo Damiano Damatok zuzendua. Veneziako 66. mostrako Giornate degli Autori-etan aurkeztu zen. Mariangela Melatok parte hartu zuen filmean.

Gaztelaniarako itzulpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Poesías de Alda Merini. Itzulpena: Mercedes Arriaga Flórez. Sevilla: Fundación Cajasol, 1999.
  • La tierra santa. Itzulpena: Jeannette L. Clariond. Valentzia: Pre-Textos, 2002.
  • Baladas no pagadas. Itzultzailea: Jeannette Lozano Clariond. Bartzelona: La Poesía, señor hidalgo, 2005.
  • Clínica del abandono (Jatorrizko izenburua: Clinica dell'abbandono). Itzulpena, hitzaurrea eta oharrak: Delfina Muschietti. Buenos Aires: Bajo la Luna, 2008.
  • Después de todo también tú, Alda Merini, Itzulpena: Delfina Muschietti, Ediciones VOX, Bahía Blanca, 2008, Azal irudia: Juan Noailles
  • Cuerpo de amor. Itzulpena: Jeannette Lozano Clariond. Mexiko-Espainia: Vaso Roto Ediciones, 2009.
  • Magnificat. Itzulpena: Jeannette Lozano Clariond. Mexiko-Espainia: Vaso Roto Ediciones, 2009.
  • La carne de los ángeles. Itzulpena: Jeannette Lozano Clariond. Mexiko-Espainia: Vaso Roto Ediciones, 2009.
  • Vacío de amor. Itzulpena: Mercedes Arriaga Flórez eta Jenaro Talens. Palentzia: Ediciones Cálamo, 2010.
  • La vida fácil. Silabario. Itzulpena: Chiara Giordano eta Javier Echalecu. Madril: Trama Editorial, 2017.
Navigli-eko Alda Meriniren etxean jarritako plaka

Iturriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • CORTI, Maria: «Introduzione» a Vuoto d'amore. Turin: Einaudi, 1991.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «Milano, è morta Alda Merini Un'esistenza tra arte e lucida follia - Corriere della Sera» www.corriere.it (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  2. ↑ a b «Archivio Corriere della Sera» archivio.corriere.it (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  3. ↑ (Thailandieraz) hmong.wiki. «Alda Merini Primeros años educaciónyCarrera profesional» hmong.es (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  4. ↑ COCO, Emilio. (2000). El fuego y las brasas. Poesía italiana contemporánea (antología).. , 68 or..
  5. ↑ (Italieraz) «Auguri Alda Merini, poetessa simbolo del '900 italiano: oggi avresti compiuto 88 anni» la Repubblica 2019-03-21 (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  6. ↑ (Italieraz) Intermite, Simone. (2017-10-09). Intervista: Emanuela Carniti : "Vi racconto mia madre Alda Merini ed il suo modo di vivere la poesia" | Domanipress. (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  7. ↑ Maria Corti. , VIII or..
  8. ↑ (Italieraz) «Sussidi | Legge Bacchelli, storie di poeti e giornalisti sul lastrico» Linkiesta.it 2017-01-11 (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. «Diccionario de una loca - ÓSCAR ESQUIVIAS» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  10. ↑ La Vanguardia. .[Betiko hautsitako esteka]
  11. ↑ «Alda Merini candidata al Nobel» web.archive.org 2012-05-15 (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  12. ↑ «Gli Altera cantano poesie e Alda Merini posa nuda per loro» web.archive.org 2010-01-09 (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  13. ↑ «Le onorificenze della Repubblica Italiana» www.quirinale.it (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).
  14. ↑ «Alda Merini, funerali di Stato in Duomo sul maxi schermo scorrono le sue poesie | Milano la Repubblica.it» milano.repubblica.it (Noiz kontsultatua: 2022-11-10).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alda_Merini&oldid=9533949"(e)tik eskuratuta