Beltz: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

10:04, 15 ekaina 2020ko berrikusketa

Artikulu hau beltz (argipen) buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Beltz (argipena)».

**Beltza**
Kolore koordenatuak

Hamaseitarra		#000000
RGB	(r, g, b)	(0, 0, 0)
CMYK^N	(c, m, y, k)	(0, 0, 0, 100)
HSV	(h, s, v)	(0°, 0%, 0%)

Beltza kolorerik iluena da, argi ikusgarriaren absortzio edo falta osoa dela eta ematen dena. Ez da kolore kromatikoa, hau da, tonalitaterik gabeko kolorea da, zuria eta grisa bezala. Sinbolikoki iluntasuna irudikatzeko erabiltzen da.

Tinta beltza liburuak, egunkariak eta dokumentuak inprimatzeko erabiltzen den kolorerik ohikoena da, paper zuriarekiko kontrasterik handiena erakusten duelako eta irakurtzeko errazena delako. Arrazoi ezberdinak direla eta, pantaila zurian testu beltza erabiltzea ohikoena da ere ordenagailuetako pantailetan. Kolorezko inprimazioan, aldi berean zian, hori eta magenta tintak batzen lortzen da, kolorerik ilunena ematen.

Askotan, kontrakoak adierazteko "zuria eta beltza" ideia erabiltzen da, bereziki metaforikoki egia eta ignorantzia, ontasuna eta gaiztotasuna edo "Garai Ilunak" eta Argien Garaia adierazteko. Erdi Arotik aurrera solemnitatea eta autoritatearen kolore sinbolikoa izan da eta, arrazoi hau dela eta, epaile eta magistratuek eraman ohi duten kolorea da.

Beltza izan da, gainera, neolitikoan labar-artean erabiltzen zen koloreetako bat. XIV. mendetik aurrera monarkian oso erabilia izan zen, baita apaiz, epaile eta gobernuko ofizialen artean. Ingalaterran Erromantizismoan poetek eramaten zuten kolorea zen, eta XIX. mendetik aurrera negozio eta estatuburuek, bereziki gizonek, jantzi duten kolorea izan da.

Erromako Inperioan doluari lotutako kolore bilakatu zen, eta mendeetan zehar heriotza, deabrua, sorginak eta magiarekin lotutako kolorea izan da. Gaur egun ere kolorerik ohikoena da dolua adierazteko.

Etimologia

Adituen ustez,^[1] *bel erroa eta *-tz atzizkia bereizi behar dira hitzaren osaeran.

Erro bera ikus daiteke, gutxienez, arbel 'harri beltz', goibel 'goi beltz', orbel 'orri beltz' eta ubel 'ur beltz' hitzetan (baita gibel eta sabel-en ere, ziurrenik), eta horietatik ondoriozta daiteke berak zuela 'beltz, ilun' adiera. Nahiz eta akitanierazko belex (eta iberierazko beles) ikusi izan diren haren jatorrizko formatzat (bele-ren eratorritzat hartuta eta ezohiko sinkopa baten bidez, agian maiz hitz elkartuetako bigarren osagai izatearen ondorioz; baina orduan bele-k berak **bere beharko zukeen historikoki), hemen aipatutako beste hitz elkartuek erakusten dute bazela *bel zahar bat.

Atzizkia, ordea, bortz eta hortz hitzetan ere aurkitzen duguna omen da, nahiz eta haren esanahia ez den argitu (ikus baita ere ahuñe/ahuntz, bera/beratz eta, beharbada, bele/belatz bikoteak).

Nabarmentzekoa da, nolanahi ere, *bel erroa litzatekeela, egungo aitzineuskararen berreraiketa estandarraren barruan, ondare zaharreko adjektibo bakun bakarretarikoa, eta kolore bati dagokion bakarra (ikus gorri, hori, urdin, zuri).

Erreferentziak

↑ Lakarra, Joseba A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 119. or. ISBN 978-84-946477-8-9..

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q23445
Multimedia: Black / Q23445

Espektro elektromagnetikoa gamma izpiak • X izpiak • ultramoreak • argia • infragorriak • mikrouhinak • irrati uhinak Koloreak
	ultramorea	morea	urdina	berdea	horia	laranja	gorria	infragorria

[1] Lakarra, Joseba A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 119. or. ISBN 978-84-946477-8-9..

[1]

@@ 24. lerroa: / 24. lerroa: @@
 Atzizkia, ordea, ''[[Bost|bortz]]'' eta ''[[hortz]]'' hitzetan ere aurkitzen duguna omen da, nahiz eta haren esanahia ez den argitu (ikus baita ere ''ahuñe''/''[[ahuntz]]'', ''bera''/''beratz'' eta, beharbada, ''[[bele]]''/''[[belatz]]'' bikoteak).
-Nabarmentzekoa da, nolanahi ere, *''bel'' erroa litzatekeela, egungo aitzineuskararen berreraiketa estandarraren barruan, ondare zaharreko adjektibo bakun bakarretarikoa, eta kolore bati dagokion bakarra (ikus ''[[gorri]]'', ''[[hori]]'', ''[[urdin]]'', ''[[zuri]]'').
+Nabarmentzekoa da, nolanahi ere, *''bel'' erroa litzatekeela, egungo [[aitzineuskara]]<nowiki/>ren berreraiketa estandarraren barruan, ondare zaharreko adjektibo bakun bakarretarikoa, eta kolore bati dagokion bakarra (ikus ''[[gorri]]'', ''[[hori]]'', ''[[urdin]]'', ''[[zuri]]'').
 == Erreferentziak ==