Juan Gisasola (Begoñes I.a)

Gehitu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Juan Gisasola (Begoñes I.a)
Bizitza
JaiotzaBilbo, 1890eko uztailaren 5a
Herrialdea Bizkaia, Euskal Herria
Heriotza1958 (67/68 urte)
Familia
Anai-arrebak
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpilotaria
Pilota
 

Juan Gisasola Bilbao, pilota arloan Begoñés I.a izengoitiz ezaguna, (Bilbo, 1890eko uztailaren 5a - 1958) pilotari profesionala izan zen.[1]

Hamabost urterekin hasi zen profesional modura Bilboko Euskalduna frontoian. Berehala bihurtu zen bertako izar nagusietako bat, pilotari bikaina baitzen hala eskuz nola palaz, xisteraz edo erremontean. Hala ere, bere espezialitatea pala zen.[2]

Jaioterrian ez ezik, Madrilen, Habanan eta Mexikon aritu zen 18 urtez, 35 urterekin (1930ean) erretiroa hartu zuen arte.

Garai historikoa: frontoiaren eta pala-jokoaren sorrera eta arrakasta[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzina, pilotalekuak belar soroak (soropil edo pilota soro izenekoak) ziren, hormarik gabe. Orduan joko bakarra errebotea izaten zen, luzeko pilota jokoa; hau da, luzean jokatzen zen beti, plaza batean bi talde aurrez aurre jarrita eta pilota alde batetik bestera jaurtiz. Pilota xisteraz jotzen zen; geroago herriko "plazak" erabili ziren, oraindik hormarik gabe; eta, gaur egun, pilotaleku gehienek horma bat, bi edo hiru dituzte (gutxienez alde bat paretarik gabe dutela). Bi horma dituen frontoia (ezker pareta) XIX. mende bukaerako berrikuntza izan zen.[3][4][5] Orduan sortu zen, esate baterako, Jai Alai Izena hartu zuen lehenengo frontoia, Donostian. Orduan sortu zen Zabalbideko frontoia, eta orduan asmatu ziren eskuz nola palaz, xisteraz (zestaz) edo erremontean jolasteko modalitateak. Arau sinpleagoak asmatu ziren jolasteko modu berrietarako. Bilbo inguruan pala-jokoak arrakasta handia lortu zuen, errazago zen-eta ikusle asko jokalariengatik gertu biltzea, eta Begoñako pilotari-dinastia honek ekarpen handiak egin zituen jokoaren garapenean.

Zabalbideko frontoirako joera handia eduki zuten hala matzorriek (mahatsorriek, begoñarrek) nola txinboek (bilbotarrek). Azken horiek Zazpikaleetatik igotzen ziren pilotan edo bolotan olgatzera eta Anton Gisasolaren txakolina eta sagardoa edatera. XX. mendearen lehenengo herenean hamaika mitin egin zituzten bertan, batez ere ezkerreko indarrek (sozialistek eta komunistek). Frontoia Gerra Zibilaren ostean eraitsi zuten.[6]

Begoñako "Begoñes" palista begoñarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Begoñés ezizena erabili zuen Begoñako pala jokalari multzo batek, denok elkarren senide. Lehenengo lauak anaiak izan ziren (Juan, Miguel, Rafael eta Higinio Gisasola Bilbao) eta ondoren Higinioren semeek eman zioten segida leinuari. Familiak Zabalbideko frontoi ospetsuarekin lotura estuak eduki zituen, nahiz eta karrera profesionalak Bilbon, Madrilen, Habanan edo Mexikon egin zituzten.[6]

Familiaren pilotazaletasuna Juan de Matarekin hasi zen. Bera zen Zabalbideko frontoietako baten ugazaba. Bigarren Karlistaldiaren ostean gerran jasandako kalte handiak konpondu eta berriro jarri zuen erabilgarri (1879). Pilotalekuaren ardura suhi Anton Gisasolaren eskuetan laga zuen. Horrek estalkia jarri zion (1896-98). Artean frontoia ez ezik, bolatokia eta txakolindegi ospetsua zen. Orduko pilotaleku berrien aldean laburra zen Zabalbidekoa, beren-beregi esku pilotan jokatzeko egokia. Bertan trebatu ziren Antonen lau seme, bera eta aitita maisu zituztela.[6]

Anaietan zaharrena zen Juan Gisasola, Begoñés I.a (1890-1958), hamabost urterekin hasi zen profesional modura Bilboko Euskalduna pilotalekuan. Berehala bihurtu zen bertako izar nagusietako bat, pilotari bikaina baitzen hala eskuz nola —, xisteraz (zestaz) edo erremontean. Hala ere, bere espezialitatea pala zen. Adituek diotenez, hari zor zaizkio pala joko modernoaren hainbat gako: pilotaren kolokazioa, tresnaren forma eta pisuaren garrantzia, sotamanoa erasorako baliatzea, erreboteko pilotak itzultzea… Bere sormenari eta eskumutur trebeari esker jokoaren fisonomia errotik aldatu zen, bizitasun, mugikortasun, ikusgarritasun eta perfekzio teknikoa eman baitzizkion. Arrakastaren eskutik, Bizkaiko hiriburuan ez ezik, Madrilen —garai hartan plaza garrantzitsua zen pilota munduan: Jai Alai, Recoletos…—, Habanan eta, batez ere, Mexikon aritu zen hainbat urtez (18), 35 urterekin (1930ean) erretiroa hartu zuen arte. Diru asko egin zuen frontoietan, baina ‘dagoenean bonbon’ filosofiaren jarraitzaile sutsua zenez, gehiena arin-arin xahutu zuen.[6]

Gainerako anaietan karrerarik onena Rafaelek (Begoñes III) egin zuen. Horrek ere hamabost urterekin debutatu zuen eta egundoko etekina atera zion anaia guztien ezaugarri zen eskumuturraren mugimenduari. Bilbon jokatu ondoren, Madrilen eta Mexikon aritu zen, azken horretan anaia Juanekin batera. Egia esanda, oro har lau anaiak sarritan jokatu zuten binaka elkarrekin, arrakasta handiaz.[6]

Migelek (Begoñés II) ere Bilbon, Madrilen eta Habanan jokatu zuen.

Lau anaietako txikiena zen Higinio Gisasolak anaiek baino karrera apalagoa egin zuen, baina haren semeak izan ziren dinastiari jarraipena eman ziotenak: Jesús (Begoñés V),[7] Iñaki (Begoñes VI) eta Jon (Begoñes VII). Denak palan aritu ziren palari profesional gisa Euskaldunan, Deportivon, Madrilen…[6]

Denborarekin Begoñés VII.a izango zen dinastiako palista onenetako bat.[8] Euskadiko Pilota Federazioak ‘Urrezko Intsignia’ ezarri zion 1992an.[9] Bilboko Deportivo Pilotalekuak, pala-partidak ondo antolatu nahi izan zuenean, Madrilgo Recoletosera bidali zuen pertsona bat misio bakar batekin: Begoñes VII.a fitxatzea. Garai hartan mitikoa zen palistak erantzun zien Deportivon jokatuko zuela, bai, baina baldintza batekin: bere anaia Begoñes VI.a fitxatzea, Bartzelonako Kolon pilotalekuan jokatzen baitzuen. Biak mugitu ziren Bilbora, palista gehiago fitxatu ziren eta palaren arrakasta hura gorantz hasi zen.[10]

Erretiratu ondoren , eta 1929ko krakaren eragina berak ere jasan zuenez, apustu-artekaria, intendentea eta film-etxeetako saltzailea izan zen Juanito Gisasola 1958an hil zen.[1]

Errekonozimenduak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Bilboko udalak 1972an Santutxuko kale bati Juan Gisasola izena jarri zion, Miraflores-etik Cocherito de Bilbao kaleraino doa kale hori.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b «Bizkaiko Entzutetsuen Galeria. Kirolariak, Artistak, Idazleak» www.euskalmuseoa.eus (Euskal-Museoa): 28. (Noiz kontsultatua: 2024-03-20).
  2. ↑ Bilbaopedia
  3. ↑ Carballo Ostolaza, Daniel. (2017-09-25). Implantación del juego de pelota en los centros históricos. Grados de implantación del juego en la arquitectura. (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  4. ↑ Carballo Ostolaza, Daniel. (2015). «Pilota jokoaren desagerpena espazio publikotik, jokoa pribatua bihurtzen denean: pilota jokoaren ezarpen mailak arkitekturan» Aldiri: arkitektura eta abar (23): 49–53. ISSN 1889-7185. (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  5. ↑ (Gaztelaniaz) pelota-vasca, Publicado por blog de. Blog de José Javier Albisu Pérez. (Noiz kontsultatua: 2023-10-29).
  6. ↑ a b c d e f Ortega, Hektor. «Bilbaopedia - Begoñés pilotariak» www.bilbaopedia.info (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) Fonseca, Joseba. (2006-10-12). «Fallece el último de los 'Begoñés'. La muerte de Jesús Guisasola, el quinto de la saga, cierra una página de oro en la historia de la modalidad» Mundo Deportivo.
  8. ↑ Pelota a pala. (2010-01-14). Jon Gisasola eta eta Jon Agirrebengoa. Facebook.
  9. ↑ X.M.. (1992-02-21). «Pilotari eguna ekitaldiz gainezka» Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka. 1990-2003. (berria.eus) (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) Vico, Igor G.. (2012-10-14). «"Esto no puede ser"» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2023-10-28).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • AROCENA, A: El frontón de Zabalbide y los Begoñés. Vida Vasca aldizkaria. Bilbo. 1954. 31 zkia. 194-195; ALVAREZ, M: Bizkaitar entzutetsuen galeria. Kirolariak, artistak, idazleak. Euskal Museoa. Bilbo. 2013.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Juan_Gisasola_(Begoñes_I.a)&oldid=9635172"(e)tik eskuratuta