Koldo Larrañaga Juaristi
 |
Artikulu edo atal hau ez dator bat formatu hitzarmenekin. |
AZKOITIA, 20.03.1923 – VITORIA-GASTEIZ, 15.08.2017
Gasteizko Apaiztegian egin zituen apaiz-ikasketak.
Lehen parrokia Zigoitian (Araba) izan zuen: Eribe eta Buruaga Arabako herrietan hiru urtez izan zen. Handik Urbinara (Araba) joan zen eta 1956a arte Urbinako erretorea eta Legutioko (Araba) laguntzailea izan zen.
"Pax" orrialdeko kolaboratzailea izan zen; gero, "Vida nueva”-koa, Gasteizen argitaratu zenean, eta erlijio-orientazio herritarra zuen "Álava" orrikoa.
1956ko urrian Lantarongo Caicedo Yuso eta Leziñana Arabako herrietara bidali zuten apaiz moduan. 1985etik aurrera, 94 urte zituela heriotza iritsi zitzaion arte, Caicedo Yuso, Leziñana, Molinilla, Komunioi eta Zubillaga Arabako herrietako apaiza izan zen.
Zinezale handia izan zen zineklubak antolatzen eta bultzatzen eta, zinegile moduan, filmografia interesgarria utzi zuen, horien artean IKUSKA 8 [1]saritutako laburmetraia. Gainera, euskal zinearen ikerketan garrantzi handiko lana egin zuen bere bizitza osoan zehar eta horren lekuko dira Enrique Calvo Forondarekin batera argitaratuko “Lo Vasco en el Cine: Las Películas” (1997) eta “Lo Vasco en el Cine: Las personas” (1999).
Arabako Lantaron eta Añana udalerrietan euskara eta euskal kultura berreskuratzearen alde lan egin izan zuen bizitza osoan, nekerik gabe, betiere, herriekiko eta jendearekiko konpromiso handiari eutsiz.
Zinezalea eta zinegilea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zine-aditua izateagatik, kolaboratzailea izan zen urte askoan Radio Vitorian, hain zuzen, 1983tik 1990eko hamarkadara arte (Music Hall Stars eta Candilejas), eta Ser Miranda katean 1983tik eta 1989ra.
Enrique Calvo Forondarekin batera, "Euskal Zinemaren Ikuspegia/Una mirada al cine vasco" EITBko 4 kapituluko telesailaren gidoiak idatzi zituen.
Zine-kritikaria "El Correo Español" egunkarian. Hainbat zine-argitalpenetan parte hartu zuen, gai horri buruzko kontsultategi bat zuzendu zuen Madrilgo "Film Ideal"-en, eta kritika eta orientazio sail bat Gasteizko "Surge" apaiz-aldizkarian. Bilboko "El Correo Español" egunkariaren Arabako orrialdeetan, astero, zineari buruzko atal bat eduki zuen. Zenbait kritika eta beste lan batzuk egin zituen, hala nola "Festival"-en argitaratutakoak (1977 eta 1978), edo euskal zineari buruzko azterlan bat "Jaunaren Deia”n, "Kardaberaz" aldizkariaren 2. zenbakian argitaratua.
1985ean Arabako zineari buruzko lan bat argitaratu zuen "Álava en sus manos" sailerako.
Auñamendi Entziklopedian[2] (Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco), zinearen arloan kolaboratu zuen.
Bere bildumaren eta obraren zati baten lagapena egin zion Euskadiko Filmategia[3]ri 2007an.
Zineklubak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gasteizko Zine Forumeko Zine Akademiaren zuzendaria izan zen.
Tolosako FIDES VASCAn laguntza teknikoa eman zuen.
Miranda de Ebroko zineklubean laguntza teknikoa eman zuen.
2002. urteaz geroztik, Lantarongo Udalarekin batera zineforuma antolatu zuen. Horrek aukera eman zion bertako jendearekin bere zinearekiko grina eta zaletasuna partekatzeko. Pentsatzen zuen zein film proiektatu (izugarri gustatzen zitzaizkion estatubatuar musikalak), play-ari eman eta emanaldia dinamizatzen zuen.
Zinea irakaskuntzan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Irudiek duten indarraz jabetuta, zinea irakaskuntzan txertatzeaz arduratu zen. Horrela, Gasteizko Olabide ikastolan 70. hamarkadan ekimen pioneroa jarri zuen abian, haurren zine-sormena sustatzeko hainbat saio eginez. Horren emaitza ikasleekin egindako bost film izan ziren (Ikus Lo Vasco en el Cine: Las Personas).
Filmografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
“Irugarren gaua”, Gasteizko Zine Forumeko taldearen ikuskapena. 1977. S-8. Laburmetraia.
“Zazpigarren alaba” (zuzendaritza, gidoia eta argazkia). 1977. S-8. Laburmetraia.
“Jaialdia”. Olabideko taldea (ikuskapena). 1977. S-8. Laburmetraia
“Sorginkeriak”. Olabideko taldea (ikuskapena). 1977. S-8. Laburmetraia.
“Euskara Araban”. Olabideko taldea. (ikuskapena). 1977. S-8. Laburmetraia.
“Egun bat ikastolan”. Olabideko taldea. (ikuskapena). 1978. S-8. Laburmetraia.
“Idoi ipuina”. Olabide taldea. (ikuskapena). 1978. S-8. Laburmetraia.
“Herrialde berdea”. Iñaki Núñez (ahots-komentarioak). 1978. Laburmetraia.
“Neguazkena”. (zuzendaritza, gidoia eta argazkia). 1978. Gasteizko 1976ko martxoaren 3ari buruzkoa dokumentala. Film hau, beste euskal autore batzuen izenburuekin batera, hain zuzen euskal zinematografia berriaren erakusle moduan, aurkeztu zen Zestoako “Topaketetan” 1978an, Euskadiko III. Pedagogia Jardunaldietan, eta La Rochelleko (Frantzia) Udako Nazioarteko «Cinemarge» Zinemaldian. 1979ko ekainean Italiako Aostako Herrien Zinemaldian erakutsi zen Euskadiko egoeraren berri emateko.
“Jautxo”. Roberto Zeberio (musika-aukeraketa). 1978
“IKUSKA 8. Arabako herrien heriotza[4]” (zuzendaritza, gidoia). 1980. Laburmetraia. IKUSKA dokumental saileko 21 film laburretako bat, euskal filmografiaren oinarritzat hartu dena. IKUSKA saileko filmek garai hartako Euskal Herriko errealitatearen erradiografia erakutsi zuten. Montxo Armendariz edo Imanol Uriberen tamainako zuzendariek parte hartu zuten. IKUSKAk Arabako landa-eremuaren hustea du gai nagusi. Film labur horrek hirugarren saria eskuratu zuen eta Brontzezko Mikeldia Bilboko Dokumentalen eta Film Laburren Nazioarteko Jaialdian (ZINEBI), Dokumentalen Nazioarteko Sailean, eta bigarren saria Euskal Zinema Sailean.
Argitalpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aitzindaria izan zen Euskadiko zinemaren ikerketa historikoan. Apaiztegitik atera eta berehala hasi zen zinemari buruzko datu-base bat osatzen. Bere ezagutzak aukera eman zion Enrique Calvo Forondarekin batera bi liburu idazteko, 1995eko Durangoko Azokan Argizaiola saria lortu zutenak:
LARRAÑAGA, Koldo; CALVO, Enrique: “Lo Vasco en el Cine: Las películas” (1997), 586 or. Filmoteca Vasca-Euskadiko Filmategia, Fundación Caja Vital Kutxa-Caja Vital Kutxa Fundazioa.
LARRAÑAGA, Koldo; CALVO, Enrique: “Lo Vasco en el Cine: Las Personas” (1999), 582 or. Filmoteca Vasca-Euskadiko Filmategia, Fundación Caja Vital Kutxa-Caja Vital Kutxa Fundazioa.
Juan Miguel Gutiérrez Márquezek artikulu interesgarria argitaratu zuen RIEVen,1999an, bi argitalpen horiek euskal zinemari egindako ekarpenaren gainean:
“80ko hamarkadaren erdialdetik, hau da, euskal zinemaren lehen istorioak ia aldi berean agertu zirenetik, zinemak gure herriarentzat dakarren fenomeno soziokulturalaren zale zein ikerlari garen aldetik, "Euskal zinema" jatorri-deituran sailkatutako film eta pertsonei buruzko datu-base ahalik eta zehatzena izateko beharrean geunden: Euskal Herrian egindako zinema, euskaldunek egindako edo interpretatutako zinema, euskaldunek finantzatua, euskal gaiak jorratzen dituena, euskal paisaiak erakusten dituena, euskal erritmo narratiboa edo plastikoa duena eta abar. Bertara hurbildu ziren historialari batzuk saiatu ziren autoreen eta lanen gutxi gorabeherako zerrenda bat egiten, gehienetan, asmo totalizatzailerik gabe. Erreferentzia faltaz jabetuta, etorkizuneko katalogazio- eta indexazio-lanerako oinarriak sortzeko ahaleginetan, garrantzitsuenak baino ez zituzten aipatzen. Horren adibide dira Santos Zunzunegi, José María Unsain, Juan Miguel Gutiérrez edo Santiago De Pablo historialarien Euskal Zinemaren azterketa historikoan oinarritutako ikerketak.
Gai honen inguruan, globalizatzeko asmoz egindako lehen hiztegia Alberto López Etxebarrietaren liburuan aurkitzen dugu. Euskal Zinemaren historia bat argitaratu ondoren, informazioa "Vascos en el Cine" izeneko aurkibide-lan batean biltzen saiatu zen, egileen, aktoreen eta teknikarien izenetan zentratuta. Saiakera egokia izan arren, emaitza etsigarria izan zen, ikerketa-lanean metodologia-akats nabarmenak izan zirelako, datu-basea egiteko orduan ikuspegi estua egon zelako eta informazioa konpultsatzeko ikuspegi kritikorik ez zelako egon. Akats horien ondorioz, orrialdeetan egindako hainbat eta hainbat akats egiaztatu ziren, eta, ondorioz, azken produktua ez zen fidagarria izan.
Alor horretan zegoen hutsune handiaren jakitun, Euskadiko Filmategiak, Arabako Vital Kutxa Fundazioaren finantzaketaz, euskal zinemaren bi ikertzaileri obra zorrotz eta fidagarri bat egiteko enkargua egin zien. Koldo Larrañagak eta Enrique Calvok eraman zuten aurrera anbizio handiko proiektua baina baita oso beharrezkoa ere; izan ere, biak ETBk lau kapitulutan emititutako Euskal Zinemaren historiari buruzko saio bikain batengatik nabarmenduak ziren: “Una mirada al Cine Vasco / Euskal Zinemaren ikuspegia”.
"Lo vasco en cine" liburuaren egileek ikerketa sakona izan dute abiapuntu, metodologia zuzena, bizitza osoan metatutako artxibo pertsonaletan oinarritua (Koldo Larrañagaren kasuan) edo egileek egindako landa-inkestetan oinarritua; datuak modu zorrotzean konpultsatu dituzte, fenomenoaren alderdi guztiak aztertzeko. Ikerketa bi liburukitan egituratu da: 1997an agertutako "Las películas" eta berriki argitaratutako "Las personas" (1999). Zinematografoa asmatu zenetik gaur egun arte, zineman euskal edo euskaldunen arrastoan ibilita, lehenengo liburukia euskarri zinematografikoan egindako ikus-entzunezko lan guztien katalogoa da, ahalik eta fitxa teknikorik osotuenaz lagunduta; bigarrenak, berriz, pertsonen (autoreak, teknikariak, aktoreak, etab.) aurkibide onomastikoa osatzen du, eta aipamen biografiko zabalagoa edo txikiagoa erantsi zaie. Egileek lehen liburukiaren hitzaurrean azaldutako adierazpenen arabera, aurkibide edo katalogo horretan izenburu edo izen bat sartzeko erabilitako irizpideak hauek dira:
a) Euskal ekoizpena edo koprodukzioa izatea.
b) Euskal Herriko zazpi herrialdeetako batean filmatua izatea, osorik edo zati batean, benetan edo irudikatua.
c) Euskal jatorriko benetako edo fikziozko pertsonaiaren bat aurkeztea.
d) Euskal gai bat edo harekin lotura estua duen gai bat ukitzea.
e) Kanpoan geratzen dira euskarri magnetikoko filmak (bideoa edo beste batzuk) eta euskarri zinematografiko azpiestandarrak.
Argi dago indize horretan zalantzazko kasu asko ager daitezkela. Egileek irudimenez eta eskuzabaltasunez konpontzen dituzte akatsak, baita umore apur batez ere, zerrendan "perla" batzuk sartzen, adibidez, "Goldfinger" James Bond serieko fotograma bat duen lehen liburukiaren azaleko argazkia; bertan, "Euzkadi" hitza ikus daiteke agente sekretu ospetsuaren (Sean Connery) atzean dagoen ispiluan margotua.
Izenen eta izenburuen zerrenda ugaria bada ere, ia zehatzegia, eta, egileek aitortzen duten moduan, hobetzekoa, faltan botatzen da filmen kasuan gai-zerrenda bat egotea, edo haien sipnosia eta ilustrazio grafikoak; horien bidez errazagoa litzateke jauzi egitea zerrendaketa hotz eta tekniko batetik filmen ikuspegi tematiko eta plastiko batera, kritikoa izan gabe. Halaber, pertsonei eskainitako liburukian bertan agertzen diren izenen biografiak deskribatzen dira, baina, hor ere, ez da horien argazkirik erakusten.
Pozik hartzen dugu adituentzat hain beharrezkoa den datu-base hau; zinezaleentzat, berriz, ez da hain beharrezkoa, hain zuzen, lehen aipatutako gabeziengatik. Irrikitan gaude datu-base hori noiz agertuko den euskarri informatikoan, material grafikoz eta ikus-entzunezkoez osatuta, egiteko bidean baitago”.
Juan Miguel Gutiérrez Márquez. Revista Internacional de Estudios Vascos RIEV, ISSN 0212-7016, 44 liburukia, 1 zk., 1999, 201-203 (jatorrizko testua gaztelaniaz)
Euskaltzalea eta euskararen sustatzailea Araban[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hainbat urtez Gasteizko Euskarazko Pastoraltzaren arduraduna izan zen, eta lurralde historiko horren euskalduntzea sustatu zuen, hainbat mailatako euskara klaseak antolatuta. Hizkuntzaren arloan egindako lan garrantzitsuen artean aipatzekoak dira Antonio Hernández Palaciosen "Eloy" liburuaren euskarazko itzulpena, Ikusager Ediciones de Vitoriak argitaratua, eta kalitate tekniko eta artistiko handiko "Orreaga" komikiaren itzulpena.
HABE[5]rekin akordio ofiziala lortuta, 80ko hamarkada gogorrean, euskaltegiak Gasteizen bakarrik zeudenean, 1986an, Lantarongo euskaltegia sortu zuen (lehendik ere modu ofiziosoan zegoena: lehenik, Larrazubiko liburutegian 70eko hamarkadan eta, gero, 80tik, Lantarongo Udalaren instalazioetan).
Korrika Lantarongo udalerritik pasa zedin eta Komunioi, Zubillaga, Salcedo, Turiso, Larrazubi eta Bachicabo Arabako Hego Mendebaldeko herrietan euskaraz abestutako mezak EITBn eman zitezen lan egin zuen.
Añanako Kuadrillan euskara bultzatu zuen: 70eko hamarkadan Angoston euskara eta euskal kultura irakatsi zituen eta, urte batzuk beranduago, Euskara Añanan Mingainean Elkartea[6] sortu zuen. Elkarte horren helburua euskara sustatzea da.
Kuartangoko lehen jaian, 1996an, Koldo Larrañaga omendu zuten Añanan euskara sustatzeko egindako lanagatik.
Arabako herriekiko eta jendearekiko konpromisoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bi gertaera garrantzitsu bizi izan zituen eta, beti, jendearekiko konpromisoa erakutsi izan zuen:
- Zadorrako urtegiak eraikitzearen aurka borrokatu zen, betiere herritarren interesak defendatuz. Garai hartan, hau da Zadorra eta Santa Engraziako urtegiak egin zirenean, “El Pensamiento Alavés” egunkariko berriemailea izan zen Legution[7].
- 1976ko martxoaren 3an, Gasteizen izandako lan-gatazka gertutik bizi izan zuen eta, zinezale eta zinegile izanda, hainbat irudi grabatu zuen. Bereziki, inportanteak izan ziren San Francisco elizan gertatu zen bost langileren erahilketaren aurreko egunetan eta ondorengo egunetan grabatutakoak. Gasteizko katedral berrian gorde zituen irudi horiek, jakitun probak zirela eta babestu behar zirela. Hori horrela, 1977an “Neguazkena”, martxoaren 3ari buruzko dokumentala, egin zuen. Gainera, Línea 900-en “Vitoria, 30 años sin respuesta” dokumentalean parte hartu zuen. Bertan, Koldo Larrañagak grabatutako irudiez gain, berau ere agertzen da “Martxoaren 3a”ri buruz hitz egiten[8].
1960ko hamarkadan lan egin zuen Caicedo-Yuso, Molinilla, Turiso, Leziñana, Salcedo eta Komunioiko neska-mutilek Rivabellosako "Unamunzaga" Eskualde Eskola eraiki berrian ikasteko aukera izan zezaten. Horretarako, eskolak ematen aritu izan zen eskola esleitu zitzaien bitartean, eta ikasleak eskolara eraman zituen bere autoan.
Xipri Larrañaga[9] anaiarekin batera musika eta kantuko eskolak eman zituen. Xipri anaiarentzat zenbait euskarazko kanta idatzi zuen.
Caicedo-Yusoko ‘El Lago’ko erromeria berreskuratu zuen eta, gainera, aintziraren inguruko paisaiaren balioa bultzatu zuen.
Valderejoko San Lorentzo Erromeria babestu zuen.
Gesaltza Añanako gatz-aranaren ondarearen sustatzailea izan zen eta bertako kultura-elkarteekin kolaboratu zuen.
Lantarongo Udaleko kultura-programetan ere lagundu zuen, hamarkada bat baino gehiagoz, hiruhilean behin 3 hitzaldi pentsatuz eta antolatuz. 1990etik, hilero, 27 urtez, 2017ko ekainera arte, “EZAGUTU EZAZU ZURE INGURUA” programaren barruan 250 leku baino gehiagotara txangoak antolatu zituen, "apaizaren txangoak edo Koldoren txangoak" izenez ezagututa.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Rubio, naizplus bloga, Gorka. (). «Arabako herriak ez dira hil» www.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ «LARRAÑAGA JUARISTI, Luis - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ «Filmoteca Vasca» www.filmotecavasca.com (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ Rubio, naizplus bloga, Gorka. (2017-08-21). «Arabako herriak ez dira hil» www.naiz.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ r01epd0122e4edf39923e0db0b11fff216b637726, r01e00000fe4e66771ba470b8bb45ccde3a9353e5. «HABE - Eusko Jaurlaritza - euskadi.eus» www.habe.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) «EUSKARA AÑANAN MINGAINEAN ELKARTEA» www.euskadi.eus 2011-10-21 (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Desterrados del siglo XX» El Correo 2017-01-17 (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) 3 de Marzo | RECONOCIMIENTO Y HOMENAJE DE GRATITUD A KOLDO LARRAÑAGA.. (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
- ↑ «Larrañaga Juaristi, Cipriano - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-07-12).
10. http://hedatuz.euskomedia.org/3290/1/44201203.pdf
11. https://alea.eus/araba/1480678965916-zer-egin-dezaket-nik-euskararen-alde
12. https://alea.eus/anana/1476114221010-lantaron-ez-da-inoiz-inon-agertzen-ez-gara-existitzen
13.https://alea.eus/anana/1539253666985-koldo-larranaga-omenduko-dute-ostiralean
14. https://alea.eus/anana/1502870181969-hil-da-koldo-larranaga-euskaltzale-handia
15. http://quevivavitoria.blogspot.com/search?updated-max=2018-10-17T06:24:00%2B02:00&max-results=7
16. SANTOLAYA, Ernesto: Galería de raros. IKUSAGER. ISBN 10: 8489213364 / ISBN 13: 9788489213364